کە شۆرشی تەکنەلۆجیا و زانیاری لە سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی رابردوو لە سەرانسەری جیهاندا تەقییەوە، دەسەڵاتی سیاسی فەرمی لە هەموو سوچ و پەنایەکی دونیادا، بە هەموو فۆرم و دامەزراوەکانییەوە، یەکەم زەرەرمەندی سیاسی بوو، ئەمە، ئەوەندەی پەیوەندی بە شێوازو میکانیزمی سیاسی باوەوە هەبوو.
دەبوایە هەردوولا، هەم فۆرمە نوێکەی میدیا و هەم دەستەڵاتە کلاسیکییەکان، بەخۆیاندا بچنەوە و ئەو پەیوەندییە ناچارییە سەرلەنوێ دامەزرێننەوە. ئەو پەیوەندییەی کە هەموو پرسە گشتییەکان بەرجەستە دەکات، هەر لە مافەکانی مرۆڤەوە تا بەکارهێنانی بودجە گشتییەکان و تا دەگاتە ئەوەی هاوڵاتی ئیتر دەبێتە ئەکتەرێکی گرنگی نێو ئەو پەیوەندییە و دەبێتە سەنتەری بیرکردنەوەی هەردوولا، بە جۆرێک میدیا لە ئاستێکی دیکەی دەرەوەی بازنەکانی دەوڵەت دەستی بەکار کرد، میدیا جیدی ئامرازی پروپاگندەی دەوڵەت نەبوو و دەوڵەتیش جیدی نەیدەتوانی پلانەکانی بە بێ بوونی هاوڵاتی، کە لە فۆرمەکانی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ساندیکاکاندا دەنوێنێت، دارێژێت، تەنانەت دەوڵەت ناچار بوو هەندێ لە ئەرک و بەرپرسیاریەتی خۆی بەرامبەر کۆمەڵگە بەوان بسپێرێت، لەگەڵ مانەوەی پانتاییەک لە بەرپرسیارتی بۆ خۆی، بۆ هەڵسەنگاندنی کارەکان.
با لە دەستنیشانکردنی رۆڵی نوێی دەوڵەتەوە دەست پێبکەین، لەبەرئەوەی ئەم پەیوەندییە لەلای ئێمە هێشتا تەماوییە، کاتی زۆرتر و زەمەنێکی تر و توانایەکی پیشەییترمان دەوێت تا بتوانیین بنەما سەرەکییەکانی ئەم پەیوەندییە گەردوونیە بەرهەم بهێنینەوە کە بۆ ئێمە دەست بدات و گونجاو بێت.
کە شۆرشی زانیاری هاتە گۆڕێ، لای ئێمە تێگەیشتنێکی گشتی باو هاتە ئاراوە، باوەڕمان بەوە هێنا کە ئیتر ژینگەیەک و سەردەمێکی نوێ لە دونیادا رەخساوە کە بێ قەید و شەرت خزمەتی ئاڵوگۆری زانیاری دەکات و ئاڵوگۆری زانیاری بۆ نەخشاندنی مرۆڤدۆستی لەبارە و وا تێگەیشتین کە ئیتر دیوارێک لە نێوان دونیای کۆن و نوێدا هەڵچنراوە و ئیتر بەربەست لە بەردەم ئازادی رادەبرێن ناماوە و سەردەمی پیادەکردنی بنەماکانی دیموکراسی دەستیپێکردووە و لەوێدا ئێمە وەک نەتەوەیەک جێگامان دەبێتەوە. ئەم تێگەیشتنە لەوەوە سەرچاوەی گرت کە دەوڵەتە زلهێزەکان پاراستنی مافەکانی مرۆڤیان لە ئەجێندا و سیاسەتی دەرەکی خۆیان لەسەر کاغەز نوسییەوە بەڵام وا جێبەجێ نەکرا، پاش ئەوەی بۆ سەردەمانێکی زۆر یارمەتی مانەوەی دەوڵەتە تۆتالیتارییەکانیان لە ئەفریقا و ئاسیا دەدا.
لە راستیدا، ئەو شۆرشی تەکنەلۆجیا و زانیارییە بێ بەربەست نەبوو، کاریگەری ئەو شۆرشە بەو ئاستەی کە چاوەڕوانی لێدەکرا وانەبوو، گۆرانکاری لە شێوازە کلاسیکییەکانی بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتی سیاسی نەکرد، بە پێچەوانەوە، ئەوە سیاسەت بوو کە شۆرشی زانیاری بۆ خۆی بەکارهێنا بە پەیرەوکردنی میکانیزمە سیاسییە کۆنەکان، باشترین نموونەی قسەکانمان، ئەو وێرانی و کارەسات و جەنگانەی لە پاش ئەو شۆرشە روویاندا زیاتر بوون نەوەک کەمتر.
