لەکاتێکدا بۆریی نەوتی عێراق-تورکیا، کە شادەماری هەناردەکردنی نەوتی کەرکوک و هەرێمی کوردستانە، زیاتر لە ساڵێکە بێدەنگە و بەغدا بە هێمنی کارتی دووەمی خۆی دەخاتە سەر مێزی یارییەکە. 

ئەم کارتە، زیندووکردنەوەی بۆرییەکی کۆن و نزیک لەبیرکراوە: بۆریی کەرکوک-بانیاس.

ئەم هەنگاوەی بەغدا تەنها جووڵەیەکی تەکنیکی نییە، بەڵکو گۆڕانکارییەکی ستراتیژیی قووڵە کە کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر تورکیا، هەرێمی کوردستان، و تەواوی هاوکێشەی وزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت.

بۆریی کەرکوک-بانیاس چییە؟ مێژوویەکی لەبیرکراو

ئەم بۆرییە کە درێژییەکەی نزیکەی ٨٥٠ کیلۆمەترە، لە ساڵی ١٩٥٢ دروست کراوە و نەوتی کێڵگەکانی کەرکوکی دەگواستەوە بۆ بەندەری بانیاس لەسەر کەناراوەکانی دەریای ناوەڕاست لە سوریا. لە سەردەمی زێڕینی خۆیدا، توانای گواستنەوەی نزیکەی ٣٠٠ هەزار بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا هەبوو. بەڵام بەهۆی شەڕ و ئاڵۆزییەکانی ناوچەکە، بەتایبەت لە ماوەی شەڕی ناوخۆی سوریادا، ئەم بۆرییە زیانێکی گەورەی بەرکەوت و لە کار کەوت.

بۆچی بەغدا ئێستا بیری کەوتووەتەوە؟ سێ هۆکاری سەرەکی

1. کارتی فشار دژی ئەنقەرە: کاتێک هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی تورکیاوە وەستاوە و دانوستانەکانیش بێئەنجامن، بەغدا پێویستی بە پلانێکی یەدەگ هەیە. بە زیندووکردنەوەی باسی بۆریی بانیاس، بەغدا پەیامێکی ڕوون بە تورکیا دەدات و دەڵێت: "ئێمە تەنها یەک بژاردەمان لە بەردەستدا نییە و ناچار نین بە مەرجەکانی ئێوە ڕازی بین." ئەمەش پێگەی بەغدا لە دانوستانەکاندا بەهێزتر دەکات.
2. گۆڕانکاری لە سزاکانی سەر سوریا: یەکێک لە گەورەترین ڕێگرییەکان لەبەردەم ئەم پڕۆژەیەدا، سزاکانی سەر ڕژێمی سوریا بوو. بەڵام لەم دواییانەدا، ئەمریکا بەشێک لەو سزایانەی سووک کردووە یان هەڵگرتووە، بەتایبەت ئەوانەی کە پەیوەندییان بە گواستنەوەی وزەوە هەیە. ئەم گۆڕانکارییە سیاسییە، دەرگایەکی یاسایی نوێی بۆ گفتوگۆی جدیی نێوان بەغدا و دیمەشق کردووەتەوە.
3. دابەشکردنی مەترسییەکان (Diversification): بەرپرسانی عێراق دەڵێن کە پشت بەستنی تەواو بە یەک ڕێڕەوی هەناردەکردن لە باکوور، لەڕووی ستراتیژییەوە مەترسیدارە. بۆیە کردنەوەی دەروازەیەکی دیکە لەسەر دەریای ناوەڕاست، ئاسایشی وزەی عێراق مسۆگەرتر دەکات و کەمتر دەیخاتە ژێر کاریگەریی ئاڵۆزییەکانی ناوچەکە.

