لەم وتارەدا بەکورتی و پوختی تەنها ڕوانگەکان وەردەگرم کە هۆکارن بۆ ڕوودانی ئەم کارەساتانە.
ابراهیم موحەمەد(ئەبڕاهام لێڤای)، زنجیرەی ٢٥١.
لە ڕوانگەی دەروونییەوە، توندوتیژی بە چەک و کوشتن (چ کوشتنی کەسانی تر یان خۆکوشتن) لە باشووری کوردستان دەکرێت بە چەند هۆکارێكەوە شیبکرێتەوە:
لەوانە کاریگەری تراوما و شەڕ: مێژووی درێژخایەنی شەڕ و گەمارۆ لە ناوچەکەدا بووەتە هۆی تڕاومای بەکۆمەڵ کە دەتوانێت هەستی بێهیوایی و توڕەیی بەردەوام دروست بکات. توێژینەوەکان پیشانیان داوە کە تاکەکان لە کۆمەڵگای دوای شەڕ زیاتر مەیلی توندوتیژیان هەیە.
هەروەها گوشاری کۆمەڵایەتی-ئابووری: نائارامی ئابووری، بێکاری، و هەلی سنووردار دەتوانن ببنە هۆی هەستی بێسوودی و ناهومێدی. ئەم فاکتەرانە پەیوەندییەکی بەهێزیان لەگەڵ توندوتیژی و خۆکوشتن هەیە.
نۆرمە کولتوورییەکان( لە ئاستێکدا ستیگما کۆمەڵایەتیەکان): بەرگریکردن لە "شەڕەف" و چەمکەکانی پیاوەتی کە بە هێز و بەرگریکردن پەیوەستن، دەتوانن بڕیاردان بۆ بەکارهێنانی چەک ئاسانتر بکەن. هەروەها بەردەستبوونی چەک کاریگەری بەرچاوی هەیە کە لەفەراغی نەبوونی یاسادا بەردەستبوونەکە بۆ گشت تاکەکان فەراهەم دەبێت.
یەکێك لە هۆکارە سەرەکییەکان کەمی خزمەتگوزاری تەندروستی دەروونییە، هەروەها ستیگمای پەیوەست بە چارەسەری دەروونی، و نەبوونی میکانیزمی گونجاو بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەکان دەتوانن ڕێگری بکەن لە دەستگەیشتن بە یارمەتی و خزمەتگوزاری دەروونی.
چارەسەر بەگشتی بەم جۆرەیە کە دەتوانرێت باشترکردنی دەستگەیشتن بە خزمەتگوزاری تەندروستی دەروونی، دروستکردنی هەلی ئابووری، و هاندانی گفتوگۆی کۆمەڵایەتی لەسەر بابەتەکانی تەندروستی دەروونی لەخۆ بگرێت، هەروەها پێویستە کار بکرێت لەسەر کەمکردنەوەی ستیگما بەرامبەر بەدواداچوونی یارمەتی بۆ تەندروستی دەروونی و فەرهەم کردنی یاسا بەجۆرێك فۆڕمە کۆمەڵایەتیەکان ڕێک بخاتەوە و هاوڵاتیان دوورخاتەوە لە بەردەستبوونی کەرەستەکانی جەنگ.