هەرێم نیوز
وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری حكومه‌تی هه‌رێم، له‌باره‌ی ناردنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانه‌وه وه‌ڵامی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق ده‌داته‌وه و راشیده‌گه‌یه‌نێت، "بانگه‌شه‌ی ناردنی موچه‌ی مانگانه بۆ هه‌رێمی كوردستان راست نیه".
وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری حكومه‌تی له وه‌ڵامێكدا له‌ژێرناوی "ئایا ئێمە هاوڵاتی عێراقین؟" وه‌ڵامی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی فیدڕاڵ ده‌داته‌وه و ره‌تیده‌كاته‌وه، مانگانه موچه‌ی بۆ موچه‌خۆران ناردبێت.
به‌یاننامه‌ى وه‌زاره‌تى دارایی حكوومه‌تى هه‌رێمی كوردستان
(ئایا ئێمە هاووڵاتی عێراقین؟)
لە بەرامبەر بەیاننامەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە 12/1/2025 سەبارەت بە خەرجکردنی مووچه‌ى فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان.
ئەمانەی خوارەوە ده‌خه‌ینه ڕوو:
1- وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی دادپەروەرانە نەبوو وەك خۆی بانگەشەی بۆ دەكات و پابەند نەبووە بە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە خەرجكردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ بەربەست، بەو پێیەی حسابی وەزارەتی دارایی و ئابوری لە… هەرێم، بەپێی ڕاگەیەندراوی هەژماری بانكی وەزارەت لە بانكی ناوەندی عێراق، لقی هەرێم/هەولێر، بە بڕی ( 10,026,883,844,549) دینار پاش دەركردنی بڕی (726,995,775,414) دینار وەك بەشداریكردن لە لێبڕینی خانەنشینی و باجی داهات ، لەكاتێكدا ئەو بڕە پارەیەی بۆ هەرێم تەرخانكراوە، بەپێی خشتەی (E) لە بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2024، بریتییە لە (11,576,521,335,000) دینار واتە كەمتر لە تەرخانكراوی (822,642,015,037) دینار.
2- سەبارەت بە داهاتە نانەوتییەکان، ئاماژە بەوە دەکەین کە بڕی (4,347,484,382,654) دینار کۆی داهاتی نانەوتی هەرێمە تا 11/30/2024، بەپێی باڵانسی وردبینی هەرێم بۆ مانگی تشرینی دووەمی 2024 کە لەلایەن ئێمەوە نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی فیدراڵی، و ئەوەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی ڕایگەیاندووە کە حکومەتی هەرێم پابەند نەبووە بە ناردنی داهاتی نانەوتی بۆ وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئێمە ئەم لێدوانە بە تەواوی ڕەتدەکەینەوە، بە بڕی (399,168,964,500) دینار گواستراوەتەوە بۆ سەر حسابی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە بانکی ناوەندی عێراق، لقی هەرێمی/هەولێر، بەپێی مادەی (29) لە یاسای کارگێڕی دارایی ژمارە 6ی ساڵی 2019، بەپێی ڕێککەوتنی نێوان سەرۆکی فیدراڵی وەزیر و سەرۆکی حکومەتی هەرێم بۆ دانانی 50%ی داهاتە فیدراڵییە نانەوتییەکان لە مانگی ئایاری 2024ەوە دەستپێدەکات، هاوکات ئەو بڕە داهاتە ناوخۆییەی کە دەمێنێتەوە بۆ خەرجی کارپێکردنی دامودەزگاکانی حکومەت و خەرجی وەبەرهێنانی هەرێم خەرجکراوە. وە هەروەها بۆ داپۆشینی ئەو کورتهێنانەی مووچە کە لە ئەنجامی سیاسەتی ستەمکارانەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بۆ نموونە نەدانی دەرماڵەی فەرمانبەران و پلەبەرزکردنەوەیان لە هەندێک وەزارەتە مەدەنی و سەربازییەکان بەپێی یاسا و ڕێنماییەکانی کارپێکراو لە حکومەتی هەرێم، پەیوەندی بە وەزارەتی دارایی فیدراڵیەوە کرا سەبارەت بە هۆکاری دوورخستنەوەی ئەو بڕە پارانە، لە نوسراوی ژمارە (29895)ی ئەودا لە (11/6/2024) وەڵاممان درایەوە کە پێدانی دەرماڵە و پلەبەرزکردنەوە ڕاگیراوە، چونکە خشتەکانی بودجەی فیدراڵی ئەوەیان تێدا نەبوو. دواتر دەرکەوت کە پێدانی پاداشت و پلەبەرزکردنەوە لە دامودەزگا فیدراڵییەکان بەردەوامە، بەپێی ئەوەی لە دوو فەرمانی وەزاری هاوپێچ ژمارە (34618 لە 8/13/2024 و 42636 لە 9/29/2024)دا هاتووە، و ئەمەش ئەوەیە باشترین بەڵگە بۆ پەیڕەوکردنی سیاسەتی دوو ستاندارد(دوو فاقی).
