How To Make Impossible, Possible?

كيف تجعل المستحيل ممكنًا؟
چۆن مەحاڵەکان بکەینە مومکین؟

چۆن لەسەر بنەمایەکی ئاسایشی و ئەکادیمی بەرگری لە کەرتی وزەی  هەرێمی کوردستان بکەین؟ کام سیستەمی بەرگری لە توانادایە جێ بەجێبکرێت؟

دوای هێرشە تیرۆرستیەکەی سەر کێڵگەی گازی کۆرمۆر، لەشەوی ٢٧/١١ ئێمە لەلای خۆمانەوە، بە زمانێکی سادە و تێکەڵکردن بە کۆمەڵێک چەمکی ڕۆژنامەوانی لە ڕێگەی چەند دیمانەیەکەوە ڕای خۆمان لەسەر ئەو هێرشە لەلایەک لەسەر لایەنەکانی هەبوونی بەرژەوەندی لەناو ئەو کێڵگانە(هەوڵاتیانی هەرێم و حکومەتەکەی، و کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان و ئەمریکا)، لەگەڵ ئەولایەنانەی کە دژی کەرتی پێشکەوتنی کەرتی ووزەی کوردستان چ لە ئاستی حیزی یان گروپی چەکداری لە ئاستی عێراق و هەرێمی و نێودەوڵەتی کرد؛ لەلایەکی تریش باسمان لە توانای دانانی سیستەمێکی بەرگری بۆ کێڵگە نەوت و گازییەکان کرد، وەک دەرەنجامێکیش ووتمان دەبێت هەتا زووە حکومەتی هەرێم هەوڵبدات بە هاوکاری دۆستەکانی فشاری جدی دروستبکات کە لایەنی پشت ئەو هێرشە تیرۆرستیە ئاشکرابکرێت کە زووربەی کات لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێڕاقەوە ئەو هێرشانە ئەنجام دەدەن، ئەگەرنا لە ڕووی ئاسایشییەوە، سەرچاوەی هەڕەشەکان ووندەکرێت لەنێوان کارتە سیاسی و ئابووری و ئەمنییەکان و دەبێت بە هەڕەشەیەکی نەزانراوی نادیار کە لەڕووی ئاسایشەوە زۆر زۆر مەترسیدارە، کە بەداخەوە خەریکە زۆر زوو پێشبینیەکەمان یەتەدی کە ئەمرۆش ٢٩/١١ خۆپیشاندانێک هەیە لەسەر ڕێگەی هەولێر - گوێر  نزیک پاڵاوگەی لاناز تەقە کراوە و دەڵێن چەندین قوربانی هەیە، بەڕاستی ئەم ڕووداوانە ناکرێت لەخۆیانەوە بەدوای یەکتردا ڕووبدەن هەربۆیە شیکردنەوەی جیاواز هەڵدەگرن لە ڕووی ئاسایشی وزەوە کەنامەوێت ئێستا باسیان لێوەبکەم:، 

بەڵام لە ئێستادا چەند پرسیارێکم بۆ هاتووە لەلایەن چەند کەس و هاوڕێیەکی جیاوازەوە لەناوەوە و دەرەوەی ناوەندەکانی ئەکادیمی، کە دەپرسن ئایە هەر بەجدی کوردستان دەتوانێت چ جۆرە سیستەمێکی بەرگری بۆ کێڵگەکانی نەوت و گازەکەی، دابنێت بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە ڕەتکردنەوە و بەرگریکردن لە هێرشە درۆن و موشەکە جۆراوجۆرەکان، لەخوارەوە هەوڵدەدەم بە زمانێکی ئاسایشی سادە وەڵامێکی تاڕادەیەک درێژ بدەمەوە بۆ ئەو بەڕێز و لایەنانەی کە مەبەستیانە بەشێوەیەکی دڵسۆزانە هەم قسە لەسەر ئەوبابەتە بکەن یان کاری هاوبەش بۆ دروستکردنی ئەو سیستەمانە بکەن.