ئەو شۆرشی زانیارییە، دەبوایە بەها سیاسییەکان فراوانتر بکات وەک ئیدعای سیاسی بۆ کرا، دەبوایە نەتەوەکان لە یەک نزیک بکاتەوە، بەڵام بە پێجەوانەوە کاریگەرییەکی خراپی لەسەر پێکەوەژیانی نەتەوەکان و ئیدارەدانی سەرچاوە مرۆییەکان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و بەرژەوەندی و پەیوەندییە سیاسییەکان کرد، تەنانەت کاریگەری پێچەوانەی لەسەر پێکهاتەکانی نێو دەوڵەتێک و هاورێیەتی دوو کەس هەبوو. گرفت لە شۆرشی زانیاری و تەکنۆلۆجیادا خۆی نەبوو ئەوەندەی لە بەکارهێنانی سیاسی شێتگیرانە و شەرانگێزانەی زانیارییەکان هەبوو، لەگەڵ ئەو دیدەی کە دەوڵەت هەمیشە هەیەتی و وەک ئەرکی سەرەکی خۆی تەماشای دەکات، بە واتەیەکی دیکە، زانیارییەکان وەک جاران بۆ فراوانخوازی و پاوانکردن و مۆنۆپۆلکردن و چەواشەکردن بەکارهاتن، نەوەک بۆ دامەزراندنی ئەو گوندە گەردوونیەی کە لە مێژە بوونی نەماوە، ئێمە دەمێکە، پێمان ناوەتە سەردەمێکی دیکە لە ململانێی سیاسی کە جەنگ بەوەکالەت، و شەڕکردن لە بری دەوڵەتان سیمای سەرەکییەتی، ىڕواننە جەنگەگەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست، لە سوریا و عێراق و یەمەن و لیبیا، گروپە چەکدارەکان بۆ پارە و بۆ پاراستنی بێ پەروای بەرژەوەندی سیاسی دەوڵەتەکان، بە پاساوی ئایینی و نەتەوەییەوە دەجەنگن و زانیارییەکان بۆ مەرامی سیاسی خۆیان بەکار دەهێنن.
بەداخەوە، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و کۆمەڵگە لۆکاڵییەکان، هەریەکەیان بە کەلتوور و تایبەتمەندێتی خۆیانەوە فریا نەکەوتن هاوشان لەگەڵ ئەو شۆرشەدا دیدێکی سیاسی نوێ بەو شۆرشە ببەخشن، یان بەرگێکی نوێ بەو شۆرشە بپۆشن. سیمای سەرەکی زۆربەی کۆمەڵگەکان ئەوە بوو کە لە دۆخێکی خۆشنوودی و خۆشبەختی و رۆمانسی دەژیان و بۆ ماوەیەکی زۆر سەرمەست و بەدمەست بوون بەوەی روودەدات.
ئەوەندی پەیوەندی بە میدیاوە هەیە، وەک مەیدانی دەرخستنی ململانێ سیاسی و ئایدۆلۆجیەکان، ئەوانیش فریای رووماڵینی کارەساتە سیاسییە خێراییەکان نەدەکوتن، لەلایەکەوە سەرقاڵی دامەزراندنەوەی رۆڵی میدیا بوون لەبەر رۆشنایی رووداوەکان و لە لایەکی دیکەوە جۆرێک ونبوون هەبوو لە نوێنەرایەتیکردنی میدیا لە پانتایی کاروباری گشتیدا، بە مانایەکی سادەتر، ئەگەر پێشتر میدیا بە پشتیوانی دەوڵەت کاری پرۆپاگندەی کرد بێت، بۆ نموونە لە یەکێتی سوڤێتی پێشوو، ئەوا لە ژینگەی نوێدا گەڕان بە دوای سەرچاوەی دارایی سەربەخۆ لە کارە سەختەکان بوو، بەتایبەتی لە وڵاتانی دەرەوەی ئەوروپا و ئەمریکا، بێگومان کۆمپانیا گەورەکانی رۆژئاواش کە پشتیوانی بەرنامەیەکی سیاسیان کردووە لە تەڵەی ئایدۆلۆجیا قووتار نەبوون، بەڵام جیاوازی ئەوەی ئەوان کۆمپانیای زەبەلاحن، لانی کەم، پابەندی یاساکانی دەوڵەتن، لە کاتێکدا لای ئێمە وردە وردە وا میدیای کەسایەتییەکان خەریکە سەرهەڵدەدا، لە دۆخێکدا کە میدیای پارتی سیاسی لاواز بووە و بەرنامەی سیاسی، لە بری ئەوەی بەرنامەی پارتی سیاسی بێت و گوزارشت لە کێشەکانی کۆمەڵگە بکات، بۆتە بەرنامەی سیاسی کەسایەتییەکانە.
ئەوەی لە پانتایی گشتی کۆمەڵگەی ئێمەدا دەگوزەرێت هاوکێشەیەکی سەختی پەیوەندی نێوان دەستەڵاتە سیاسییەکان و کەسایەتییەکانە بۆ مۆنۆپۆڵکردنی رای گشتی و کۆکردنەوەی خەڵک لە دەوری دیدی کەسێک کە دەخوازیت بەشدار بێت لە پرۆسەی سیاسیدا بۆ دابینکردنی سەرچاوەی سیاسی و دارایی و پاراستنی بەرژوەندی سیاسی و خۆپاراستن لە لێپێجینەوەی یاسای.
