لە ١٠ی ٣ی ٢٠٢٥، مەزڵووم عەبدی، سەرۆكی هێزە چەكدارەكانی هەسەدە، هەروەها ئەحمەد شەرع، سەرۆكی راگوزەری سووریا، رێككەوتنێكی هەشت خاڵیان ئیمزا كرد، بەگوێرەی ئەو رێككەوتنە بێت، هەسەدە هەڵدەوەشێتەوە و دەچێتە ناو سوپای سووریا و سەر بە وەزارەتی بەرگری دەبێت، بەڵام وەكوو ئەوەی شارەزایانی سیاسی باسی دەكەن، ئەم رێككەوتنە ئەستەمە جێبەجێ بكرێت، چونكە هەرگیز هەسەدە خۆی هەڵناوەشێنێتەوە.

چەند لیژنەیەك بۆ جێبەجێكردنی ئەو هەشت خاڵە دروست دەكرێت، بەڵام دوای سێ رۆژ لەو رێككەوتنە، دەستووری كاتی سووریا لەلایەن شەرعەوە ئیمزا كرا، ئەمەش پرسیاری زۆری لای هەسەدە و سیاسییە كوردەكان دروست كرد، كە ئامادەكردنی ئەو دەستوورە زۆر بە روحێكی نەتەوەپەرستیی و ئایینی نووسراوە، چونكە بەهیچ شێوەیەك باسی كورد نەكراوە و تەنانەت وەكوو سەردەمی بەشار ئەسەد، لە زمانی عەرەبی زیاتر هیچ زمانێكی تر قبوڵ نەكراوە و لە نەتەوەی عەرەب زیاتر، هیچ نەتەوەیەكی تر ئاماژەی بۆ نەكرا. رەنگە ئەم دەستوورە ببێتە هۆی ئەوەی، رێككەوتنە هەشت خاڵییەكەی كۆبانێ و شەرع جێبەجێ نەكرێت.

سووریا دەبێتە دەوڵەتی نەتەوەیی یان بەرەو فیدڕاڵی دەڕوات؟

لە ٢٠١٨ەوە بەشێوەیەكی پراكتێك هەسەدە، كە بەشێكی سەرەكی ئەو هێزە یەپەگەن، رۆژئاوای كوردستانیان لەدەستە و لەوێ خۆیان خۆیان بەڕێوە دەبەن، واتە سیستەم و یاسای تایبەت بەخۆیان هەیە.

هەسەدە، پشتگیرییەكی زۆر بەهێزیان هەیە، ئەوانیش وڵاتانی ئەورووپی و ئەمریكایە، هۆكارەكەشی ئەوەیە، ئەو هێزە توانی شەڕێكی سەخت لەگەڵ گروپی تیرۆرستیی داعشدا بكات و سەركەون بەسەریاندا.

موستەفا ئایدن، مامۆستا لە زانكۆی قادر هاس لە ئیستانبۆڵ، پێیوایە ئەم رێككەوتنە نییەتی حكوومەتی سووریایە بۆ كورد، تا پێیان بڵێت لە دەستووردا مافتان دەدەمێ.

ئایدن قسەی بۆ ئاژانسی (BBC) توركی كردووە و دەڵێت: ”لە مەتنی رێككەوتنەكەدا باس لە یەكگرتوویی دەكەن، بەڵام بە كام مەرج جێبەجێ دەكرێت روون نییە، ئەوەی روونە ئەوەیە حكوومەتی سووریا دەیەوێت بەو رێككەوتنە نییەتی خۆی بۆ كورد روون بكاتەوە، كە لە دەستووردا مافتان دەدەمێ. حكوومەتی كاتی سووریا، بەهۆی رووداوەكانی لازقییە و تەرتووس، لەڕووی نێودەوڵەتییەوە كەوتووەتە بوارێكی زۆر خراپ و فشاری لەسەرە، بۆیە بەدوای رێگەیەكدا گەڕا بۆ دەرچوون، رێگەكەش ئەوەبوو لەگەڵ كورد رێك بكەوێت.“

بەڵام دەستووری كاتی سووریا، پرسیاری زۆر جیدی لای نووسەران و سیاسییەكان دروست كردووە، كە شەرع بەم دەستوورە، هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ ئەسەددا نییە، رەنگە رێككەوتنەكەشی لەگەڵ كورد هەڵبوەشێتەوە، چونكە هەرزوو هەسەدە دەستوورەكەی رەتكردەوە.

