شوان ئەحمەد
رۆژی 25 حوزەیرانی رابردوو، چل ساڵەی كۆچی دوایی یەكێك لە گرنگترین و بەناوبانگترین فەیلەسوف و بیرمەندەكانی فەرەنسا بوو كە میشێل فوكۆیە( 1926-1984).
لەوكاتەی لە پاریس بە نەخۆشیی ئایدز ئەم جیهانە بەجێدەهێڵێت، نوسین و باسوخواسی بێشومار دەربارەی ژیان و بەرهەم و دەرسگوتارەكانی بڵاودەكرێتەوە.
ئەكادیمیست و فۆكۆناسی ئەمریكی گاری گاتنگ لە كتێبەكەیدا دەربارەی خاوەنی (كۆنترۆڵ و سزا و مێژووی سێكسوالێتی) و لەو بەشانەی تایبەتن بە (سێكسی مۆدێرن و سێكسی دێرین)، باس لەوە دەكات كە پرسی هاوڕەگەزخوازی فوكۆ شاراوە نەبووە.
بابەتی پەراوێزنشینی وەك هۆمۆسێكسوالێك، بەشێكی گرنگی ژیانی بووە و سەروەختێكیش لە (ئیكۆل نۆرمال) خوێندكار بووە، بەهۆی هاوڕەگەزخوازییەكەیەوە هەوڵی خۆكوشتنی داوە و ئەوە لە سەرەتای تەمەنیدا، بارگرانییەكی دەروونی قورسی بۆ دروست دەكات .
رەنگە ئەم بابەتەی ژیانی فوكۆ، ئەوەندەی لە بارەوە نوسرابێت و باسكرابێت، بە جۆرێك لە جۆرەكان ئاسایی بووبێتەوە و هەمووان بیزانن، لێ ئەوەی نادیار و پەنهان و چاوەڕواننەكراو بوو، ئەوەبوو كە نووسەری فەرەنسی گی سورمان لە نۆێترین بەرهەمیدا و لە ماوەی رابردووودا دەرهەق بە ژیانی شاراوە و بێدەنگی لێكراوی میشێل فوكۆ، خستیەڕوو.
ئەو نووسەرە فەرەنسییە كە هاوڕێ و ئاشنای شەخسی فۆكۆ بووە، هاتووە ئەو بێدەنگی و سانسۆرە بشكێنێ كە تایبەتە بە پرسی (بەچەبازی)ی هونەرمەندان و نوسەران و بیریاران و پێیوایە، بە درێژایی مێژووی خۆرئاوا و بە تایبەتی لە سەردەمی نوێدا (بەهرە و بەهرەمەندی و بلیمەتی و زانایی)، زۆرێكی زۆری بردۆتە ئاستی سەرووتر لە یاسا و ئەوە وایكردووە، هەندێك لەوانەی كارەكتەری دیار و بەناوبانگ و خاوەن پێگەن، لە زۆرشت ببەخشرێن و زۆر رەفتار و خوو و هەڵسوكەوتی نابەجێیان، پەردەپۆش بكرێت و بشاردرێنەوە.
دەربارەی فوكۆ بە پیتی درشت دەنووسێت :(بەڵێ بلیمەت بوو، لێ دەبێت ئەوەشمان بیرنەچێت كە بیدۆفیل). ئەڵبەت راگەیاندنی شتێكی لەو جۆرە و بۆ پایەیەكی فەلسەفی گەورە و دیاری وەك میشێل فوكۆ، جۆرێك لە شۆك و راچڵەكین دروست دەكات و تاوانباركردنی كارەكتەرێكی جیهانی وەك ئەویش بە تاوانێكی لەوجۆرە، پێویستی بە سەلماندن و بەڵگە هەیە.
ئەو لە كتێبەكەیدا و هاوكات لە گفتوگۆ و دیدارە تەلەفزیۆنییەكانیدا، راشكاوانە باسی شوێن و ئان و ساتی پەیوەندییەكانی فەیلەسوفی هۆڵی هەشتەم دەكات و دەڵێت: (سەروەختێك فوكۆ لە زانكۆكانی تونس وانەی دەوتەوە، ئەو پەیوەندییە ناجۆرەی ئەنجامداوە و بە زەبری پارە و پول لەگەڵ چەند كوڕێژگە و منداڵێكی تونسیدا، شەوانە لە گۆڕستانی سیدی بوو سەعید، كەیفسازی كردووە و گوێی بە هیچ نۆرم و بەهاو یاسایەكی ئەوێ نەداوە).
ئەم بابەتە نازانم بۆ فەرەنسیەكان و ئەوروپیەكان چۆن كەوتۆتەوە و هەڵوێست و كاردانەوەكانیان چۆن بووە، بەڵام هێندەی ئاگاداربم میدیای عەرەبی و رۆژنامەنووسان و نووسەرانی وڵاتانی ئیسلامی تووڕەكردووە .
بە پلەی یەكەم تووڕەبوونەكەشیان پەیوەندیی بەوەوە هەیە كە ناوبراو ئەو كارەی لە وڵاتێكی عەرەبی و ئیسلامی و لەگەڵ منداڵانێكی هاودین و هاوزمانی خۆیاندا ئەنجامداوە .
كارەكەشی لە گۆڕستانێكی تونس كە نزرگەی پیرێكی وەك (سیدی بو سەعیدی) لێیە و خەڵك و خوای ئەوێ بە شوێنێكی پیرۆزی دادەنێن، بەڕێوەچووە.
