هەرێم نیوز

بەپێى ڕاپۆرتێکى دەنگى ئەمریکا، بەهۆى کەم ئاویەوە لە هەندێک ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوڕاست، گریمانەى ناڕەزایى و پێکدادان لەو ناوچانەو، دروست بونى ناکۆکیە هەرێمییەکانى نێوان وڵاتانى دراوسێ دەکرێت.

لە ڕاپۆرتەکەدا ئەوەش هاتوە، شارەزایانى کەش و هەوا دەڵێن: یەکێک لە پاڵنەرە سەرەکیەکانى هەڵگیرسانى جەنگى ناوخۆیى سوریا، پرسى وشکەساڵى بووە لەو وڵاتەدا.

دەشڵێت: هەریەکە لە وڵاتانى، جەزائیر و ئێران و عێراق و سودان و یەمەن،  بەهۆى گەندەڵى و خراپ بەڕێوەبردنەوە، لە ئێستاوە تووشی کێشەی وشکەساڵی و کەم ئاوی بونەتەوە.

ڕاپۆرتەکە ئەوەش ئەخاتە ڕوو، بۆ ئەوەى قەرەبوى وشکەساڵى بکرێتەوە، جوتیاران و دەسەڵاتداران، لە تەواوى ئەو ناوچانە پرۆژەى گەورە لێ ئەدەن، بۆ  دەرهێنانى ئاوى ژێر زەوى. کە ئەمەش تا ماوەیەکى زۆر ناتوانرێ بەردەوام بێت و پشتى پێ ببەسترێ، بۆیە هەڕەشەى بە بیابان بوونى زەوییە کشتوکاڵیەکان لە ئارادایە.

لە ساڵى 2015 ئاژانسى ناسا، بەهۆى مانگە دەستکردەکانیەوە، تێبینى زیانەکانى  ئاوى خواردنەوەیان لە ئێران و عێراقدا کرد،  بۆیان دەرکەوت کە بەهۆى چالاکیە مرۆییەکانەوە، لە ساڵى 2002 ەوە بەڕێژەى 6 بۆ 10 ئینچ،  ئاوى خواردنەوە کەمى کردوە .

ناسا دەڵێت : " کەمبوونی ئاوی ژێر زەوی لە تورکیا، سووریا، عێراق، ئێران و بەدرێژایی نیمچە دوورگەی عەرەبی ، گۆڕانێکى بەرچاوى بەخۆیەوە بینیوە لە چاو ئاوى یەدەگى ئەو ناوچانە .

ئێران.. خۆپیشاندان لە پێناو ئاودا

پارێزگاى خوزستانى ئێران، بە خراپترین قۆناغى وشکەساڵى تێپەڕدەبێت لە نیو سەدەى ڕابردودا، ئەمەش بووە هۆى ئەوەى کە دانیشتوانى ئەو پارێزگایە لە پیناوى ئاوى خواردنەوەدا، بڕژێنە سەر شەقام و خۆپیشاندان ئەنجام بدەن.

بەهۆى خۆپیشاندانەکانەوە، 8 هاوڵاتى سڤیل بە تەقەى هێزە ئەمنیەکانى ئێران کوژران، خۆپیشاندانەکانى ئێران بۆ ماوە 9 ڕۆژ بەردەوام بوو، هەزاران کەس لە شارەکانى چوار مەحال، بەختیارى، ئەسفەهان و، لوڕستان و بوشهەر بەشدارى خۆپیشاندانەکان بوون، بەپێى ئەو گرتە ڤیدیۆیانەى کە لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکاندا بڵاوکراونەتەوە، خۆپیشاندەران داواى ڕوخانى ڕژێمى دەسەڵاتدارێتى ئێرانیان کردوە.

سەرۆکی ئاژانسی کەشناسی ئێران ڕایگەیاند، لە مانگی تشرینی یەکەمی 2020 ەوە تا ناوەڕاستی حوزەیرانی 2021، بە بەرزترین قۆناغى ووشکەساڵى دائەنرێت لە ماوەی 53 ساڵی ڕابردوودا.

کافی مەدەنی، جێگری پێشووی سەرۆکی ژینگەی ئێرانیش، هۆشدارى ئەدات لە بارەى نەمانى ئاوى پێویست لە پارێزگاى خوزستاندا، لە دوو بۆ سێ مانگى داهاتوو. دەشڵێت: ئاوى بەنداوى کەرخە، لە 6 ملیار مەتر سێجا بۆ 2 ملیار مەتر سێجا کەمى کردوە.

مەدەنی کە لەئێستادا لە ئەمریکا دەژی، لە تویتێکدا ئەوەی خستۆتە ڕو، وشکە ساڵى ئێران هێندە جدیە کە " بەبێ گۆڕانکارى بنەڕەتى لە پەرەپێدان و گەشەسەندنى ئابوورى و ئیرادەى سیاسى، کاریگەرییەکانى کەم نابێتەوە".

مەدەنى، شیکەرەوەکانى ڕۆژئاوا بەوە تۆمەتبار ئەکات، کە پرسى کەم ئاوى لە ڕۆژهەڵاتى ناوڕاستیان پشتگوێ خستوە، کە ئەکرێت ببێتە هۆى ناسەقامگیرى سیاسى و کۆمەڵایەتى.

عێراق.. ململانێ لەگەڵ کەم ئاویدا دەکات

 عێراق لە ململانێ ى توندایە لەگەڵ وشکە ساڵیدا، ڕێژەى ئاوى بەنداوەکانیش ئاماژە بەو ڕاستیە ئەکەن کە عێراق لە ژێر هەڕەشەى وشکەساڵیدایە.
بە پێى توێژینەوەیەک کە پەیمانگای چاتام هاوسی بەریتانیا، ئەنجامی داوە رایدەگەیەنێت، بەهۆى بەهەڵمبونى ئاوى بەنداوەکان و خەزێنە ئاوییەکانیەوە، ساڵانە 8 ملیار مەتر سێجا، ئاوى عێراق کەم دەکات.

عێراق بە یەکێک لە خاوەنى فراوانترین سەرچاوە ئاوییەکان لە ڕۆژهەڵاتى ناوراستدا هەژمار ئەکرێت، بەڵام ڕێژەى ئاوى ڕوبارەکانى دیجلە و فورات، لە ساڵى 1970 ەوە 40% کەمى کردوە،  ئەو توێژینەوەش هۆکارەکانى بۆ دەستێوەردانى وڵاتانى دراوسێ ئەگەڕێنێتەوە، بە تایبەت ئێران و تورکیا کە ئاوى ڕوبارى دیجلە و فورات ئەگرنەوە و ڕێژەى پێویستى ئاو.  ناگات بە بەنداو و خەزانەکانى ئاو .

قەیرانى کەم ئاوى لە زۆرێک لە ناوچەکانى ئێران و عێراقدا، دانیشتوانەکانى ناچار کردوە کە کۆچى ناچارى بکەن بۆ شارەکانى تر، کە ئەمەش کێشەى بێکارى و گۆڕانى دیموگرافى و قەیرانى  ئابورى  بەدواى خۆیدا دێنێت.