وەرگێڕان: کیژان خالید
پیسکەرەکانیئۆتۆمبێلکاریگەریدەستبەجێودرێژخایەن
لەسەرژینگەدروستدەکەن. غازیئۆتۆمبێلەکانکۆمەڵێکگازیبەرفراوانوماددەڕەقەکاندەردەکەنودەبێتەهۆیگەرمبوونیجیهانوبارینیترشوزیانبەژینگەوتەندروستیمرۆڤدەگەیەنێت. هەروەهاژاوەژاویبزوێنەروڕژانیسووتەمەنیدەبێتەهۆیپیسبوون. ئۆتۆمبێلوبارهەڵگروجۆرەکانیتریگواستنەوەگەورەترینبەشدارنلەپیسبوونیهەوالەئەمریکا،بەڵامخاوەنئۆتۆمبێلەکاندەتواننکاریگەرییەکانیئۆتۆمبێلەکانیانلەسەرژینگەکەمبکەنەوە.
گەرمبوونی جیهان:
پیسبوونی ئۆتۆمبێل یەکێکە لە
هۆکارە سەرەکییەکانی گەرمبوونی جیهان. ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکان دووەم ئۆکسیدی کاربۆن
و گازە گەرمخانەییەکانی دیکە دەردەکەن، کە یەک لەسەر پێنجی کۆی پیسبوونی گەرمبوونی
جیهان لە ئەمریکادا بەشدارن. گازە گەرمخانەییەکان گەرمی لە بەرگەهەوادا دەگرێت و ئەمەش
دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان. ئەگەر گازە گەرمخانەییەکان نەبوایە، زەوی
بە سەهۆڵ دادەپۆشرا، بەڵام سووتاندنی بڕێکی زۆر لە سووتەمەنی بەردینی، وەک بەنزین
و گازۆیل، بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان بە ڕێژەی 0.6 پلەی سەدی، یان
1 پلەی فەهرەنگی، لە سەردەمی پێش پیشەسازییەوە، و... ئەمەش لە دەیەکانی داهاتوودا
بەردەوام دەبێت لە بەرزبوونەوە. گەرمبوونی پلەی گەرمی جیهان کاریگەری لەسەر کشتوکاڵ
و گیانلەبەرە کێوییەکان و ئاستی دەریا و دیمەنە سروشتییەکان هەیە.
هەوا و خاک و ئاو:
کاریگەریەکانی پیسبوونی ئۆتۆمبێل
بەربڵاوە، کاریگەری لەسەر هەوا و خاک و کوالێتی ئاو هەیە. ئۆکسیدی نایترۆجین بەشدارە
لە کەمبوونەوەی چینی ئۆزۆن کە زەوی لە تیشکی سەروو بنەوشەیی زیانبەخش لە خۆرەوە دەپارێزێت.
دووەم ئۆکسیدی گۆگرد و دووەم ئۆکسیدی نایترۆجین تێکەڵ بە ئاوی باران دەبن و بارانێکی
ترش دروست دەکەن، ئەمەش زیان بە بەروبووم و دارستان و ڕووەک و باڵەخانەکانی تر دەگەیەنێت.
ڕژانی نەوت و سووتەمەنی لە ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکانەوە دەچێتە ناو خاکەوە لە نزیک ڕێگاوبانەکان
و سووتەمەنی فڕێدراو و گەردیلەکانی دەردانی ئۆتۆمبێلەکان دەریاچە و ڕووبار و تاڵاوەکان
پیس دەکەن.
تەندروستی مرۆڤ:
گەردیلە، هایدرۆکاربۆن، یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن و
پیسکەرەکانی تری ئۆتۆمبێل زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنن. بزوێنەری دیزڵ ئاستێکی
بەرزی گەردیلە دەردەدەن، کە بریتین لە گەردیلەی هەوای سۆڵ و کانزا. ئەمانە دەبنە هۆی
خورانی پێست و چاو و هەستیاری، هەروەها گەردیلە زۆر وردەکان لە قووڵایی سییەکان جێگیر
دەبن، لەوێ کێشەی هەناسەدان دروست دەکەن. هایدرۆکاربۆنەکان لەگەڵ دووەم ئۆکسیدی نایترۆجین
و تیشکی خۆر کارلێک دەکەن و ئۆزۆن دروست دەکەن، کە لە بەرگەهەوای سەرەوەدا سوودی هەیە
بەڵام لە ئاستی زەویدا زیانبەخشە. ئۆزۆن سییەکان هەوکردن دەکات و دەبێتە هۆی ئازاری
سنگ و کۆکە و هەناسەدان قورس دەکات. یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن کە یەکێکی دیکەیە لە گازەکانی
دەرچوون، بە تایبەتی مەترسیدارە بۆ کۆرپە و ئەو کەسانەی بەدەست نەخۆشییەکانی دڵەوە
دەناڵێنن، چونکە ڕێگری دەکات لە توانای خوێن بۆ گواستنەوەی ئۆکسجین. پیسکەرەکانی
تری ئۆتۆمبێل کە زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنن بریتین لە دووەم ئۆکسیدی گۆگرد،
بەنزین و فۆرماڵدەهید. هەروەها ژاوەژاوی ئۆتۆمبێل زیانبەخشە و زیان بە بیستن دەگەیەنێت
و دەبێتە هۆی نەخۆشی دەروونی.
کەمکردنەوەی پیسبوونی ژینگە
لە ئۆتۆمبێلدا:
چەندین
ڕێگە هەیە کە خاوەن ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکان دەتوانن کاریگەرییەکانی پیسکەرەکانی ئۆتۆمبێل
لەسەر ژینگە کەم بکەنەوە. ئۆتۆمبێلە کۆن و خراپ پارێزراوەکان دەبێتە هۆی زۆربەی پیسبوونی
ئۆتۆمبێلەکان، بەڵام ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبرید و ئۆتۆمبێلە پاک و خاوێن و کەم
سووتەمەنییەکانی دیکە کاریگەرییان کەم دەبێتەوە. لەکاتی کڕینی ئۆتۆمبێلی نوێدا،
پشکنینی ئابووری سووتەمەنی و لیبێڵی ژینگە بکە. ڕیزبەندی بەرز بە واتای ئاستی کەمی
پیسبوون دێت. زۆرترین ئابووری سووتەمەنی بە لابردنی هەموو شتە ناپێویستەکان، وەکو ڕەقەمی
سەربان، و لێخوڕینی ئۆتۆمبێل بە شێوەیەکی بەردەوام، نەک خێرا خێراترکردن و سوکانێکی
توند. ئۆتۆمبێلەکەت بە باشی پارێزگاری لێبکە، لەگەڵ کۆکردنەوە و پشکنینی تایەی ئۆتۆمبێلەکەت،
هەرکاتێک دەتوانیت ئۆتۆمبێلەکەت لە ماڵەوە بەجێبهێڵە. لەکاتی گونجاودا بە پێ، پاسکیل
یان بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی.
سەرچاوە:
https://sciencing.com/effects-car-pollutants-environment-23581.html