3- بۆ به‌رده‌وامى به‌م شێوازه کە وەزارەتی دارایی فیدراڵی پەیڕەوی ده‌كات، ئەم وەزارەتە یاسای خانەنشینی یەکگرتووی بە شێوەیەکی هەڵبژێردراو جێبەجێ کرد، بەو پێیەی ئەوەی پەیوەندی بە لێبڕینی خانەنشینییەوە هەبوو جێبەجێی کرد كه‌چى پارەی زیادکردنی مووچەی خانەنشینانی نه‌نارد، كه لە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەرۆک وەزیرانی حکوومەتی فیدراڵی و سەرۆکی حکوومەتی هەرێم بۆ جێبەجێکردنی ئەم یاسایە پابه‌ند كراون، لەکاتێکدا حکوومەتی هەرێم پابەند بووە بە خەرجکردنی بڕە پارەی زیادە لە داهاتە نانەوتییەکان کە دەکاتە نزیکەی (55) ملیار دینار لە مانگێکدا، واتە حكوومه‌تى فیدڕاڵ بەپێی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (212/فیدراڵی/2022) فه‌رمانه‌كه‌ى جێبەجێ نه‌كردووه.
4- هه‌روه‌ها له‌به‌رانبه‌ر خه‌رجكردنى شایسته داراییه‌كانى هه‌رێم، چه‌ند به‌ربه‌ست و گرفتێك دروست كران، به پێچه‌وانه‌ی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ژماره (224 و یه‌کگرتووه‌كه‌ى 269/ فیدراڵی/2023)، وه‌ك له بڕگه‌ى شه‌شه‌مى بڕیاره‌كه‌دا هاتووه که هەر ناکۆکییەک لە نێوان حکوومەتی فیدراڵی و حکوومەتی هەرێمدا سەبارەت بە جێبەجێکردنی بڕگەکانی یاسای بودجەی فیدراڵی ئەم ناکۆکییە نابێت ببێتە هۆکارێک بۆ ئەوەی فەرمانبەران و خانەنشینان و سوودمەندانی تۆڕی چاودێریی کۆمەڵایەتی مووچەی مانگانەیان لە بەرواری دیاریکراودا وەرنەگرن، ئەم ناکۆکییە نابێت ببێتە هۆکارێک بۆ وەرنه‌گرتنی مووچەی مانگانەی خۆیان. به‌پێچه‌وانه‌وه نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، بەپێی بڕگەی حەوتەمی ئەو بڕیارەی پێشتر ئاماژەی پێکراوە، بە پێشێلکردنی (١٧) ماددەی دەستووری دادەنرێت، واتە ئەم مادانەی خوارەوە: 14،16، 22، 23، 24، 25، 26، 27، 28، 29، 30، 31، 32، 33، 34، 35، 36).
