حەیدەر عەبدولرەحمان

زۆرێك لەپسپۆرە دەروونیەكان وای بۆ دەچن كە پێكەنین وەك دیاردەیەكی دەروونی و كۆمەڵایەتی، كاریگەری خۆی هەیە لەسەر ژیانی تاك و كۆمەڵگا، بەڵام لەشانۆو سینەمادا ئامانجێكی فرەوانتر لەخۆی هەڵدەگرێ و وروژاندنی پێكەنین بەئامانجی ئاراستەكردنی ڕەخنەیە بۆ نالۆژیكیەتی هەڵوێستەكان .

بۆیە كۆمێدیای ئامانج دار رۆڵی چاككردنەوەی هەڵە كۆمەڵایەتیەكان دەگێڕێت لەرێگەی وروژاندن و نیشاندانیان، چونكە كاتێ بینەر هەڵەكانی خۆی بەچاوی خۆی دەبینێ و خۆی بە هەڵوێستە نالۆژیكییەكانی خۆی پێ دەكەنێ، ئەو كاتە پێكەنین دەبێتە فەلسەفەیەكی مرۆیی لەپێناو چاكسازی كۆمەڵایەتی.

بەگشتی پێكەنین لەفەلسەفەدا وەك حاڵەتێكی سایكۆلۆژی سەیر دەكرێت، بۆ ڕەواندنەوەی بارگرانیەكی دەروونی، بەتایبەت لەو كاتانەی مرۆڤ لەژێر فشارێكی زۆری نائارامی پەنا بۆ پێكەنین دەبات، بۆ بەدەستهێنانی جۆرێك لەهاوسەنگی و ئارامی دەروونی.
فەیلەسوفی فەڕەنسی (بێرگسۆن) كە ساڵی 1927 خەڵاتی نۆبلی بەدەست هێناوە بەتاكە فەیلەسوف دادەنرێت كە لەتوێژینەوەكانیدا باسی لەكاریگەریەكانی پێكەنین كردووە لەسەر مرۆڤ، بەتایبەتیش لەو كاتانەی دەبێتە بینەرێك لەشانۆو سینەمادا.
لەوێدا بیرگسۆن باس لەو ڕەگەزە بنەڕەتیەكانی پێكەنین و فەلسەفەی پێكەنین دەكات، بۆ ئەوەی پێكەنین ئامانجە گەورەكانی خۆی بپێكێنێ و دەست نیشانی هەموو ئەو خاڵانەی كردووە كە وادەكەن، ئەو بینەرە كاتەكانی خۆی لەشانۆو سینەمادا چۆن بەقازانجێكی زۆری سایكۆلۆژی و عەقلی قۆرخ بكات.

زۆر بەتێرو تەسەلیش باس لەنواندنی راستەقینەی كۆمێدیاو فۆرم و جولانەوەی ئەكتەرو دیمەنە نالۆژیكییەكانی دەكات، هەموو ئەوانەی خستۆتە ناو بەرگی كتێبێكی ناوازە بەناوی (پێكەنین وەك فەلسەفە)

خۆ دەكرێت ئێمەی كوردیش بپرسین ئاخۆ تا چەند چەمكی پێكەنینەكەی (بێرگسۆن) لە نمایشی شانۆیی و سینەمای كۆمیدی ئێمەدا ڕەنگ دەداتەوە؟

كۆمێدیا بەچەمكە هونەری و فەلسەفی و ئایدۆلۆژییەكەیەوە، لای ئێمە لەگەڵ تێپەڕبوونی كات وردە وردە بەها گەورەكانی خۆی لەدەست دەدات و لە ئامانجە ڕاستەقینەكەی خۆی ڕووت دەكرێتەوە، بەشێوەیەك بەرگێكی تری بازرگانی لەبەر دەكەن، كە نەیناسیتەوەو نەزانیت ئامانج لەبوونی ئەو جۆرە بەناو كۆمێدیایە چیەو چ ئامانجێكی هەڵگرتووە.

كەچی ئێمەی كورد، لەڕابووردوودا لەڕووی كۆمێدیاوە، میراتێكی دەوڵەمەندمان بۆ بەجێ ماوە، بەشێكی زۆر لەئەكتەرانی ئێمە لەسەردەمی ئاڵتوونیەوە تا ئەم دواییەش كۆمێدیا شا دەماری شاكارەكانیان بووە، بەتایبەتە كۆمێدیای ڕەش ـ كە زۆر ئامانجی گەورەمان لە پەنایەوە گەیاندۆتە هزری بینەرو مێشكمان پێی زوخاو داوەتەوە.

ناكرێت ئەوەی ئێستا لە هەندێ بەرهەم لەسینەماو شانۆی كوردی دا دەیبینین ناوی كۆمێدیایان لێ بنێین، بەڵكو ئەمەیان هونەرێكی گاڵتە جاڕیە كە تەنیا دوو ئامانجی بنەڕەتی هەڵگرتووە:

1.بەپێكەنین خستنی بینەر بەهەر فۆرمێك بێت .

2.لەبەرچاوگرتنی پرسە بازرگانیەكە لەژێر هەر ناونیشانێك كە وەك بینەر ناوی دەنێیت.

ئەو كۆمەڵگایانەی كەبەدەست فشارە كۆمەڵایەتی یان سیاسییەكانەوە دەناڵێنن، ڕەنگە پاساوی قەبوڵ كردنیان بۆ گاڵتەجاڕی ئەوەبێت كە ئەوان گاڵتەجاڕی وەك ئامرازێك بزانن بۆ دەربازبوون لەواقیعێكی تاڵ.