بەڵام كەم نین ئەو لێكۆڵەرە سیاسییانەی پێیانوایە بەم رێككەوتنە ئیدی لە رۆژئاوای كوردستان شتێك ناماێنێت بەناوی خۆسەر، یان خۆبەڕێوەبردن.

عومەر ئۆزكزلجیك، لێكۆڵەری سیاسی پێیوایە، ئیدی شتێك نامێنێت بەناوی خۆسەری یەپەگە، ئەم رێككەوتنە كۆتایی بەوە پێهێنا.

ئەو دەڵێت: ”ئەو كەمپانەی كە داعشەكانی تێدا زیندانی كراوە، ئیدی بەلای یەپەگە و هەسەدەوە هیچ مانایەكی نەماوە.“

لەناو ئەو كەمپانەدا ١٠ هەزار چەكداری داعش بوونی هەیە، هەروەها ٥٠ هەزایش ژن و منداڵی ئەو داعشانەن كە لای هەسەدە زیندانی كراون.

سووریا دەیەوێت ئەو كەمپانە و هەروەها چەكدارە زیندانیكراوەكانی داعش بكەوێتە ژێر دەستی خۆی و ئیدی یەپەگە هیچ دەسەڵاتێكی بەسەریانەوە نەبێت، ئەگەر ئەوە روو بدات، یەپەگە هیچ مانایەكی نامێنێت، ئەمە گوتەی بەشێك لە سیاسییەكانە.

ئەنكەرا چۆن سەیری پڕۆسەكە دەكات؟

ئەنكەرا هەر لە سەرەتاوە گوتوویەتی، دەبێت یەپەگە هەڵوەشێتەوە، چونكە سەر بە پەكەكەن و تیرۆرستن، پشتیشی بەو پەیامەی عەبدوڵا ئۆجەلان بەستووە، كە لە ٢٧ی ٢ی داوای كرد پەكەكە و هەموو ئەو گروپانەی درێژكراوەی پەكەكەن دەبێت چەك دابنێن و خۆیان هەڵوەشێننەوە.

رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، لەبارەی رێككەوتنی عەبدی و شەرع گوتی: ”ئێمە لە سووریادا هەموو رێككەوتنێك قبوڵ دەكەین و پاڵپشتی دەكەین، كە تیرۆر لەناو ببات و كۆتایی پێبهێنێت. ئەگەر رێككەوتنەكە وەكوو خۆی و بێكەموكوڕی جێبەجێ بكرێت، لە قازانجی گەلی سووریایە.“

بەگوێرەی زانیارییەكان، ئەنكەرا گوتوویەتی، بەهیچ شێوەك هەڵەی عێڕاق دووبارە ناكەینەوە، كە لە ١٩٩١ رێگەیاندا كورد لەوێ ببێتە هەرێمی سەربەخۆ و نایانەوێت لە سووریا هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە.

گولروو گەزەر، سەركونسوڵی پێشووی توركیا لە سووریا، پێیوایە ئەگەر بێت و یەپەگە خۆی هەڵنەوشێنێتەوە، یان لە سووریا فیدڕاڵی بۆ كورد مسۆگەر بكرێت، ئەگەر زۆرە توركیا بەگوێرەی یاسای نەتەوە یەكگرتوەكان و وەكوو بەرگریكردن لەخۆی ئۆپەڕاسیۆن بۆ رۆژئاوا ئەنجام بدات و فیدڕاڵی تێك بدات.

بەڵام موستەفا ئایدن پێیوایە، بەهچ شێوەیەك توركیا ناتوانێت لە ماوەیەكی نزیكدا ئۆپەڕاسیۆن دژی یەپەگە ئەنجام بدات، چونكە ئەمریكا و وڵاتانی ئەورووپی پیێ دەڵێن لەم كاتەدا پڕۆسەیەك هەیە كە ئاشتی نێوان سووریا و كوردە، بۆیە دەبێت چاوەڕێ بكەیت.

سەرەڕای ئەوەی رێككەوتنەكەی شەرع و عەبدی، باس لەوە دەكات یەكپارچەیی خاكی سووریا بپارێزن و كورد داوای فیدڕاڵی یان حوكمی زاتی نەكات، بەڵام ئۆپۆزسیۆنی توركیا و بەشێكی زۆری شڕۆڤەكارانی سیاسی توركیا پێیانوایە، هەنگاوی داهاتوو باس كردن دەبێت لەوەی فیدڕاڵی بۆ كورد لە سووریا مسۆگەر بكرێت، وەكوو چۆن لە عێڕاق بۆ كوردەكان روویدا، بۆیە توركیا بەگومانە لە هەنگاوی كورد لە رۆژئاوای كوردستان.