د. كەریم شەریف قەرەچەتانی

من كچێكم تەمەنم (26) ساڵە و زانكۆم تەواو كردووە، چەند ساڵێكە تووشی كێشەیەك بووم،  دەڵێم ناشیرینم، لەكاتێكدا هاوڕێكانم دەڵێن تۆ هیچ ناشیرین نیت و جوانیت، بەڵام من قەناعەت بە قسەكانیان ناكەم و دەڵێم لەبەر دڵی من وا دەڵێن و بەردەوام بیر لە قسەی دایك و باوكم دەكەمەوە كە بەردەوام پێیان دەوتم تۆ لە قەرەج دەچی، رەزات زۆر گرانە، بۆ ئەوەندە دێیت و دەچیت و لەخۆت رازیت، خۆت بە چی دەزانی، ئیتر نازانم چی بكەم، دووجاریش خوازبێنیكەرم هاتووە، بەڵام نەمتوانیوە بڕیار بدەم و دەڵێم دوای ماوەیەك تەڵاقم دەدات، خێرت دەگات رێنماییم بكەی و رێگاچارەیەكم بۆ بدۆزیتەوە .

سەرەتا بەداخەوە بۆ ئەو جۆرە دایك و باوكانە كە بەردەوام ناو و ناتۆرە لە منداڵەكانیان دەدۆزنەوە و لە كۆتایی وەك تۆ تووشی گرێی دەروونیان دەكەن، ئەگەر یارمەتیم بدەی لە رێگای ئەم كەیسەی تۆوە بە هەموو ئەو دایك و باوكانە بڵێم: دایكان و باوكانی بەڕێز، ئەگەر دەتانەوێت منداڵەكانتان لە داهاتوودا كەسانی دەروون دروست بن و وەك ئەم خاتوونە تووشی گرێی دەروونی نەبن، تكایە بە هیچ شێوەیەك ناو و ناتۆرەیان لێ‌ مەدۆزنەوە و لە نرخیان كەم مەكەنەوە و سووكایەتییان پێمەكەن، چونكە منداڵ وەك ئیسفنج راوبۆچوونەكانی ئێوە «باش بێت یان خراپ» دەمژێت و دەیكات بە بەشێك لە پێكهاتەی دەروونی خۆی، ئێوەی دایك و باوك دەبێت پێشەنگی جوانی بن بۆ منداڵەكانتان و بە بێ‌ مەرج قبوڵیان بكەن، نەك ناو و ناتۆرەیان لێ‌ بدۆزنەوە، لەبەرئەوەی دوای ماوەیەك دەگەنە ئەو بڕوایەی كە بەو شێوەن، كە دایك و باوكیان باسیان كردوون. تۆ وەك دایك یان باوك كاتێك بە كچەكەت دەڵێیت تۆ كەسێكی ناشیرینی و لە قەرەج دەچیت، بە شێوەی ئەم خاتوونە تووشی ئەم حاڵەتە دەبێت و ناتوانێت بڕیاری شووكردن بدات، چونكە ئێوە ئەوەندە لە منداڵی پێتان وتووە تۆ ناشیرینی، ئێستا لەمێشكیدا بیرۆكەكەیەك هەیە كە ناشیرینە، لەگەڵ ئەوەی وا نییە، بەڵگەش بۆ ئەوە قسەكانی هاوڕێكانی و ئەو دوو كەسەیە كە چوونەتە خوازبێنی، بەڵام هەر بڕوا ناكات و ئەو بۆچوونە نەرێنی و خراپەی لەمنداڵی لەناو مێشكی ئەم كچەتان چاندووتانە ئێستا سەوز و گەورە بووە و بۆتە دارێكی گەورە، كەواتە نابێت هیچ دایك و باوكێك ناو و ناتۆرە لە منداڵەكانی بدۆزێتەوە سووكایەتییان پێكات.