ئەم جۆرە، دۆخە نابێتە هۆکارێکی باش بۆ دامەزراندنی میدیایەکی نیشتمانی بۆ ئەوەی بەشێویەکی ساغ گوزارشت لە مافە گشتییەکان بکات، بەداخەوە هەروەک چۆن میلیشیاکان لە مەیدانەکانی جەنگدا کاری بەوەکالەت دەکەن، بە هەمان شێوە، ئەگەر ئەم میدیایانە بە بەرپرسیاریەتییەوە کار نەکەن، ئەوا جەنگێکی مەجازی دەکەن هیچی لەوەی میلیشیاکان کەمتر نییە.
کارکردن بەم شێوەیە ئەرکی فراوانی میدیا کورت دەکاتەوە بۆ گوزارشت کردن لە گروپە سیاسییەکان یان ئەو کەسایەتیانەی لە بری ئەوەی بەرنامەی سیاسییان بۆ چارەسەری کێشە نیشتمانییەکان هەبێت، دێن پرۆپاگەندە بۆ بۆچوونەکانی خۆیان دەکەن. بەداخەوە، ئەمە لە کاتێکدا دەگوزەرێت کە متمانە بە میدیای پارتی سیاسی نەماوە و کاریگەری لەسەر دەرخستنی کێشەکان نەماوە.
ئەم دۆخە لە بنەرەتدا پەیوەندی بە میدیا و ئامرازەکانی میدیاوە نییە، ئەم ڤێرژنە گوزارشت لە دیدی چینێکی دەستەڵاتداری کۆمەڵگە دەکات. دواجار دەبێت میدیا، ئامرازی کەسایەتی سیاسی نەبێت، بەڵکو ئامرازی دامەزراوەی نیشتمانی بێت، دیسانەوە، ئەمە ئاماژەیەکی بابەتییانەیە لە رادە و ئاستی هۆشمەندی سیاسی لە بەکارهێنانی میدیا و زانیاری و ناوەرۆکی پەیامەکان.
پوختەی قسە: پەیوەندی نێوان شۆرشی زانیاری و ئامرازەکانی میدیا لەگەڵ دەستەڵاتدا پەیوەندییەکی هەستییارە، بەشێکی گرنگی پانتایی کاروباری گشتییە، لە هەموو کاتێک زیاتر ئەم پەیوەندییە پێویستی بە پێداچوونەوە و رێکخستنەوە و هەڵسەنگاندنە، رۆڵی میدیا نوێیە و گەمەی دەستەڵات کۆنە، ئەم گەمەیە کراوەیە و بۆ هەتاهەتاییە، لای خۆمان پێویستمان بە دارشتنی فیکرێکی میدیای سیاسیە بە دیدێکەوە کە هاوشان لەگەڵ روودانی کارەساتەکان و شۆرشی زانیاری و میدیا و رەوایەتی سیاسی و یاسایی پرسەکان بڕوات، پاشان پێوستمان بە دامەزراندنی میدیایەکی نیشتمانییە کە دامەزراوەی نیشتمانی پشتیوانی بکات، نەوەک میدیای کەسایەتیەکان، جیاوازی هەردووکیان لەوەدایە کە میدیای نیشتمانی رەنگدانەوەی بابەتییانەی پرس و کێشە گشتییەکانە، لە کاتێدا میدیای کەسایەتیەکان دەخوازن لە رێگای میدیاوە پرۆژە ئابوورییەکانی خۆیان بپارێزن، بەمە دەبنە بار بەسەر پرسە نیشتمانییەکانەوە. نموونەیەکی روون لە میدیا نیشتمانی "بی بی سی"ە کە مانگانە هاوڵاتیان بە گوێرەی یاسا پارە دەدەن، ئەمە بە یاسا رێکخراوە. هیوادارم کە پەرلەمان بوژایەوە یاسای میدیا و زانیاری پێداچوونەوەی بۆ بکرێت و یاسایەک بۆ هاتنە کایەی میدیایەکی نیشتمانی کارا دەربکات بە مەرجێ نەبێتە قوربانی ململانێی نێوان پارتە سیاسییەکان و بە دەردی تەلەفزیۆنی هەرێم نەجێت و بە یاسا پارێزگاری لێبکرێت.
دواجار، گرنگە لە ئێستادا پێداچوونەوە بە رۆڵی میدیا بە گشتی لە دامەزراوە فەرمییەکان و پارتە سیاسییەکان بکرێت بە مەبەستی دروستکردنی رای گشتی بۆ پرسە نیشتمانییەکان نەوەک کەسایەتییەکان. ئەو کاتەی کۆمەڵگەی ئێمە خۆی لە بیرۆکە و فۆبیای "پاڵەوانی سیاسی" رزگار دەکات، ئەو کات تێگەیشتنێکی سۆسیۆلۆجی نوێ بۆ رۆڵی میدیا دێتە ئاراوە، ئەوەش بە سەردەمێکی دیکە دەسپێرم!