حەیدەر عەبدولرەحمان
كاتێ (ماكبێس) بەهاندانی ژنەكەی بۆ دەست بەسەر داگرتنی دەسەڵات بەخۆی و خەنجەرە ژەهراویەكەی هەڵدەكوتێتە ژوورەكەی ( دنكان ) پاشاو خەڵتانی خوێنی دەكات، ئەو كات پاشا لەخەوێكی قوڵ دابوو.
هەرگیز رۆَژێ لەرۆژان بیری لەوە نەدەكردەوە، لەلایەن نزیكترین و باوەڕپێكراوترین كەسێكی نزیكی خۆی، بەم شێوەیە خیانەتی لە گەڵدا بكرێت و بەو دڵ ڕەقیەوە بكوژرێ.
ئەوەندە نابا كاتێ (ماكبێس) دەستەكانی بەخوێنی پاشای دۆست و ئازیزی دەبینێ، پەشیمانی دای دەگرێ، هەموو گیانی دەلەرزێ، ئەوەندەی هەوڵی سڕینەوەی خوێنەكە دەدات، ئەو خوێنەكە لەبەرچاوی ناسڕێتەوە.
لەهەموو لایەكیشەوە گوێ ی لەقیژەی تاوان و هاوار دەبێت، هەموو دنیای لێ وێك دێتەوەو دنیای لەبەرچاوی دا دەبێتە كۆڵانێكی تەسك كە نەزانێت چۆن لێی دەرباز بێت ..
ڕوو لەهەر كوێیەك دەكات، قیژەو هاواری تاوانەكە بەدواوەیەتی.
تەنانەت سروشتیش لێی یاخی دەبێت، كاتێ هەموو دەریاكان بەڕەنگی سووری خوێناوی خۆیان نیشان دەدەن.
ماكبێس ــ بەر لەوەی تاوانەكە ئەنجام بدات، سوور بوو لەسەر ئەوەی (دنكان)ی پاشا ـ بكوژێ و قسەی ساحیرەكان بێنێتە دی، كەدەبێتە پاشا.
هەر ماكبێس نا ژنەكەشی، بەهەمان شێوە پەشیمانی دایدەگرێ و دووچاری ئازارێكی دەروونی دەبێت، كە لەشێت بوون بچێت .
ئەوەتا ماكبێس دەڵێت :
چی بكەم؟ ئاوی هەر هەموو زەریاكان دەستەكانم لەم خوێنە پاك ناكەنەوە.
ژنەكەی: ئەی من ؟ منیش وەك تۆ دەستەكانم بەخوێن پەڵە پەڵە بوون، بەڵام قەت ئەوەندەی تۆ هەست بەترسنۆكی و دڵەڕاوكیی ناكەم ماكبێس..
كەچی دواتر دەردەكەوێ ئازاری ئەو لە ئازاری ماكبێسی هاوسەری كەمتر نیە، كاتێ دەڵێت : دەرچە، دەرچە ئەی پەڵەی نەفرەتی!
پێت دەڵێم دەرچە..
ئەم دیالۆگە، ئەو گرژییە دەروونییە گەورەیە نیشان دەدات كە هەردووكیان دوای تاوانەكە تووشی دەبن و بەرجەستەیەكی نایابی هەستكردن بە تاوانبارییە كە وردە وردە پەرەدەستێنێت.
ئەوەتا ماكبێس كە بیری دێتەوە پاشا (دنكان) هاوڕێ ی لەخەوێكی شیریندا كوشتووە، دەڵێت : من لەگەڵ كوشتنی هاوڕێكەم، خەوتنیشم كوشت ، بۆیە جارێكی تر خەوتن بەچاوی خۆم نابینمەوە.
بەڵام شكسپیر هیچ دیالۆگێكی بۆ (دنكان) پاشا نەنووسیووە، لەكاتی كوشتنەكەی، ویستویەتی دیمەنەكە بخاتە نێو ئەتمۆسفیرێكی كپ و بێدەنگ و سامناك، بۆ ئەوەی ترسو كاریگەری ترسناكی تاوانەكە گەورەتر نیشان بدات.
هیچ دەرفەتێكی نەداوەتە ( دنكان ) هیچ قسەیەكی هەبێت بەهێزتر لەگەورەیی تاوانەكە، یاخود نیشاندنی ئازارەكانی بۆ ئەو خیانەتە گەورەیەی هاوڕێكەی..
چونكە شكسپیر پێی وا بووە، بێدەنگیەكە هێزی درامی دیمەنەكە بەهێزتر دەكات لای بینەر .
تا ئەو ئازارە دەروونیە ئەوەندە پەرە دەسێنێ، ژیانیان لەناو دەبات.
شكسپیر چی بەمرۆڤیەتی دەڵێت ؟
دیمەنی كوشتنی شا )دانكن( لەنمایشی (ماكبێس) لەوە تێدەپەڕێنێ كە ئەم دیمەنە تەنها ڕووداوێكی دراماتیكی بێت و پەیامێكی فەلسەفی قووڵ بۆ مرۆڤایەتی بگوازێتەوە، بەڵكو لە ڕێگەی ئەم دیمەنەو پاشهاتەكانییەوە، دەتوانین چەندین بیرۆكە و پەیامی سەرەكی لە فەلسەفەی شكسپیر بدورینەوە، وەك :
1 .زێدەڕۆیی لەتەماحكاری و چاوچنۆكی، بەرهەمەكەی لەناوچوونە:
شكسپیر دەری دەخات كە چۆن تەماحكاری سنوورە ئەخلاقییەكان تێدەپەڕێنێت، لەوانەیە لە ئاكامدا ببێتە هۆی ڕووخانی مرۆڤ و ژیانی دەوروبەرەكەی .
