لە هەموو کۆمەڵگایەکدا هەڵبژاردن تەنیا پرۆسەیەکی ئاماری یان ژماردنی دەنگەکان نییە؛ بەڵکو تاقیکردنەوەیەکن بۆ هۆشیاری خەڵک و توانای وەرگێڕانی خواستی گۆڕانکاری بۆ واقیعی بەرجەستە. عێراق ئەمڕۆ لە گۆڕەپانێکدا وەستاوە، کە مێژوو لەگەڵ واقیعدا یەکدەگرێتەوە، ئیرادەی تاک لەگەڵ هاوسەنگی هێزدا یەکدەگرێتەوە، ئازادیش لەگەڵ بەرپرسیارێتیدا یەکدەگرێتەوە. هەموو دەنگدانێک لێرەدا تەنها ژمارەیەک نییە لەناو سندوقێکی دەنگداندا، بەڵکو بلۆکەیەکی بنیاتنانە زیادکراوە بۆ بناغەی دەوڵەت، یان دەکرێت ببێتە هۆکارێکی دیکە بۆ داڕمانی دامودەزگاکانی. فەلسەفەی هەڵبژاردنی عێراق لە خودی ڕووداوەکەدا نییە، بەڵکو لە کاریگەرییەکانی لەسەر خودی جەوهەری دەوڵەت، هەروەها لە توانای هاووڵاتی بۆ بەرگەگرتنی فشارە ناوخۆیی و دەرەکییەکان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی میللەتێک کە لە مێژە بەدەست دووبەرەکی و ململانێیەوە دەناڵێنێت!
یەکەم سیناریۆ .. باوترین سیناریۆیە، سینارێۆی درێژەدان بە هەژموونی سیاسی ئەو بلۆکە گەورانەیە کە لە ساڵانی دوای ٢٠٠٣ەوە لە مێژە حوکمڕانی عێراقیان کردووە، ئەم بلۆکانە سەرەڕای جیاوازییە ڕووکەشەکانیان، لەسەر پاراستنی سەقامگیری ڕێژەیی لە ڕێگەی حکومەتێکی دانوستانکارەوە ڕێکدەکەون کە سیستەمی پشک و دابەشکردنی پۆستەکان وەک خۆی بپارێزێت، تەنها دەستکاریی ڕەمزی بۆ نەرمکردنی ڕواڵەتەکە. ئەم بژاردەیە ئارامیی سیاسی کاتی دەڕەخسێنێت، بەڵام هەمان نەخشە کۆنەکانی گەندەڵی هێواش سووتاو بەرهەم دەهێنێتەوە و ئەو چاکسازییانە دوادەخات کە خەڵک ساڵانێکە چاوەڕێی دەکات. لەم سیناریۆیەدا هاووڵاتیان لە پەراوێزدا دەمێننەوە، لە نێوان بەڵێنی جێبەجێنەکراو و ئەو دامەزراوانەی کە هێشتا بە بارمتە گیراون بەهۆی کاریگەریی حزبییەوە!!
سیناریۆی دووەم و چارەنووسسازتر ، بریتییە لە چەسپاندنی هەژموونی ناوچەیی، بەتایبەتی هەژموونی ئێران. پارت و فراکسیۆنە دڵسۆزەکان بۆ تاران ڕەنگە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەکاربهێنن بۆ وەرگێڕانی دەسەڵاتی پەرلەمانی خۆیان بۆ پۆستی جێبەجێکردن و ئەمنی گەورەتر، سوود لە تۆڕە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیان وەربگرن بۆ دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییەکانیان. ئەم ڕێڕەوە ئەمریکا دەخاتە ژێر فشاری ڕاستەوخۆ و ڕەنگە پاڵی پێوەنێت تا ڕێوشوێنی دیپلۆماسی بگرێتەبەر یان سزای سنووردار بسەپێنێت ئەگەر فراکسیۆنەکان هێڵی سوور ببڕن. هاوکات تورکیا و دەوڵەتانی کەنداو بە وردی چاودێری دۆخەکە دەکەن، هەوڵ دەدەن بەدیلێکی ئابووری و سیاسی بۆ بەرپەرچدانەوەی کاریگەرییەکانی ئێران بدۆزنەوە، هاوکات بەغدا وەک گۆڕەپانێک دەمێنێتەوە بۆ هاوسەنگی دەسەڵاتی ناوچەکە، کە هەموو جوڵەیەکی سیاسی ناوخۆیی ڕاستەوخۆ کاریگەری فشارە دەرەکییەکانی لەسەرە!