ئاستەنگەکانی بەردەم پڕۆژەکە: خەونێکی گرانبەها

هەرچەندە بیرۆکەکە لەڕووی سیاسییەوە زیرەکانەیە، بەڵام لەڕووی کردارییەوە ڕووبەڕووی سێ ئاستەنگی گەورە دەبێتەوە:

• تێچووی زەبەلاح: بۆرییەکە وێران بووە. نۆژەنکردنەوەی پێویستی بە وەبەرهێنانێکی چەندین ملیار دۆلاری هەیە. شرۆڤەکارانی عێراقی باس لەوە دەکەن کە تێچووی گواستنەوەی هەر بەرمیلێک لە ڕێگەی بانیاسەوە دەکرێت بگاتە ١٥ دۆلار، لەکاتێکدا لە ڕێگەی بەسرەوە تەنها ٦٠ سەنتە.
• مەترسییە ئەمنییەکان: هەرچەندە دۆخی سوریا گۆڕاوە، بەڵام هێشتا ڕێڕەوی بۆرییەکە بە ناوچەی نائارامدا تێدەپەڕێت. پاشماوەکانی داعش و گرووپە چەکدارە جیاوازەکان، هەڕەشەیەکی جددین.
• قەناعەتپێکردنی کڕیاران: دەبێت کڕیارە نێودەوڵەتییەکان و کۆمپانیاکانی بیمە، دڵنیا بکرێنەوە لە سەلامەتی و بەردەوامیی ئەم ڕێڕەوە نوێیە.
کاریگەریی ئەم پلانە لەسەر هەرێمی کوردستان چییە؟
ئەمە گرنگترین پرسیارە بۆ ئێمە. زیندووکردنەوەی بۆریی بانیاس، کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان دەبێت:
• لاوازبوونی کارتی فشاری هەرێم: کاتێک بەغدا دەروازەیەکی دیکەی هەناردەکردنی هەبێت کە هیچ پەیوەندییەکی بە هەرێمی کوردستان و تورکیاوە نییە، پێگەی دانوستانی هەرێم لاوازتر دەبێت. چونکە چیتر بەغدا ناچار نییە بۆ هەناردەکردنی نەوتی کەرکوک، چاوەڕێی ڕێککەوتن لەگەڵ هەولێر بکات.
• کۆنترۆڵی فیدراڵی: ئەم بۆرییە بە تەواوی لەژێر کۆنترۆڵی سۆمۆدا دەبێت. ئەگەر هەر بڕیارێک بدرێت کە نەوتی هەرێمیشی پێدا هەناردە بکرێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە لەژێر چەتری سۆمۆدا دەبێت، مەگەر هەرێم بتوانێت لە دانوستانەکاندا ڕێککەوتنێکی تایبەت بەدەست بهێنێت.

ئایا ئەمە دژی "ڕێگەی گەشەپێدان"ە؟

نەخێر. "ڕێگەی گەشەپێدان" پڕۆژەیەکی لۆجستیی وشکانییە (شەمەندەفەر و ڕێگای خێرا) بۆ بازرگانی، بەڵام بۆریی بانیاس پڕۆژەیەکی وزەیە بۆ هەناردەکردنی نەوت. ئەوان کێبڕکێی یەکتر ناکەن، بەڵکو تەواوکەری یەکترن لە دیدی ستراتیژیی بەغدادا.

کۆتایی:

هەنگاوەکەی بەغدا بەرەو بانیاس، جووڵەیەکی زیرەکانەیە بۆ گۆڕینی هاوسەنگیی هێز لە دانوستانەکانی وزەی ناوچەکەدا. هەرچەندە پڕۆژەکە لەڕووی کردارییەوە قورس و گرانە، بەڵام تەنها باسی زیندووکردنەوەی، پەیامێکی بەهێزی بۆ هەموو لایەک ناردووە. ئەمە وا دەکات تورکیا فشاری زیاتری بکەوێتە سەر بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن، و هەرێمی کوردستانیش ناچار دەکات بە شێوازێکی واقیعیتر و نەرمتر مامەڵە لەگەڵ دۆخە نوێیەکەدا بکات.

نوسینی: دڵشاد موانی