وەك ئەوان دەڵێن گاڵتەجاڕی جۆرێك لەكات بەسەربردن و ڕزگاربوون لەفشارەكان دابین دەكات

خواست لەسەر كۆمیدیای گاڵتەجاڕی لە زیادبووندایە

لەبەرامبەردا شانۆی جدی، زۆرجار باس لەپرسە ئاڵۆزە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان دەكات، كە هەندێ جار هەندێ لەبینەران لەدەستی ڕادەكەن، چونكە نایانەوێ ڕووبەڕووی واقیعێكی تاڵ ببنەوە كە مەزاجیان تێك دەدات، یاخود نیگەرانیان دەكات.

لەهەندێ كۆمەڵگای وەك كۆمەڵگای ئێمە، خواست لەسەر كۆمیدیای گاڵتەجاڕی لە زیادبووندایە، ئەمەش وایكردووە هەندێ لەبەرهەمهێنەران، ئەم ژانرەیان پێ باشتر بێت، چونكە بەپێوەرە بازرگانیەكە بۆ ئەوان قازانجی زیاترە.

لەڕووی هونەریشەوە نواندنی گاڵتەجاری جەخت لەسەر جولاندنی دەم و چاوو بایەخدان بە ئارایشت و جلوبەرگ و ڕەنگ دەكات، كەمتر پشت بەدیالۆگ و خیتابی شانۆیی دەبەستێت.

لەو كۆمەڵگایانەی كە هوشیاریی كۆمەڵایەتیان تێدا كەم دەبێتەوە، پێویست بوونیان بۆ شانۆو فیلمی جدیش لاواز دەبێت،

بۆیە ئێستا خەریكە شانۆو فیلمی گاڵتە جاڕی بەقەوارەیەكی بەر فرەوان و بەفۆرمێكی تر دەگەڕێتەوە، كە تێیدا پرسە ماددییەكان دەخرێتە سەرووی هەموو شتێكەوە.

لای ئەوانە پرسیاری گرنگ ئەوەیە چۆن زۆرترین بینەر كۆ دەكەیتەوە؟

ژمارەی بینەرانت چەند دەبێت و فیلمەكەت چەند شارو چەند وڵات دەكات؟

بەگشتی ئامانجە سەرەكییەكان لە نواندنی گاڵتەجاڕی لەم خاڵانەدا كۆ دەبێتەوە:

1.كات بەسەر بردن

زۆرجار ئامانج لای چینێك بینەری ناهوشیاریی شانۆیی چێژێكی ستاتیكی یا ئایدۆلۆژی نیە بۆ چوونە شانۆ، بەڵكو تەنیا بەسەر بردنی كاتە، كە پێیان وایە بەپێكەنین و گاڵتەجاڕی پڕ بكرێتەوە.

ئەو بینەرە بازاڕیە پێوەر نیە بۆ سەركەوتنی نمایش

ئەمە لەكاتێكا ئەو جۆرە نمایشە گاڵتەجاڕیانە ئاستی تێگەیشتنیان ئەوەندە نزم دەكەنەوە، كە بینەر پێویستی بەهیچ گرێیەك نەبێت بۆ بیركردنەوە و بەئاسانی كاتەكان تێپەڕێنێ.

بڕی ئەو بینەرە سادەیە لەبڕی نوخبەی شانۆیی یابینەری هوشیاریی شانۆیی زێتر دەبێت و هەندێ دەرهێنەر لاف و گزافی پێ لێ دەدەن گوایە نمایشەكانیان پڕن لەجەماوەر.

بەڵام هەرگیز ئەو بینەرە بازاڕیە پێوەر نیە بۆ سەركەوتنی نمایش، جگە لەڕەنگدانەوەی ویستی ئەو جۆرە بینەرانە نەبێت بۆ كات بەسەر بردنی خێرا، وەك فیلمەكەی ئەم دواییەی حاجی جادرو برادەرانی.

2.كوالیتی كار

ڕەنگە بەرهەمە جدی و ئاست بەرزەكان بینەرێكی بچووكتریان هەبێت، بەڵام چینێكی تایبەتمەندتری ئارەزوومەند بە شانۆ بۆ خۆیان ڕابكێشن.

لەوانەیە ئەم بەرهەمانە لە ڕووی دەق و ئاراستەكردن و نمایش و پەیام و ئایدۆلۆژییەوە كوالیتێكی بەرزیان هەبێت، بەڵام مەرج نییە ژمارەیەكی زۆر بینەر بۆ خۆیان ڕابكێشن.

3.هۆكارە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان:

هەندێك جار بەرهەمە شانۆییەكان كە بینەرێكی زۆر ڕادەكێشن، پەیوەستن بەبارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی، وەك كەمی تێچووی بلیت، یان بانگەشەیەكی بەرفراوانی میدیایی بۆ ڕاكێشانی بینەر، كە دوای بینینی بەرهەمەكە ئینجا تێ دەگەن، میدیا و پڕۆپاگەندە لەخشتەی بردوون، وەك فیلمەكەی كفن.

پێشبینی بەتاڵ

هەندێان لەبینەران بۆ هەڵسەنگاندنی بەرهەمێك پشت بە بەرهەمی ڕابووردووی دەرهێنەرێك دەبەستن، كاریگەری لەسەر ئامادەبوونی بینەر دەبێت، كەچی ڕەنگە پێشبینیەكان لەسەر بنەمای ئەزموونەكانی ڕابووردوو دروست نەبێت و ڕوو بەڕووی حاڵەتێكی پەشیمان بوونەوە بێن، هەروا پێشبینی كردن لەسەر بەشداری پێ كردنی هەندێ ئەكتەری ناسراویش، دیسان هەر پێوەر نیە بۆ سەركەوتن، ڕەنگە ئەكتەرەكانیش لەهەموو بەرهەمێكدا سەركەوتوو نەبن.