سەرەتا سەرەڕای هاوکاریی و فشارە ڕاستەوخۆکانی هاوپەیمانان و ئەمریکا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەخۆی گروپە میلیشا لە یاسادەرچووەکان کە زۆر پێویستە و واش پێشبینی دەکەم کە ڕووبدات، بەڵام ئایە دەتوانین سیستەمێکی بەرگری بەهێز بنیاد بنێن (بێگومان بەهاوکاری هاوپەیمانان و ئەمریکا) بۆ پاراستنی کەرتی وزەی کوردستان، ئەگەر ستراتیجێکی ئاسایشی بەرگری هاوببەش هەبێت لەسەر ئاستی هەموو هەرێمی کوردستان؟ وەڵامی من (بەڵی) دەتوانین لە پاڵ بنیادنانی ستراتیژێکی ئابووری و سیاسی و کارگێڕی هاوبەش بۆ بەڕێوەبەردنێکی باشی کەرتی نەوت و گاز، سیستەمێکی بەرگریش بنیادبنێن: هەربۆیە لێرەوە پێشنیاری (سیستەمی بەرگری فرە چین و هەمەلایەن بۆ پاراستنی ژێرخانی وزەی کوردستان) دەکەم:. چۆن؟

پاراستنی کەرتە گرنگەکانی وزە بۆ سەرجەم ووڵاتان بابەتێکی قووڵی ئاسایشیە لە جیهاندا؛ هەربۆیە جگە لەدامەزراندنی سیستەمێکی ئابووری و کارگێڕی پێشکەوتوو دادپەروەر کەوا هەموو هاوڵاتیان بکات خۆیان بەخاوەنی بزانن ، بەتایبەتی پاراستنی دامەزراوەی نەوت و گاز و بۆریی و کۆمپانیاکان،  بەڵام لە ڕووی بەرگرییەوە پشت بە ڕێبازێکی بنیادنانێکی تەلارسازیی ئاسایشی فرە چین دەبەستێت. کە ئەمەش سیستەمی بەرگری جۆراوجۆری ئاسایشی لە سەرانسەری پێکهاتە جیاوازەکانی کەرتی ووزە دەگرێتەوە. بەگشتی ئەم سیستەمە بەرگریانە دەتوانرێت لە چوار بواردا دابەشبکرێن: ١-ئاسایشی فیزیکی (وەک دانانی هێزی ئاسایشی سەربازی تایبەتی ووشیار و ڕاهێنراو لە پاڵ دروستکردنی شورای بەهێز فراوان)، ٢-ئاسایشی ئەلیکترۆنی/تەکنەلۆژیای ئۆپەراسیۆن (OT) ئاسایش، ٣-هەواڵگری و چاودێری، ٤-و سیستەمی دژە-UAS  (سیستەمی بەرەنگاربوونەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان)ە (C-UAS). ئاسایشی فیزیکی بریتییە لە سیاجکردنی دەوروبەر، سی سی تی ڤی، کامێرای ژێر سوور، کۆنترۆڵی چوونە ژوورەوە و پاسەوانی چەکدار. OT Security گرنگی بە پاراستنی سیستەمی کۆنترۆڵکردنی پیشەسازی (ICS) و سیستەمی کۆنترۆڵکردنی چاودێری و وەرگرتنی زانیاری (SCADA) لە هەڕەشە ئەلیکترۆنییەکان دەدات. هەستەوەری هەواڵگری و چاودێری، ڕادار، فڕۆکەی بێ سەرنشین (UAV)، و شیکاری پێشکەوتوو بۆ دۆزینەوەی هەڕەشەی پێشوەختە بەکاردەهێنن.

من لێرەدا باسی سیستەمە بەرگریە کلاستکیەکە ناکەم کە زۆرجار لە خالی یەکەم و دووەم خۆی دەبینێتەوە بەڵکو باس لەو سیستەمە دەکەم کە سەرۆکی حکومەت بەڕێز کاک مەسروربارزانی داوای دەکات، کە فعلەن داواکاریەکی ڕەوای زۆر لە جێگەی خۆیەتی؛. بەڵام لەبەر ئەوەی کەرتی وزەی ھەرێمی کوردستان  ئامانجێکی ستراتیجی و بەبەھایە نەک تەنها لەسەر ئاستی ناوخۆی کوردستان و عێڕاق بەڵکو لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی، هەربۆیە بەردەوام ڕووبەڕووی ھەڕەشەی ئاڵۆزی جیۆپۆلەتیکی و ناھاوسەنگ دەبێتەوە، بەتایبەتی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نزم و مووشەکی مەودا کورت، وەک ئەوەی لە ھێرشە دووبارەبووەکان بۆ سەر کێڵگە نەوتی و غازییەکانی نزیکی شێخان و کێڵگەی گازی کۆرمۆر بینرا.

