جەلیل ئازادیخواز
چەمەری یەكەمین سەمفۆنیای تازێیە لە مێژووی
مرۆڤایەتی دا
ماوەیەكە لەباشووریی نیشتمان مەولانا ناسیی بووەتە باو،بەتایبەتی لەم ڕۆژانەدا ڕۆژەڤە و قووڵەی باسیەتی.
ئەم بە ڕۆژەڤبوونەی مەولانا خۆی دەتوانێ كۆ هۆكار و ڕووداوێكی لە پشتەوەبێت.دەكرێ لێرەوە ئاماژە بە كۆ هۆكار و ڕووداو گەلێ بكرێت،كە لەهەناویی ئەم كۆمەڵگایە خۆیدا ڕووی داوە و ڕوودەدات.هەرەسی هزریی و كاڵبوونەوەی تۆخی ئایدیا وشكانی ئەزموونی سیاسی وگەشتنە خاڵی وەستانن، بەجۆرێ وشكبوونی بزاوتی كۆمەڵایەتی و فكریی كۆمەڵگا،كە خۆیان دەرئەنجامی قەیرانی مەعریفی و تەوسانەوەی كۆمەڵ لەم فۆرمە لە ژیان و شپرزەیی كۆمەڵایەتیە. هەنووكە هەتا ئەگەر وەك ڕێبوارێ بەم بەشەی نیشتماندا ڕابووری،هەستە بە پەلەیەكی بێ مەبەست و مەقسەد دەكەی لەكۆی ژیانی كۆمەڵگادا ، هەست بە نەبوونی لێبووردەیی و جۆرە توڕەییەكی پەنهان و تاڵیش دەكەی.هەركام لەم بابەتان بۆ خۆیان دەرفەت و كاتی پێویستیان دەوێت ،تا بابەتیانە بكەونە بەر پرس و شرۆڤە.
سەرەڕای ئەم دۆخ و بابەتانە ڕامان لە جۆری باسەكان لە مەڕ مەولاناوە هەڵگری زۆر پرسی جددیی و بنەماین.هەندێك لەم باسانە زۆر ناڕەس و لێڵ و هەڵەن. بڕێ خوێندنەوە و وتار دەبیسی و دەبینی بەناچار ئیستێكت پێ دەكات و دەبێ لە ئاستیان لەنگەر بگری.بوونی زانیاری هەڵە،بۆچوونی ڕۆنەنراوی پشتڕاست بە بەڵگە و هاوكات فڕێدانی زڕە زانیاری بۆ ناو كۆمەڵگە، كە هیچ پەیوەندیان بە مەولاناوەنییە بۆخۆی ئافرێنەری قەیرانێكی ترن.
جگە ئەمانەش لەم باسانەدا مەولانا وا پیرۆزدەكەن،خەرمانەیەك لە پاكی و زانایی وپیرۆزیی و خەلقی بێ سنووری پێ دەبەخشن ،كە بەزاندنی ئەم سنوورە هیچ كە بفەیە،قەدەغەشە.ئەمە سرووشتی ئەم جۆرە كۆمەڵگایانەیە، شت بە مووتڵەقی وەردەگرن.بە پیرۆزیی و هێزو پاكی وای دەخەمڵێنن و لەهەموو هەڵەو لاوازیەك پاكی دەكەنەوە،كە دەبێتە فریشتە.لەمێژە كۆمەڵگای ئێمەش وەك یەكێ لەم كۆمەڵگایانە،سەرقاڵی ئەوەیە لە هەناوی كۆمەڵی خۆیدا یا لە دەرەوەی خۆی فریشتەیە خەلق و هاوردەبكات، كە عەسای موسا و جامی جەمی بێت.ڕوونە هەموو هەوەڵكان بۆ ئافراندنی ئەم فریشتە نەزۆك كەوتوونەوە و دەكەوەنەوە، هەر ئەمەش وایكردووە تا فریشتەكان ببنە ئیبلیس.
ئێمە مێژوویەكە لە نێوان ئیبلیس و فریشتەدا سەرگەردانین.گرفتەكە ئەوەیە كە هێشتا نەمان توانیوە لە نێوان ئەم فریشتەو ئیبلیسانەدا مرۆڤ بدۆزینەوە.ئاخر مرۆڤ ،مرۆڤە،نە فریشتەیە و نە ئیبلیس.
مولانا هەنووكە ئەو فریشتەیە كە ڕەنگە ماوەیەكی تر ببێتە ئیبلیس.مولاناناسێ دەی گووت:موزیك و ناشتنی مردوو بە دەستی مەولانا بووە و لە سەردەستی ئەو ئەم كارە كراوە:لەڕاستیا ئەم فۆرمە لە مردوو ناشتن دوور و نزیك پەیوەندی بە مەولاناوە نییە.ڕاستە مەولانا ئەم نەریتەی زانیوەو بۆ ناشتنی هەندێك لە نزیكانی بە كاری هێناوە.
دەبێ بزانین ئەمە نەریتێكی دێرینەوكۆنی فەرهەنگی خەڵكانی وشكارۆی زاگرۆس تۆروسە،كە دەگەڕیتەوە بۆ پێش زاین و هەتا پێش مێژوویش.هەقیقەتی ئەم فۆرمە لەناشتن دەگەڕیتەوە بۆ دینەكانی میترایی و زەروانی و زەڕدەشتی و ،،،هتد
ئەوی ئاشنای ئەم دینانە و كولتووریی دێرینی دەڤەرەكە نەبێت ناتوانێ وا بە هاسانی باسی ئەم بابەتانە بكات.
تەنانەت باس لە عیرفانی مەولانا بێ خوێندنەوەی ئەو ڕابردووە نەگونجاوە. عیرفانی مەولانا جیاوازە و فۆرمێكی تایبەتە و میتۆدی خوێندنەوەی خۆی هەیە.
عیرفانی مەولانا سەر بە بەریانێكی مەعریفی مێژووییە،كە هەندێ بە (حیكمەتی خوسرەوانی و هەندێ بە ئیشراق ناوزەدیكەن،ئێمەش
دەڵێن ;مەعریفەی مادیی زاگرۆسی))
ناشتن بە موزیك و دەهۆڵ و شمشاڵ یەك لە ڕەگەزە نەمرەكانی ئەم فەرهەنگ و جیهانە مەعریفییەیە.بەواتەی ڕەزا موووزنی ;چەمەر یەكەمین سەمفۆنیای تازییە لە مێژوودا.
چەمەر یا چەمەری هەنووكەش لەباشووری ڕۆژهەڵاتی كوردستان فۆرمێ زاڵی ناشتنی مردووە لە هەندێك دەڤەری ناوچەكە.
خورشیدیەكانی باشوور دیسان بەهەمان فۆرم بە شمشاڵەوە مردووەكانیان دەنێژن.
لە كوردستان دەفەرەكانی لوڕستان و كرماشان و ئیلام ئەم نەریتە قوڵە مێژووییە هێشتا كارایە و چەمەر چۆپی فۆرمێكی شازی ئەم نەریتەیە.
نامەوێ لێرە باسی چەمەر بكەم، هێندە ویستم بڵێم ئەم باو بوونەی مەولانا كاڵە و تەنیا چەمكێ لە مەولانا دەخوێننەوە و ئاستەكانی تری لەبیردەكرێت.هەندێ جاریش بە پیرۆزكردنە.مەولانا لە فیهە ومافیهە مەولانای شەمس نییە.