22 ی ئازاری هەموو ساڵێک دیاریکراوە وەک ڕۆژی جیهانی ئاو ، لەم ڕۆژەدا ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان هەڵدەستی بە سازدانی کۆنفرانسێکی گەورە لەم بوارەدا ، کەسەرۆکی وڵاتان و لێپرسراوانی سیاسی بەشداری تێدا دەکەن .ئامانجی ئەم کۆنفرانسە نێوەدەوڵەتیە گرینگیدانی نەتەوەیەکگرتوەکانە بەپرسی ئاو لەجیهاندا . ئێستا پرسی ئاو چیدیکە پرسێکی لۆکاڵی نیە ، بەڵکو بۆتە پرسێکی گەورەی جیهانی ودام دەزگاگرینگەکانی دونیا سەرگەرمی تاوتوێی ئەم بابەتەن .

گرنگترین ئەوتەوەرانەی کەباس دەکرێن لەم کۆنفرانسە جیهانیەدا و بونەتە هەڕەشە لەبەردەم دەرامەتی ئاو لەجیهاندا  ، بریتین لە  : پیسبون ، گۆڕانی ئاووهەوا ، ئاوەڕۆی تەندروست ، ڕاوکردنی لەڕادەبەدەر ، فرەیی بایۆلۆجی وچەند تەوەرێکی گرینگی تایبەت بەم بوارە .

یەکێک لەمەترسیدارترین هەڕەشە لەسەر ئاوی دەریاو زەریاکان بریتیە لەفڕێدانی پاشەڕۆی پلاستیک .ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان دەڵێن ساڵانە 13 ملیۆن تەن پلاستیک فڕێدەدرێتە ناو زەریاکانەوەو بەمەش ساڵانە 100هەزار ئاژەڵی دەریایی دەمرن .نەک هەر ئەمە بەڵکو بەپێی پێشبینیەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان تا ساڵی 2050  ،  99% باڵندەی دەریایی پلاستیکیان خواردووە . ئێستا بەنزیکەیی 171 تریلیۆن تەنی پلاستیک لەسەر روبەری دەریاو زەریاکانن . فڕێدانی پاشەڕۆی پلاستیک بەو ڕێژە زۆرە بۆتە هۆی کۆبونەوەیەکی زۆری پلاستیک لەباکوری زەریای هێمن و بەدیاری کراویش لەنێوان هاوای و کالیفۆرنیا ، کەڕوبەرەکەی دەگاتە ملیۆنێک و شەش سەد هەزارکیلۆمەتری چوارگۆشە و چوارهێندەی ڕوبەری وڵاتیکی وەک فەرەنسایە .ئەمە وای لەهەندێ زانای بواری ژینگە کردووە ناوی بنێن  کیشوەری هەشتەم . ئێستا باس لەوەدەکرێ کەئەم پیسبونە کاریگەری دەبێت لەسەر ڕێڕەوی تەوژمە دەریایی یەکان وئەمەش ناڕاستەوخۆ  شوێنەواری دەبێت لەسەر کەش وهەوای گۆی زەوی ، چونکە تەوژمە دەریایی یەکان پەیوەندیدارن بەبونی شێ وهەڵمی ئاو . پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا و فڕێدانی بەردەوامی پلاستیک بۆتە هۆی بەکارهێنانی دەستەواژەی سەدەی پلاستیک و دەگوترێ کە ئەم سەدەیە ، سەدەی پلاستیکە وپلاستیکیش بەم ڕادەیە دەخرێتە ناو زەریاکانەوە ، بۆیە ئێستا زەریاکان هێڵنجی پلاستیک دەدەن .

دەریاوزەریاکان گەنجینەیەکی بایەلۆجین وبەشداریەکی چالاکیان هەیە لە ئێکۆسیستەمی گۆی زەوی و نیوەی ئۆکسجینی جیهان بەرهەم دەهێنن وسێ یەکی گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن هەڵدەمژن وبەشدارن لەهاوسەنگی پلەی گەرمی و سەرچاوەی خۆراکی ملیۆنان کەسن لەجیهاندا .

ئابوری شین 

نەتەوەیەکگرتوەکان دەڵێت داهاتی ساڵانەی دەسکەوتو لەدەریاو زەریاکان 2.5 تریلیۆن دۆلاری ئەمریکیە و ئەگەر زەریاکان دەوڵەت بونایە ، ئەوا هەشتەمین ئابوری جیهانیان پێکدەهێنا ، لەدوای فەرەنسا کە ڕیزبەندی حەوتەمی هەیە لەوڵاتە پیشەسازیە گەورەکانی جیهان .لەساڵی 2022  ،  184 ملیۆن تەن ماسی بەرهەمی زەریاکان بووە و بەپێی هەندێ داتا ، زەریاکان سەرچاوەی خۆراک و بژێوی 3ملیار مرۆڤن لەجیهاندا .

فرەزیندەیی ( بایۆلۆجی )

یەکێک لەخاسیەتەکانی دەریاو زەریاکان شوێنی فرەزیندەییە و ناوەندێکە بۆ ژیانی سەدان وهەزاران جۆری ئاژەڵ و دەگوترێ کە زیاترلە 2 ملیۆن زیندوەری جۆراوجۆر لەزەریاکاندادەژین .ژیانی ئەم بونەوەرە ئاویانەش کەوتۆتە ژێر مەترسی بەهۆی گۆڕانی ئاوو هەواوچالاکیەکانی مرۆڤەوە. بەهۆی فڕێدانی پلاستیک ، ڕژانی نەوت و گازوایل و سوتەمەنی ، فڕێدانی پاشماوە پزیشکیە مەترسیدارەکان  ، ڕاوکردنی زۆر، گەڕان بەدوای نەوت و کانزاکان .

بەکارهێنانی جیۆسیاسی

زۆر جار دەریاو زەریاکان لەکێشمەکێش و گرژی نێوان وڵاتان و وەک یەکەیەکی جێۆسیاسی بەکاردەهێنرێ و دەبێتە سەرچاوەو مانۆڕی سەربازی وبەکارهێنانی هێرشی سەربازی بۆسەر ئامانجە سەربازیەکان ،هەروەک لەجەنگی کەنداوو جەنگی هاوپەیمانان دژبەعیراق بینیمان . بەکارهێنانی ڕوبەرە ئاویەکان لەململانێی سیاسیدا ، هەڕەشەیەکی ترە لەسەر ئابوری شین .