بەڵام چ جۆرە سیستەمێک؟ بە پێچەوانەی کۆمپانیای ئارامکۆی سعودیە، کە سیستەمە بەرگرییە پێشکەوتووەکانی Integrated Air and Missile Defense (IAMD) (وەک پاتریۆت) لە بەرگرییەکەیدا جێگیر کردووە، بۆ هەرێمی کوردستان دانانی ئەو سیستەمە؛ بەدەستهێنانی ناڵێم موستەحیلە بەڵام زۆر قوورسە، چونکە ئاڵنگاریی و بەربەستەکانی ھەرێمی کوردستان پەیوەستە بە کێشەی سەربەخۆیی سیاسی، کەمی بودجە، سەربەخۆیی جیۆپۆلیتیکی هەیە. هەر بۆیە بڵاوکراوە ئەمنییەکان ئاراستەمان دەکەن بۆ ژینگەیەکی لەم شێوەیەی کوردستان کە هێزێکی یەکگرتووی نیە و عێڕاقیش خاوەنی حکومەتێکی خاوەن سەروەری تەواو نیە و عەقڵیەتێکی سێنتراڵیزم هەیە، و ڕۆڵ و هەژماوونی ووڵاتانی دراوسێ (ئێران) و هێزە میلیشیاکان زۆرە، کەواتە دەبێت سەرنجەکە لە بەرگریی سەربازی ستراتیجی و بەرزەوە بگۆڕدرێت بۆ سیستەمێکی بەرگری خاڵی (point-defense) نزم، کە سەرچاوەکەی لەسەر ئاشکراکردنی خێرای ھەڕەشە و ڕێگریکردنی ناجەنگی بێت. ئەم ستراتیجیەتە، بە "Defense-by-Denial" (بەرگری بە ڕەتکردنەوە) ناودەبرێت، ئامانجی پووچەڵکردنەوەی چەکە ئاسمانییە ھەرزان و کاریگەرەکانی دوژمنە پێش ئەوەی بگەنە ئامانجەکان یان کێڵگە نەوتی و گازییەکان.

ئەم سیستەمانە چۆن کاردەکەن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی درۆن و مووشەک:

دەبێت حکومەتی هەرێم کار بۆ دانانی سیستەمێکی بەرگری بکات کە بە شێوەیەکی چین چین ڕێکبخرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ھەردوو ھەڕەشەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەک بەم شێوەیەی خوارەوە:

یەکەم: ئاشکراکردن و شوێنکەوتن (Detection and Tracking):  ئەم چینە پشت بە ڕاداری سێ ڕەھەندی (3D Radar) نزمەفڕ دەبەستێت کە بە شێوەیەکی تایبەت بۆ ئاشکراکردنی ئامانجی بچووک (low/slow/small) ڕێکخراوە، کە بریتین لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بازرگانی، تەقەمەنی گەڕۆکی کاتی (loitering munitions)، و مووشەکی کروز. ڕاداری بەرگری ئاسمانی باو زۆرجار ئەم ئامانجانە نادات، بۆیە بوونی ڕاداری تایبەت بۆ ئامانجی بچووک زۆر پێویستە بۆ دابینکردنی ھۆشیاری پێشوەختەی گرنگ بۆ جێبەجێکردنی پرۆتۆکۆلی بەرگری.