هاوكات ناوهێنانی فوكۆ وەك كەسێكی هاوڕەگەزخواز و ناوبانگ رۆیشتنیشی وەك لایەنگر و داكۆكیكار لە دەوڵەتی ئیسرائیل، هۆكاری دیكەن كە میدیای عەرەبی و نووسەرەكانیان، (چ نەتەوەپەرستەكانیان یاخود ئیسلامیستەكانیان)، هێرشی توند بكەنە سەر ئەو فەیلەسوفە فەرەنسییەی ساڵانێكی زۆرە دوای مردن و دیارنەمانیشی، هەر باس دەكرێت و بەرهەم و نووسینەكانی لە ناوەندە ئەكادیمی و ڕۆشنبیرییەكاندا، سەنگ و قورساییان تا بێت زیاتر دەبێت و گرنگی زۆرتریان پێدەدرێت.
ڕاستییەكەی مەبەستی ئەم نووسینە، هەق و ناهەقی نیشاندانی نووسەر و ڕۆژنامەنووسانی عەرەب و ئیسلامی و نەریتخواز نییە، دەرهەق بەو كار و كردەوانەی میشێل فوكۆ، وەك چۆن بۆ ئەوەش نییە تا بزانین گی سورمان راست دەكات یان ناو بەڵگە و گێڕانەوەكانی، تا چەند قەناعەت پێهێنەرن و بابەتەكە یەكلاكەرەوەیە؟
نەخێر وروژاندنی ئەم پرسە تا ئەو شوێنە گرنگە كە ئەم بابەتە گەنگەشە بكات، ئەویش ئەوەیە ئایا بلیمەت و بەهرەمەندان و كارەكتەرە دیارەكان، بۆیان هەیە سنوورشكێنی بكەن و گوێ بە نۆرم و بەهاكانی كۆمەڵگە نەدەن و وەك كەسانێك حسابیان بۆ بكرێت كە لە سەروو یاساوەن یان نا؟
خۆی لە راستیدا شكاندنی بێدەنگی لە مەڕ منداڵبازی هونەرمەندان و نووسەران و فەیلەسوفان، نەك لەبەر خاتری وروژاندن و ڕووە سكانداڵ ئامێزەكەی گرنگە، بەڵكو بایەخی سەرەكی لەوەدایە كە پێمان دەڵێن زۆرجار و لە زۆر شوێن و ئان و ساتدا، بلیمەتی و زانایی و بەهرەمەندیی، پارێزبەندییەكی وەهای بۆ خاوەنەكانیان دروستكردووە، تا لە هەموو لێپرسینەوە و بەتەنگ هێنانێك دووریان بخاتەوە و وەك كەسانێك سەیر بكرێن كە لەسەروو یاساوەن و یاسا و رێسای دەوڵەت و نۆرم و بەهای كۆمەڵگە، ئەوان ناگرێتەوە و بەسەر ئەواندا جێبەجێ نابێت.
رەنگە ئەمە ئەگەر لە خۆرئاوادا بۆ كەسانی بلیمەت و بەهرەمەند و هەڵكەوتوو، دەستی دابێت و بە بێدەنگی تێپەڕببێت (چونكە گی سورمان) باس لەوەدەكات كە فوكۆ تەنها نموونەیەك نییە و دەیان نمونەی دیكە لە خۆرئاوادا هەن، یاساشكێنی زەقیان كردووە و بێدەنگیی لێكراوە، ئەوا لە خۆرهەڵات و لە وڵاتانی جیهانی سێیەمدا (بەخۆشمانەوە)، بێدەنگیكردن و بەڕەوایەتی زانینی سنوورشكێنی و خۆبینینەوە لەسەروو یاسا و ڕێسا و نۆرم و بەهاكانەوە، بە ناوی سیاسەت و خەبات و شۆڕش و دەسەڵات و سیمبولی نیشتمانی و چی و چیەوە، لە ئارادابووە و بەزەق و زۆپی لە هەموو شوێنێك دەبینرێت .
ئەوەی لە خۆرئاوادا ئەرێنی و تەندروست و بە جێیە، ئەوەیە ئەوان بەرامبەر ئایكۆنە گەورەكانی هزر و هونەر و كایەكانی دیكەش، دێنە دەنگ و ئەوەی پێویستە بە پیتی درشت دەینووسن و داوا دەكەن كەس لە سەروو یاساوە نەبێت . بلیمەتیی زۆر و بەهرەی گەورە، نەبێتە باعیسی سنوورشكێنی و بازدان بەسەر یاسادا.
ئەوەی گی سورمانیش لەو كتێبەدا دەربارەی فوكۆ باسی دەكات، گرنگی و نرخ و بەهاكەی لەوەدایە، نەك تەنها ئاشكراكردنی پرسێكی سكانداڵ ئامێزی شاراوە و پەردەپۆشكراو.
لە خۆرهەڵات و وڵاتانی وەك ئێمەشدا، گرنگە شكاندنی بێدەنگی لەمەڕ ئەو بابەتانە، بەدەر لە وروژاندن و هەڵڵا دروستكردن، بە خاتری ئەوەبێت كە ناو و نازناو و خەبات و دەستڕەنگینی و بلیمەتی و شۆڕش و ماندووبونێك، پارێزبەندیی ئەوە نابەخشێتە خاوەنەكەی تا بێت و لە سا و پەنای ئەوانەدا، خۆیان لە سەروو هەموو یاسا و ڕێساو نۆرم و بەهایەكەوە ببیننەوە و سنوور بەزێنی بكەن.