جوانیی مرۆڤ

خاتوونەكەم، جوانی مرۆڤ لە رەفتار و هەڵسوكەوتیدایە، زۆرجار ئافرەت، یان پیاوی زۆر جوان هەبووە، دیوی دەرەوە و بۆدیەكەی جوان بووە و لەسەرەتاوە سەرنجی زۆر كەسی راكێشاوە، بەڵام دوای ئەوەی ماوەیەك مامەڵەی لەگەڵ دەكەیت، بۆت دەردەكەوێت ناوەوەی پووچەڵ و بوودەڵەیە و نازانێت دوو رستەی بەسوود بڵێت و كەسێكی قسە رەق و رەفتار ناشیرینە و دڵی پیسە و بەگومان و قرچۆك و رەزیلە، ئیتر وردە وردە لەبەرچاوت دەكەوێت، بەڵام بە پێچەوانەوە كەسێكی تر كاتێك سەیری دەكەیت دیوی دەرەوە و بۆدیەكە و رواڵەتی وەك پێویست نییە، بەڵام دوای ئەوەی مامەڵەی لەگەڵ دەكەیت، وردە وردە بۆت دەردەكەوێت كە كەسێكی بەڕێزە و زۆر رێزت دەگرێت و خاوەن بەهرەو توانای خۆیەتی، ئیتر وردە وردە خۆشت دەوێت و بەلاتەوە كەسێكی جوانە، چونكە خاوەن بەهرەو لێهاتوویی خۆیەتی.

خاتوون سەیری كەسە بەناوبانگەكانی جیهان بكە كە خۆشەویستی زۆرینەی خەڵكن بزانە جوانییەكەیان لە كوێدایە ئایا كەسانی وەك (میسی و رۆناڵدۆ و  بیلیە و عادل ئیمام و میستەر بین و ئانشتاین...هتد) بە رواڵەت و دیوی دەرەوە شاجوان بوون؟ بێگومان نەخێر! بەڵكوو كە خۆشەویستی هەموو لایەكن بەهۆی بەهرەكانیانەوەیە، سەرەڕای ئەوەش ئەوەتا هاوڕێكانت پێت دەڵێن تۆ كەسێكی ناشیرین نییت، لەلایەكی تریشەوە وەك خۆت دەڵێیت دووجار خەڵك هاتوونەتە داوات، باشە ئەگەر تۆ وەك خۆت دەڵێیت كەسێكی ناشیرین بوویتایە دوو كەس چۆن دێن داوات دەكەن .

پێوەر و خەسڵەتەكان

خاتونەكەم، جوانی رێژەییە و هەریەكە و جوانی لە شتێكدا دەدۆزێتەوە، زۆرجار پیاوی وا هەبووە بە پێی پێوەر و بۆچووونی زۆرینەی خەڵك كەسێكی جوان نییە، بەڵام ئافرەتێك هاوسەرێتی بە پێوەری زۆرینەی خەڵك ئافرەتێكی جوانە، واتە كاتێك ئەو ئافرەتە جوانە شووی بەو پیاوە كردووە، بێگومان لە چاوی ئەودا ئەو پیاوە پیاوێكی جوانە، چونكە هەركەسە و بە پێی پێوەر و بیروباوەڕەكانی خۆی جوانی دیاری دەكات، كە لە یەكێكەوە بۆ یەكێكی تر دەگۆڕێت، بۆ نموونە هەندێك پیاو حەز بە ئافرەتی خڕ و خەپان دەكەن، بەڵام هەندێكی تر حەز بە ئافرەتی لاواز و باڕبی ئاسا دەكەن، هەندێكی تر حەز بە ئافرەتی باڵا بەرز دەكەن، هەندێكی تر حەز بە ئافرەتی كورتە باڵا دەكەن، هەندێك پیاو حەز بە ئافرەتی سپی پێست دەكەن، هەندێكی تر حەز بە ئافرەتی گەنم رەنگ و ئەسمەر دەكەن و...هتد.