ماكبێس و ژنەكەی ڕێگە بەتەماحی كوێرانە و ئارەزووی دەسەڵات دەدەن، بەسەر بەها مرۆییەكانیاندا زاڵ بێت.
ئەم نەخۆشیە دەروونیەش دەبنە بنەما بۆ دروست بوونی هۆی تاوانی ترسناك و پەشیمانییەكی بەردەوام.
2.خیانەتكاری .. متمانە و مرۆڤایەتی دەكوژێت
كوشتنی (دانكان) پاشا، خیانەتێكی دوو سەرەن:
یەكێكیان دەرهەق بەهاوڕێیەكی دڵسۆزو پاكی وەك (دانكان) پاشاو بێ نمەكی و بەدڕەوشتی بەرامبەری، تەنیا لەپێناو كورسی.
دووهەمیان : خیانەت لەمرۆڤایەتی و بەها پیرۆزەكانی.
3.تاوانكاری سزایەكی حەتمییە
شكسپیر تاوانكاری وەك هێزێكی دەروونی تێكدەر دەخاتە ڕوو، بۆیە ماكبێس و ژنەكەی ناتوانن لەتاوانەكانیان ڕزگاریان بێت.
تەنانەت دوای سەركەوتنی پیلانەكانیان و گەیشتن بەئامانجەكانیشیان، ئینجا كێشە گەورەكان دەست پێ دەكەن و ویژدان دەبێتە چەكی كاریگەری (دەنكان پاشا) بۆ تۆڵە سەندنەوە، بەئازاردانی دەروونی و ئۆقرە لێ هەڵگرتن
4 .خراپە سەرەتا خاوەنەكەی لەناو دەبات
شكسپیر دەیەوێت ئەوە نیشان بدات كە كاری خراپەكاری هیچ ئاسوودەییەك بەخراپەكار نابەخشێ وناتوانێت بە شێوەیەكی كاتیش سەقامگیری دەروونی بۆ زامن بكات، زۆر جارانیش دەبێتە هۆكار بۆ شكاندنەوەی خراپەكاریەكان بەسەر بەدكارەكان خۆیاندا، وەك ئەو ئەنجامە تاڵەی ماكبێس و ژنەكەی لە كۆتاییدا ڕوو بە ڕووی بوونەوە.
5.ڕێكوپێكی و دادپەروەری گشتگیر
كوشتنی (دانكان) پاشا، تەنها تاوانێك نییە دەرهەق بە تاكێك، بەڵكو پێشێلكردنی نەزمی ئیلاهی و گەردوونییە.
شكسپیر ئاماژە بەوە دەكات كە دادپەروەرییەكی گشتگیر هەیەكە هاوسەنگی ڕادەگرێ، تەنانەت ئەگەر سزادان دواش بكەوێت، بەڵام لەئەنجامدا هاوكێشەكان ڕاست دەبنەوە.
شانۆگەری ماكبێس تا ئێستا لە زۆر لە پایتەختەكانی دنیا نمایش كراوە وەك شانۆ و سینەما، لەشانۆدا:
ئەكتەری ناسراوی بەریتانی (لۆرانس ئۆلیفیە) لە پەنجاكانی سەدەی بیستەم شانۆیی ماكبێسی پێشكەش كردووە، كە تێیدا جەختی لەسەر لایەنی دەروونی كاراكتەرەكان كردۆتەوە.
هەروا ( تریفورنان ) لەگەڵ تیپی شانۆیی شكسپیر ماكبێسی نمایش كردووە، كە تێیدا بە گشتی ئەتمۆسفیرێكی تەم و مژاوی و تاریكی دەرخستووە.
لەسینەماشدا بەهەمان شێوە ماكبێس جێگەی بایەخی سینەماكاران بووە، تا ئێستا زێتر لە 40 فیلمی سینەمایی لەسەر بەرهەم هاتووە.
یەكەم فیلم ساڵی 1946 لە دەرهێنانی (تۆماس بلایر) بەرهەم هاتووە.
فیلمی دووەم ساڵی 1948 لە لایەن دەرهێنەری ئوسترالی ( ئۆرسۆن ویلز) بەرهەم هاتووە ، فیلمەكەی بەفۆرمێكی نوێ، بە ڕەش و سپی كاری سیناریۆو دەرهێنان و نواندنی بۆ كراوە.
سێیەم فیلم فیلمێكی ئەمریكی بووبەناوی ( ماكبێس) ساڵی 1950 لە لایەن ( كاترین ستیفنولهم) بەرهەم هاتووە.
فیلمی چوارەم( ماكبێس) ساڵی1954 بەرهەم هاتووە، لە دەرهێنانی ( ماریۆ ئیڤان)
كورسی خوێناوی ــ پێنجەم فیلم بوو دەربارەی ماكبێس، لەدەرهێنانی( كیرۆساوا)
جگە لەو چەند فیلمە 35 فیلمی دیكە دەربارەی ( ماكبێس) لە لایەن چەندین دەرهێنەری ناسراوی جیهانی بەرهەم هاتووە..