دواین هەواڵ

گۆڕانی (World order) نەزمی جیهانی و کاریگەرییەکانی لەسەر ململانێی ئیسرائیل و ئێران

‌دانا نەقی

پێش 2 هەفتە

نەزمی جیهانی گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەسەردا دێت، کە بە گۆڕانی داینامیکی دەسەڵات و بەرزبوونەوەی ناسیۆنالیزم و زیادبوونی ناسەقامگیری جیهانی دیارە. ئەم گۆرانکاری دیمەنە کاریگەریی دوور مەودای لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان هەیە، لەوانەش پەیوەندی ئاڵۆز و ناجێگیری نێوان ئیسرائیل و ئێران.

لە ڕووی مێژووییەوە نەزمی جیهانی لە لایەن گەل و ئیمپراتۆریەتە زلهێزەکانەوە لە قاڵب دراوە و ئەمریکا وەک هێزێکی باڵادەستی جیهانی لە سەدەی بیستەمدا دەرکەوتووە. بەڵام سەرهەڵدانی زلهێزە نوێیەکان، وەک چین، هیندستان و یاریزانە ناوچەییەکانی وەک ئێران، تەحەدای ئەم نەزمە هەبووە دەکات. گۆڕانکاری بەرەو فرە جەمسەری ژینگەیەک دروست دەکات کە گەلان سەرلەنوێ هەڵسەنگاندن بۆ هاوپەیمانی و بەرژەوەندی و ستراتیژییەکانیان دەکەنەوە.

ململانێی ئیسرائیل و ئێران نموونەیەکی سەرەکییە کە چۆن گۆڕانی نەزمی جیهانی کاریگەری لەسەر داینامیکی ناوچەیی هەیە. پەرەسەندنی پێداگریی ئێران بە پاڵپشتی فراوانبوونی توانا سەربازییەکانی و نفوزی ناوچەیی، مەترسییەکی بەرچاو بۆ سەر ئاسایشی ئیسرائیل دروست دەکات. ئیسرائیلیش لە بەرامبەردا چالاکانە کاردەکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی نفوزی ئێران، لەڕێگەی هێرشی سەربازی و هەوڵی دیپلۆماسییەوە.

ململانێی نێوان ئیسرائیل و ئێران زیاتر ئاڵۆزتر دەبێت بەهۆی تێوەگلانی یاریزانانی دیکەی ناوچەکە، وەک تورکیا، سعودیە و ڕووسیا. ئەم گەلانە بەدوای بەرژەوەندیی خۆیاندا دەگەڕێن، زۆرجار لە کێبڕکێدان لەگەڵ یەکتر، ئەمەش ئاڵۆزی و ناجێگیری ناوچەکە زیاتر دەکات.

هەروەها گۆڕانی نەزمی جیهانی بووەتە هۆی گۆڕانکاری لە هاوسەنگی هێزی جیهانیدا، هەندێک لە گەلان هەوڵی تەحەدای ئەو نەزمە نێودەوڵەتییەی کە هەیە. بە تایبەتی ئێران بە دەنگی بەرز باسی خواستی خۆی بۆ سەرلەنوێ داڕشتنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەحەدای کاریگەریی ڕۆژئاوایی کردووە. ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی گرژییەکان لەگەڵ ئیسرائیل کە بە شێوەیەکی نەریتی لەگەڵ زلهێزەکانی ڕۆژئاوا هاوتەریب بووە.

شەڕی نێوان ئیسرائیل و ئێران ئەگەر زیاتر پەرەبسێنێت، کاریگەریی بەرچاوی لەسەر ناوچەکە و جیهان دەبێت. پێدەچێت ململانێیەک ببێتە هۆی ناسەقامگیرییەکی بەرفراوان و قەیرانی مرۆیی و تەنانەت ئەگەری پچڕانی ئابووری جیهانیش. تێوەگلانی گەلانی دیکە، بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، دەتوانێت دۆخەکە زیاتر ئاڵۆز بکات و ململانێیەکی فراوانتری لێبکەوێتەوە.

لە کۆتاییدا دەڵێین گۆڕانی نەزمی جیهانی خەریکە ژینگەیەکی ئاڵۆز و ناجێگیر دروست دەکات، کە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ململانێی ئیسرائیل و ئێران هەیە. لە کاتێکدا گەلان لەم دیمەنە نوێیەدا دەڕۆن، زۆر گرنگە کە دیپلۆماسی و گفتوگۆ و هاوکاری لە پێشینەدا دابنرێت بۆ ڕێگریکردن لە پەرەسەندنی زیاتر و پێشخستنی سەقامگیری ناوچەیی. کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت پێکەوە کاربکات بۆ چارەسەرکردنی ئەو پرسە بنەڕەتیانەی کە ململانێکان دەباتە پێشەوە و پشتگیری لە چارەسەری ئاشتیانە بکەن.

Copyright © 2020 All Rights Reserved Designed And Developed By AVESTA GROUP