واتە پێوەر و خەسڵەتەكان لە یەكێكەوە بۆ یەكێكی تر دەگۆڕێن، تاوەكوو ئێستا لە هیچ وڵاتێكی دونیا نەبووە و نابێت، هەموو پیاوێك حەز بە هەندێك خەسڵەت و تایبەتمەندی بكەن كە دەبێت هەموویان لە ئافرەتدا هەبن، شتی وا نییە، لەبەرئەوە نابێت كەسێك باڵای كورتە دڵتەنگ ببێت، چونكە زۆر پیاو حەز بەو جۆرە ئافرەتە دەكات، یان ئەگەر ئەسمەر و گەنم رەنگ بوو خەفەت بخوات بۆچی سپی پێست نییە، چونكە زۆر پیاو هەن حەزیان لە ئافرەتی سپی پێست نییە و كەسانی گەنم رەنگیان خۆش دەوێت، چونكە سروشتی مرۆڤ وایە، پیاو بێت یان ژن بە دوای ئەو كەسانەدا دەگەڕێت كە كەم و كورتییەكانی پڕ بكاتەوە .

بیركردنەوەت ئەرێنی بێت

 واتە ئەگەر كورتەباڵا بوو، حەزی لە كەسێكی باڵا بەرزە، ئەگەر سپی پێست بوو حەزی لەكەسێكی رەش ئەسمەرە، ئەگەر چاوی شین بوو حەزی بە كەسێكی چاو سەوز یان چاورەش هەیە، من دڵنیام خوشكە بەڕێزەكەم تۆش خاوەنی كۆمەڵێك تایبەتمەندی خۆتی، كە زۆر پیاو حەز بە ئەو سیفات و تایبەتمەندییانەی تۆ دەكات، بەڵگەش ئەوەیە كە تاوەكوو ئێستا دوو كەس هاتوونەتە خوزابێنیت، بەڵام تۆ لە ترسی ئەوەی سەرنەكەوتوو بیت یان تەڵاقت بدەن رازی نەبوویت، كە ئەمەش هەڵەیەكی تری تۆیە، تۆ چۆن دەزانیت سەركەوتوو نابێت یان تەڵاق دەدرێت؟ ئەمانە هەموویان پەیوەندییان بە داهاتووە هەیە و شاراوەیە (علم الغیب) تەنها خودای گەورە دەزانێت داهاتوو چی تێدایە، ئێمەی مرۆڤ نازانین، بەڵام بەداخەوە تۆ لە ئەنجامی پەروەردەی نادروستەوە تووشی رەشبینی و گومان بوویت، بیركردنەوەی نەرێنیت زۆرە و پێویستە لێرە بەدواوە گەشبین بیت و بیركردنەوەت ئەرێنی بێت، لەبەرئەوەی تۆش مرۆڤیت و دەیان خاڵی بەهێز و باشت هەیە، بەڵام بەداخەوە نایانبینیت و تەنها چەند خاڵێكی كەمی لاوازت هەیە تەنها ئەوانە دەبینیت، كە ئەمەش هەڵەیەكی گەورەیە.

سەركەوتوو دەبیت

خوشكە بەڕێزەكەم، هەموو ئەوانەی وەك تۆ تووشی گرێ‌ و كێشەی دەروونی دەبن، ئەو كەسانەن كە تەنها بیر لە رابردوو دەكەنەوە و ناتوانن لێی دەرباز ببن و بەردەوام هەر دەیڵێنەوە، دەبێت بەڕێزتان سوود لە هەڵە و كەم و كورتییەكانی رابردوو وەربگرن نەك وەك تۆ قسە و قسەڵۆكەكانی خێزانەكەت دووبارە بكەیتەوە، كە لە ئازار و ناخۆشی زیاتر هیچی تری لێ‌ سەوز نابێت، هەروەها نابێت لە داهاتوو بترسیت، لەبەرئەوەی نادیارە و كەس نازانێت چی تیایدا روو دەدات، زانـاكان دەڵێن لە سەدا نەوەت و نۆی (99 %) ئەوەی مرۆڤ لێی دەترسێت روو نادات، ئیتر تۆ بۆچی لە داهاتوو دەترسیت؟ خوشكی خۆم ئەوانەی تۆ بیروباوەڕی نادروستن و لە مێشكی خۆتی دەر بكە و خەریكی كارەكانی خۆت بەو، ئەمجارە هەركەسێك هاتە داوات و ئەو مەرجانەی تێدا بوو كە تۆ بۆ هاوسەری داهاتووت داتناوە، ئەوە ناوی خودای لێبهێنە و شووی پێبكە و پشتیوان بە خوداش سەركەوتوو دەبیت.