وەرگێڕان: کیژان خالید

پیسکەرەکانیئۆتۆمبێلکاریگەریدەستبەجێودرێژخایەن 

لەسەرژینگەدروستدەکەن. غازیئۆتۆمبێلەکانکۆمەڵێکگازیبەرفراوانوماددەڕەقەکاندەردەکەنودەبێتەهۆیگەرمبوونیجیهانوبارینیترشوزیانبەژینگەوتەندروستیمرۆڤدەگەیەنێت. هەروەهاژاوەژاویبزوێنەروڕژانیسووتەمەنیدەبێتەهۆیپیسبوون. ئۆتۆمبێلوبارهەڵگروجۆرەکانیتریگواستنەوەگەورەترینبەشدارنلەپیسبوونیهەوالەئەمریکا،بەڵامخاوەنئۆتۆمبێلەکاندەتواننکاریگەرییەکانیئۆتۆمبێلەکانیانلەسەرژینگەکەمبکەنەوە.

گەرمبوونی جیهان:

پیسبوونی ئۆتۆمبێل یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی گەرمبوونی جیهان. ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکان دووەم ئۆکسیدی کاربۆن و گازە گەرمخانەییەکانی دیکە دەردەکەن، کە یەک لەسەر پێنجی کۆی پیسبوونی گەرمبوونی جیهان لە ئەمریکادا بەشدارن. گازە گەرمخانەییەکان گەرمی لە بەرگەهەوادا دەگرێت و ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان. ئەگەر گازە گەرمخانەییەکان نەبوایە، زەوی بە سەهۆڵ دادەپۆشرا، بەڵام سووتاندنی بڕێکی زۆر لە سووتەمەنی بەردینی، وەک بەنزین و گازۆیل، بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان بە ڕێژەی 0.6 پلەی سەدی، یان 1 پلەی فەهرەنگی، لە سەردەمی پێش پیشەسازییەوە، و... ئەمەش لە دەیەکانی داهاتوودا بەردەوام دەبێت لە بەرزبوونەوە. گەرمبوونی پلەی گەرمی جیهان کاریگەری لەسەر کشتوکاڵ و گیانلەبەرە کێوییەکان و ئاستی دەریا و دیمەنە سروشتییەکان هەیە.

هەوا و خاک و ئاو:

کاریگەریەکانی پیسبوونی ئۆتۆمبێل بەربڵاوە، کاریگەری لەسەر هەوا و خاک و کوالێتی ئاو هەیە. ئۆکسیدی نایترۆجین بەشدارە لە کەمبوونەوەی چینی ئۆزۆن کە زەوی لە تیشکی سەروو بنەوشەیی زیانبەخش لە خۆرەوە دەپارێزێت. دووەم ئۆکسیدی گۆگرد و دووەم ئۆکسیدی نایترۆجین تێکەڵ بە ئاوی باران دەبن و بارانێکی ترش دروست دەکەن، ئەمەش زیان بە بەروبووم و دارستان و ڕووەک و باڵەخانەکانی تر دەگەیەنێت. ڕژانی نەوت و سووتەمەنی لە ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکانەوە دەچێتە ناو خاکەوە لە نزیک ڕێگاوبانەکان و سووتەمەنی فڕێدراو و گەردیلەکانی دەردانی ئۆتۆمبێلەکان دەریاچە و ڕووبار و تاڵاوەکان پیس دەکەن.

تەندروستی مرۆڤ:

گەردیلە، هایدرۆکاربۆن، یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن و پیسکەرەکانی تری ئۆتۆمبێل زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنن. بزوێنەری دیزڵ ئاستێکی بەرزی گەردیلە دەردەدەن، کە بریتین لە گەردیلەی هەوای سۆڵ و کانزا. ئەمانە دەبنە هۆی خورانی پێست و چاو و هەستیاری، هەروەها گەردیلە زۆر وردەکان لە قووڵایی سییەکان جێگیر دەبن، لەوێ کێشەی هەناسەدان دروست دەکەن. هایدرۆکاربۆنەکان لەگەڵ دووەم ئۆکسیدی نایترۆجین و تیشکی خۆر کارلێک دەکەن و ئۆزۆن دروست دەکەن، کە لە بەرگەهەوای سەرەوەدا سوودی هەیە بەڵام لە ئاستی زەویدا زیانبەخشە. ئۆزۆن سییەکان هەوکردن دەکات و دەبێتە هۆی ئازاری سنگ و کۆکە و هەناسەدان قورس دەکات. یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن کە یەکێکی دیکەیە لە گازەکانی دەرچوون، بە تایبەتی مەترسیدارە بۆ کۆرپە و ئەو کەسانەی بەدەست نەخۆشییەکانی دڵەوە دەناڵێنن، چونکە ڕێگری دەکات لە توانای خوێن بۆ گواستنەوەی ئۆکسجین. پیسکەرەکانی تری ئۆتۆمبێل کە زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنن بریتین لە دووەم ئۆکسیدی گۆگرد، بەنزین و فۆرماڵدەهید. هەروەها ژاوەژاوی ئۆتۆمبێل زیانبەخشە و زیان بە بیستن دەگەیەنێت و دەبێتە هۆی نەخۆشی دەروونی.

کەمکردنەوەی پیسبوونی ژینگە لە ئۆتۆمبێلدا:

چەندین ڕێگە هەیە کە خاوەن ئۆتۆمبێل و بارهەڵگرەکان دەتوانن کاریگەرییەکانی پیسکەرەکانی ئۆتۆمبێل لەسەر ژینگە کەم بکەنەوە. ئۆتۆمبێلە کۆن و خراپ پارێزراوەکان دەبێتە هۆی زۆربەی پیسبوونی ئۆتۆمبێلەکان، بەڵام ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبرید و ئۆتۆمبێلە پاک و خاوێن و کەم سووتەمەنییەکانی دیکە کاریگەرییان کەم دەبێتەوە. لەکاتی کڕینی ئۆتۆمبێلی نوێدا، پشکنینی ئابووری سووتەمەنی و لیبێڵی ژینگە بکە. ڕیزبەندی بەرز بە واتای ئاستی کەمی پیسبوون دێت. زۆرترین ئابووری سووتەمەنی بە لابردنی هەموو شتە ناپێویستەکان، وەکو ڕەقەمی سەربان، و لێخوڕینی ئۆتۆمبێل بە شێوەیەکی بەردەوام، نەک خێرا خێراترکردن و سوکانێکی توند. ئۆتۆمبێلەکەت بە باشی پارێزگاری لێبکە، لەگەڵ کۆکردنەوە و پشکنینی تایەی ئۆتۆمبێلەکەت، هەرکاتێک دەتوانیت ئۆتۆمبێلەکەت لە ماڵەوە بەجێبهێڵە. لەکاتی گونجاودا بە پێ، پاسکیل یان بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی.

سەرچاوە:
https://sciencing.com/effects-car-pollutants-environment-23581.html