5- پەیوەندی بە وەزارەتی دارایی فیدراڵیەوە کرا سەبارەت بە ته‌مویلكردنى مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان (سەربازی و مەدەنی)، تۆڕی چاودێری کۆمەڵایەتی، و کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان، کە ژمارەیان (820268) کەسە، بە بڕی (677,121,658,862) دینار بۆ مانگی کانوونی دووەم/2024، لەکاتێکدا به بڕی (264,698,348,912) دینار بۆ ئەو توێژانه‌ى سەرەوە دابینکرا، ئه‌وه‌ش بەپێی نوسراویان ژمارە (35926) لە بەرواری 12/31/2024، یەک دینار بۆ شایسته‌كانى خانەنشینان (مەدەنی و سەربازی) بۆ هەمان مانگ دابین نه‌کرا، سەرەڕای بوونی تەرخانکردنی پێویست دوای ڕەزامەندییان بۆ گواستنەوەی بڕی (430,000,000,000) دینار بۆ مووچەی خانەنشینی. لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا دادپەروەرانەیه ئەم توێژانه له شایسته‌كانیان بێبه‌ش بكرێن، ئایا مه‌عقووله یه‌ك له‌سه‌ر سێی بڕى پێویست به‌سه‌ر هه‌مان ژماره‌دا دابه‌ش بكرێت؟لە باجەکانی بێبەش بکرێت؟
6- بەهۆی شکستی وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە دابینکردنی پارەی وەبەرهێنان و خەرجییەکانی کارکردن، داهاتی نانەوتی بەکارهێنرا بۆ خەرجکردنیان سەرباری ئەوەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی بڕی (22,082,901,444,287) دیناری خەرجکرد و بڕی (4,737,106,068,628) دیناری وەک پێشینە بۆ خەرجی وەبەرهێنانى پارێزگاکانی عێراق خه‌رج كرد، لەکاتێکدا تەنانەت یەک دیناریش بۆ هەمان مەبەست بۆ هه‌رێمی كوردستان، دابین نەکراوه.
7- ئیدیعای وەزارەتی دارایی فیدراڵی به ته‌مویلكردنى مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەشێوەی مانگانە ڕاست نییە، چونكه وه‌زاره‌تى دارایی فیدراڵ به شێوەی وه‌جبه پاره دەنێرێت کە ڕەنگە هەندێکجار بگاتە هەشت وه‌جبه لە مانگێکدا و و به ماوه‌یه‌كی زۆر، ڕەنگە بگاتە مانگی دواتر و دواتر، ئه‌وه‌ش بە بیانووی جۆراوجۆر، هه‌ر بۆیه خەرجکردنی مووچەی بۆ هەندێک وەزارەت و دەستە ڕاگرت و گه‌شته ماوەی پێنج مانگ، بە پێچەوانەی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، یاسا کارپێکراوەکان و مافە دەستوورییەکان،. وەک لە نووسراوى حیسابی هاوپێچدا هاتووە بۆ حیسابی ته‌مویلكردنى مانگانەی کە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە بانکی ناوەندی عێراق/هەولێر پارەدار دەکرێت.
8- سەبارەت بە پڕۆسەی ته‌وتینكردنى مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، حکوومەتی هەرێم بەردەوامە لە تەواوکردنی پڕۆسەی ته‌وتینكردن لەڕێگەی پڕۆژەی (هه‌ژمارى من) و بە پشتبەستن بە نوسراوی دادگای فیدراڵی ژمارە (111/ت.ق/2024/1405) لە ڕێكه‌وتى (3/7/2024) نێردراوە بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان - عێراق ڕێگەی بە یەکلاکردنەوەی مووچەی فەرمانبەران داوە لە بانکە حکوومی و ئەهلییەکان کە لەلایەن بانکی ناوەندیی عێراقەوە ڕەزامەندی لەسەر دراوە، تائێستا نزیکەی (750) هەزار فەرمانبەر تۆمار کراوە، لەو ژمارەیەش (220) هەزار فەرمانبەر تەواو بووە و لە ڕێگەی ته‌وتینه‌وه مووچەکانیان وەردەگرن.هەروەها وەزارەتەکەمان ئامادەیی خۆی بۆ پێشوازیکردن لە هەر لیژنەیەکی دۆزینەوەی ڕاستییەکان، چی نێودەوڵەتی بێت یان عێراقی، ڕابگەیەنێت، هەروەها دەرگای وەزارەتەکەمان کراوەیە بۆ هەموو لایەک، هەروەک چۆن کراوە بوو بۆ تیمی هاوبەشی نێوان دەستەی چاودێری دارایی فیدراڵی و دەستەی چاودێری دارایی لە هەرێمی کوردستان.
(ئێستا، ئایا ئێمە هاوڵاتی عێراقین؟)