دووەم: ڕێگریکردنی Soft-Kill (Soft-Kill Interdiction):  ئەمە گرنگترین پێکھاتەیە بۆ بەرگری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و بریتییە لە بەکارھێنانی RF Jammers (سیستەمی وەستاندنی شەپۆلی ڕادیۆیی) و GNSS/GPS Spoofers (سیستەمی گومڕاکردنی شوێن). ئەم سیستەمانە بە شێوەیەکی ناجەنگی ھەڕەشەکە پووچەڵ دەکەنەوە بە ناچارکردنی فڕۆکەکە بۆ جێبەجێکردنی پرۆتۆکۆلی پەیوەندی ونبوو (نیشتنەوە، وەستان لە شوێن، یان گەڕانەوە بۆ خاڵی دەستپێک). ئەم شێوازە بۆ ھەرێمی کوردستان زۆر پەسەندە چونکە مەترسی زیانی لاوەکی بۆ سەر کەلوپەلی ھەستیار کەمدەکاتەوە لەکاتێکدا بە شێوەیەکی کاریگەر ڕووبەڕووی ھەڕەشەی بەرفراوانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە بازرگانی و نیمچە سەربازییەکان دەبێتەوە.

سێیەم:خاڵی بەرگری کوژەری ئاڵۆز Hard-Kill (Hard-Kill Point Defense): ئەم چینە وەک کۆتا ھێڵی بەرگری دەمێنێتەوە دژی ھەڕەشە خێرا و پتەوەکان کە لە ڕێگریکردنی Soft-Kill تێدەپەڕن، بەتایبەتی مووشەکەکان، تەقەمەنییە گەڕۆکە پێشکەوتووەکان، و مووشەکی کروزی بچووک. سیستەمە پەسەندەکان بریتین لە Close-in Kinetic Systems وەک C-RAM (Counter-Rocket, Artillery, and Mortar) یان ڕەنگە چەکی وزەی ئاڕاستەکراوی (HPM) کارەبایی. ئەم سیستەمانە بۆ ڕێگریکردنی خێرا و مەودا کورت دروستکراون لەو پرۆژانەی کە ڕاستەوخۆ ھەڕەشە لە دامەزراوەکە دەکەن.

چوارەم: ئاسایشی OT/سایبەر (OT/Cyber Security): ئەم بەرگرییە بۆ ڕێگریکردن لە تێکدانی دیجیتاڵی زۆر گرنگە. سەرنج دەخاتە سەر دابینکردنی سەلامەتی SCADA/ICS (Supervisory Control and Data Acquisition / Industrial Control Systems) بە بەکارھێنانی تەکنیکەکانی وەک دابەشکردنی تۆڕ و ئاشکراکردنی دزەکردن. ئەمە ڕێگە لە ھێرشکاران دەگرێت کە لاوازییەکانی تۆڕی کۆنترۆڵی پیشەسازی بقۆزنەوە بۆ وەستاندنی دیجیتاڵی یان زیانگەیاندنی فیزیکی بە سیستەمە تەکنەلۆژیاییە کارپێکەرەکانی دامەزراوەی وزە.

کەواتە چی گونجاوە بۆ هەرێمی کوردستان

سیاسەتی جیۆپۆلەتیکی ھەرێمی کوردستان وا دەخوازێت کە سیستەمی بەرگری کەمتر وروژێنەر بێت. دامەزراوەکانی وەک پەیمانگای خزمەتگوزارییە یەکگرتووەکانی شاھانە (RUSI) و چەندین ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئەمنیی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست زۆرجار ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێنانی سیستەمی مووشەکی پێشکەوتووی مەودا درێژی زەوی-بۆ-ئاسمان (وەک پاتریۆت یان THAAD) لە ڕووی سیاسییەوە جێبەجێ ناکرێت بەبێ ڕەزامەندیی ڕوونی حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا و ڕاستەوخۆ گرژی لەگەڵ دراوسێکانی دروست دەکات. سەرەڕای ئەوەش، ڕێژەی خەرجی بەرامبەر کاریگەری ناھاوسەنگە؛ مووشەکێک بە بایی ملیۆنێک دۆلار لە ڕووی ئابوورییەوە بەردەوام نییە دژی فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان کە چەند ھەزار دۆلارێک تێدەچێت. لە ئەنجامدا، ڕێگای ڕاستەقینە بریتییە لە بەدەستھێنانی سیستەمی C-UAS (بەرەنگاربوونەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان) ناجەنگی، بازرگانی، و ناوخۆیی (Soft-Kill) کە وەک پاراستنی دامەزراوەی مەدەنی پۆلێن دەکرێن نەک بەرگری سەربازی ئاسمانی، بەمەش گرژی سیاسی پەیوەست بە جێبەجێکردنیان کەمدەکەنەوە.

