هەرێم نیوز

بەپێی ڕاپۆرتێکی شیکاریی نوێی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی و نێودەوڵەتی (CSIS) لە واشنتن، ئێران بە شێوەیەکی بەرچاو کاری دروستکردن و قایمکردنی بنکەیەکی گەورەی ئەتۆمی لە ژێر زەویدا و لە ناو دڵی چیاکانی نزیک دامەزراوەی نەتەنز خێراتر کردووە، ئەمەش گومانەکان لەسەر ئامانجی درێژخایەنی تاران لە پڕۆگرامی ئەتۆمییەکەیدا زیاتر دەکات.

ڕاپۆرتەکە کە پشتی بە وێنەی نوێی مانگە دەستکردەکان بەستووە، ئاماژە بەوە دەکات کە چالاکییەکان لەو شوێنەدا ناسراوە بە "چیای کولەنگ گەز" (Pickaxe Mountain)، کە تەنها نزیکەی یەک میل لە باشووری دامەزراوەی سەرەکی پیتاندنی یۆرانیۆمی نەتەنزەوە دوورە، پەرەسەندنێکی خێرایان بەخۆوە بینیوە، بەتایبەتی لە دوای ئەو هێرشانەی کە پێشتر زیانیان بە چەندین دامەزراوەی ئەتۆمی ئێران گەیاند.

گۆڕانکاری ستراتیژی لە ژێرزەویدا

لێکۆڵەرانی CSIS جەخت لەسەر ئەوە دەکەنەوە کە کارکردنەکە تەنیا بریتی نییە لە چاککردنەوەی زیانەکان، بەڵکو گۆڕانکارییەکی ستراتیژییە لە شێوازی پاراستنی پڕۆگرامە ئەتۆمییەکەدا. وێنەکان نیشانی دەدەن کە ئێران سەرقاڵی چەندین هەنگاوی گەورەیە:

* دروستکردنی دیواری ئەمنیی: بەستنی تەواوی ناوچەی کارکردنەکە بە دیوارێکی ئەمنیی پتەو، کە ئاستی پاراستنی ناوچەکە بەرز دەکاتەوە.

* قایمکردنی دەرچەکان: دەروازەکانی چوونە ژوورەوەی تونێلەکان بە بەرد و لمی ورد داپۆشراون، کە ئەمە هەوڵێکە بۆ شاردنەوەی چالاکییەکان لە چاوی چاودێریی مانگە دەستکردەکان و قورس کردنی هێرشکردنە سەر دەرچەکان.

* قووڵایی بێوێنە: شارەزایان دەڵێن قووڵیی نێوان ئەو دامەزراوە نوێیەی کە لەناو دڵی شاخەکەدا دروست دەکرێت، پێدەچێت لە هی دامەزراوەی فۆردۆش قووڵتر بێت، کە بە یەکێک لە قایمترین دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی جیهان دادەنرێت. ئەم قووڵاییە ئەوەندە زۆرە کە قورسترین بۆمبە ژێرزەوی وێرانکەرەکانی ئەمریکا (وەک MOP) بە ئاسانی ناتوانێت بگاتە سەری.

ئامانجی ڕاستەقینە چییە؟

ئەم چالاکییە خێرایەی ئێران گومان و نیگەرانییەکی گەورەی لە واشنتن و تەلئەبیب دروست کردووە. لێکۆڵەران چەند ئەگەرێک بۆ مەبەستی ئەم بنکە ژێرزەمینییە نوێیە دەخەنە ڕوو:

* گواستنەوەی پیتاندن: ئەگەری یەکەم ئەوەیە کە تاران بە نیاز بێت بەشێک لە پیتاندنی یۆرانیۆم، یان دروستکردنی کەرەستە حەساسەکانی پڕۆگرامی ئەتۆمی، بگوێزێتەوە بۆ ئەم شوێنە نوێیە زۆر پارێزراوە.
* هۆڵی گەورەی کۆکردنەوەی سانتریفیوژ: ئەگەرێکی تر ئەوەیە کە ئێران سەرقاڵی تەواوکردنی هۆڵی کۆکردنەوەی سانتریفیوژە پێشکەوتووەکان بێت، کە لە دوای ڕووداوی تەقینەوەکەی ساڵی ٢٠٢٠ لە نەتەنز، بەرپرسانی ئێران بەڵێنی دروستکردنیان دابوو.

* ناوەندی پیتاندنی نهێنی (ئەگەری مەترسیدار): مەترسیدارترین ئەگەر ئەوەیە کە ئێران بە نهێنی بیەوێت ئەم شوێنە وەک ناوەندێکی پیتاندنی یۆرانیۆم بەکاربهێنێت و بگەیەنێتە ئاستێکی زۆر بەرز (وەک ٩٠%) کە بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمی پێویستە، بە دوور لە چاوی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی (IAEA).

کاردانەوەی نێودەوڵەتی

 
دروستکردنی ئەم بنکە نهێنییە لە کاتێکدایە کە گرژییەکان لە ناوچەکەدا زیاد بوون و ئێران پابەندبوونی خۆی بە زۆرێک لە ڕێوشوێنەکانی ڕێککەوتنی ئەتۆمی وەستاندووە.

بەپێی ڕاپۆرتەکە، کارەکانی چاککردنەوە لە دامەزراوە زیانپێکەوتووەکانی دیکەی ئێران وەک ئەسفەهان و فۆردۆ بە نزیکەیی وەستاون، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە تاران سەرچاوە و تواناکانی بۆ قایمکردنی پڕۆگرامەکەی لە ژێر زەویدا تەرخان کردووە.

بڵاوبوونەوەی ئەم ڕاپۆرتە داوای نوێی لێکەوتووەتەوە بۆ زیادکردنی شەفافیەت و فشار خستنە سەر ئێران بۆ ڕێگەدان بە چاودێریی زیاتری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی، بەتایبەتی لەو کاتەی کە ئێران سنووری گەیشتنی پشکنەرەکانی بۆ چەند شوێنێکی هەستیار سنووردار کردووە.