سیناریۆی سێیەم .. تەحەداترین هیوا پێشکەش دەکات: سەرکەوتنی لیستە عەلمانی و ڕیفۆرمخوازەکان. ئەگەر ئەم هێزانە سەرکەوتوو بن لە بەدەستهێنانی نوێنەرایەتییەکی بەرچاو لە پەرلەمان، حکومەتی داهاتوو ڕووبەڕووی فشاری ڕاستەقینەی جەماوەری دەبێتەوە بۆ دەرکردنی چاکسازی بنەڕەتی، لەوانە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و داڕشتنەوەی دامەزراوە ئەمنییەکان. بەڵام ڕێگای پێشەوە پڕە لە سەختی. گواستنەوە پێویستی بە ئیرادەی سیاسی ڕاستەقینە هەیە و ڕەتکردنەوەی نوخبە کۆنەکان بۆ دەستبەرداربوون لە بەرژەوەندییەکانیان دەتوانێت ڕێگری لە هەر گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی بکات. جگە لەوەش، ڕەنگە میلیشیاکان و کوتلە چەکدارەکان هەوڵ بدەن هەر بۆشایی دەسەڵاتێک یان لاوازییەک لە حکومەتی نوێدا بقۆزنەوە و مەترسییە ئەمنییەکان زیاتر بکەن.
سیناریۆی چوارەم، و مەترسیدارترینیان، هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و سەختی پێکهێنانی حکومەتە. ئەگەر ئەنجامەکان زۆر پارچە پارچە بن، ئەوا دانوستانەکانی پێکهێنانی حکومەت دەتوانێت بۆ چەند مانگێک درێژە بکێشێت و ئیمتیازاتی درێژخایەن و دووبارەبوونەوەی تێدابێت. ئەمەش بۆشایی سیاسی دروست دەکات کە ڕێگە بە کوتلە چەکدارەکان و ئەکتەرە ناوچەییەکان دەدات ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەستوەردان بکەن. ئەم بۆشاییە دەتوانێت ببێتە هۆی پەرەسەندنی توندوتیژی ناوخۆیی و زیادبوونی فشارە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان و عێراق زیاتر بەرەوڕووی دەستێوەردانی نێودەوڵەتی بکاتەوە، بڕیارە نیشتمانییەکان بکاتە بارمتەی هاوسەنگی دەسەڵاتی دەرەکی نەک ڕەنگدانەوەی ئیرادەی گەل.
فشارە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان لە هەریەکێک لەو سیناریۆیانەدا وەک فاکتەری یەکلاکەرەوە دەمێننەوە. ئێران لە ڕێگەی لایەنە دڵسۆزەکان و کوتلە چەکدارەکانەوە هەوڵ دەدات بەرژەوەندییەکانی خۆی بپارێزێت، لە هەمان کاتدا ئەمریکا چاودێری هەر کارێک دەکات کە مەترسی لەسەر بەرژەوەندییەکانی دروست بکات، بە بەشداریکردنی دیپلۆماسی و هەواڵگری سنووردار. تورکیا سنوورەکان و بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی خۆی دەپارێزێت، هاوکات دەوڵەتانی کەنداو هەوڵدەدەن بەدیلێکی ئابووری پێشکەش بە بەغدا بکەن بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە نفوزی ئێران. ئەمەش وا دەکات هەموو هەنگاوێکی سیاسی عێراق ببێتە کردەوەیەکی هاوسەنگی ناسکی نێوان ئیرادەی ناوخۆیی و فشاری دەرەکی.
عێراق ئەمڕۆ لە نێوان دەرفەت و فشاردا وەستاوە، لە نێوان ئەگەری گەیشتن بە چاکسازی بنەڕەتی و مەترسی خۆخلیسکاندن بۆ ناو ئاژاوەی سیاسی و ئەمنی نوێبووەوە. ئایندە بەتەنها بە دەنگدان دیاری نابێت، بەڵکو بە توانای هێزە عێراقییەکان بۆ بەڕێوەبردنی هاوسەنگی نێوان بەرژەوەندییە ناوخۆییەکانیان و ئیرادەی گەل و فشارە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، بۆ ئەوەی بتوانن ئەم دەرفەتە بگۆڕن بۆ واقیعێکی شایستەی مێژووی ئەم میللەتە و خۆڕاگرییەکی قووڵ!