لە کۆتاییدا، لە ڕووی واقعی ئاسایشی هەرێمی کوردستانەوە واباشترە سیستەمی بەرگرییەکی هەمەجۆری کردەیی و چین چین پەسەند بکات کە لەسەر بنەمای تەکنەلۆژیای Soft-Kill C-UAS و بەرگری خاڵی C-RAM بنیات نرابێت. ئەم ستراتیژیەتە ھەردوو ھەڕەشە سەرەکییەکە—فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەکەکان—بەرەنگار دەبێتەوە بە سیستەمگەلێک کە گونجاو، خێرا جێبەجێ دەکرێن، و لە ڕووی سیاسییەوە پەسەندن لەناو دیمەنی ئاڵۆزی ئاسایشی عێراقدا. سەرکەوتن تەنھا پشت بە تەکنەلۆژیا نابەستێت، بەڵکو بەپێی جەختکردنەوەی ستراتیژییەتەکانی خۆڕاگری کۆمیسیۆنی ئەوروپی (ECRS)  پشتیش دەبەستێت بە (ئالوگۆڕکردنی زانیاری ھەواڵگری بەھێز و پرۆتۆکۆلی ھاوکاری لەنێوان حکومەتی ھەرێمی کوردستان و، بەڕێوەبەرانی دامەزراوە پەیوەندیدارەکان، و ھاوبەشە ئەمنیی و ئابوورییە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی ئەمریکا، و هەبوونی سیستەمێکی ئابوری و ئاسایشی و سیاسی پێشکەوتووی دادپەروەر و  هاوبەش لەسەر ئاستی هەرێم)) مەرجە بۆبەرزکردنەوەی کاریگەری کارپێکردنی چینە بەرگرییەکان دژی ھەڕەشە گەشەسەندووەکان ئەگەر لەداهاتوو بنیادبنرێت؛.. لەبەرامبەریشدا ئەوەمان بیرنەجێت ئەو کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان بەرژەوەندی چەندی کۆمپانیا و دەوڵەتی لەپشتەوەیە، کە حکومەتی ناوەندی ناتوانێت بیان وەستێنێت، کە واچاوەڕوان دەکرێت لە ئایندەیەکی نزیکدا، توانا و هێزی ئەو کۆمپانیا و دەوڵەتانە بەتایبەتی ئەمریکا جگە لە هاوکاربوون بۆ دانانی سیستەمێک، کاردانەوەی توندیان هەبێت بەرامبەر سەرچاوەی ئەو هێرشانە بەتایبەتی گروپە چەکدارە لەیاسا دەرچووەکان، تاکو بگاتە ئاستی لیستی ڕەش و سزای جۆراوجۆر و لێدانی سەربازیش.

پ.ی.د.شاڵاو عبدالخالق محمد
پسپۆری ئاسایش و دبلۆماسیەتی وزە
 

تێبینی: ئەم بابەتە ئەکادیمیانە و تاڕادەیەک بە درێژی نووسراوە کە نزیکەی ١١٥٠ ووشەیە، کە تاڕادەیەک بابەتی سۆشیاڵ میدیا نیە، بەڵام لەبەر کاریگەری ئەو ڕووداوانە لەسەر ڕای گشتی,، وە زۆر کەسیش بەزانیاری زۆر سەرەتایی لە میدیاکانەوە قسە لەسەر ئەو سیستەمانە دەکەن کە کارێکی باشنیە، لەلایەکی تریش وەک ڕێزێک بۆ ئەو بەڕێزانەی پرسیاریان کردبوو، پێم باشبوو لێرەش بڵاوی بکەمەوە هەر کەسێکیش ئازادە کە بە ئەمانەتەوە بڵاوی بکاتەوە.

the #Royal #United #Services #Institute (#RUSI) & various #Middle #East #security think tanks; the #European #Commission's #resilience strategies; #KRG, #USA,