ململانێی بەردەوامی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا نموونەیەکی زیندووە بۆ ئەو ئاڵۆزی و تەحەددایانەی لە سیستەمی فیدراڵیدا سەرهەڵدەدەن، بەتایبەتی لەو وڵاتانەی کە دابەشبوونێکی قووڵی نەتەوەیی و سیاسی و مێژووییان هەیە.
   لە ناوەڕۆکیدا، پرسەکە لە دەوری کۆنترۆڵکردنی تەواوی سەرچاوەکان و بەڕێوەبردنی دارایی و دەرئەنجامە تاڵەکانی بۆ خزمەتگوزارییە گشتیەکان وبەشەکانی فیدراڵی دەسوڕێتەوە کاتێک حکومەتێکی ناوەندی-فیدراڵی سنوورەکانی خۆی تێدەپەڕێنێت یان شکست دەهێنێت لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی.

 سیاسەتی ڕوونی بەغدا
  سیاسەتی ڕوونی بەغدا، ئەوەیە کە هەرێمی کوردستانی دوای 2014 توانای دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکانی دانیشتوان لەدەست بدات.
 کاتێک داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لەلایەن دەسەڵاتدارانی بەغداوە دەبرێت،  پەیوەندیی ڕاستەوخۆی هاوڵاتیان  لەنێوان ئەو باجانەی دەیدەن و ئەو خزمەتگوزارییانەی وەریدەگرن نامێنێت، ئەمەش متمانە بە حوکمڕانی ناوخۆیی تێکدەدات.
 سیاسەتە پڕ لە کێشە و گەندەڵکانی بەغدا بە نموونەی بەسرە ڕوونتر دەبێتەوە، کە سەرەڕای ئەوەی پارێزگایەکی دەوڵەمەندە بە نەوت، بەڵام بەهۆی خراپ بەڕێوەبردن و مەرکەزیکردنی سەرچاوەکانییەوە بەدەست کەمی ئاوی پاک و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانەوە دەناڵێنێت.

بەگوێرەی  ڕاپۆرتی HeRAMS 2023، عێراق لە نزیکەی 80%ی دامەزراوە تەندروستییەکان تەنها بەشێکیان کاردەکەن،  زۆربەیان بەدەست ئامێرە بەسەرچووەکان و ژێرخانی ناتەواوەوە دەناڵێنن. 

ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ڕاپۆرتی دا کە زیاتر لە 45%ی پیشەییەکانی تەندروستی بەهۆی توندوتیژی و ناسەقامگیری بەردەوامەوە هەڵاتوون، ئەمەش بووەتە هۆی کەمیی کارمەند  لەزۆرێک لە نەخۆشخانەکاندا

ڕاپۆرتێکی ساڵی ٢٠٢١ ئاماژە بەوە دەکات کە زیاتر لە ٦٠%ی مامۆستایان ڕاهێنانیان لە بواری پێداگۆژی یان پلاندانانی وانەکاندا وەرنەگرتووە، ئەمەش کوالیتی ئەو پەروەردەیەی کە پێشکەش بە خوێندکاران دەکرێت تێکدەدات. 
بۆیەش ێۆنسکۆ پرۆگرامی iTALEEM/ بە هاوبەشی لەگەڵ وەزارەتی پەروەردەی عێراق و یەکێتی ئەوروپا و یونیسێف دەستیپێکردووە، هەوڵدەدات دۆخەکە باشتر بکەن

گەندەڵی سیستەماتێک وخراپی زەڕێوەبردن پەکی خزمەتگوزاری خستووە. ڕاپۆرتی دامەزراوەی بروکینگز، سەبارەت بە لێشاوی پارە لە کاتی ئاوەدانکردنەوەی عێراقدا، دەیسەلمێنێت کە کەرتی گشتی وەک ناوەندێکی گەندەڵی جێگیر بووە، 

 شیکاری دامەزراوەی سەدەتان بیستووە،گەندەڵی ئاست بەرز، وەک دزینی ٢.٥ ملیار دۆلاری پارەی حکومەت، نموونەی قەبارەی گەندەڵییە لە و عێراقەدا کە نموونەی باڵای هەندێک لە کوردەکانمانە.

 بەغدا هەرێمێکی پەککەوتەی دەوێت

  پرسی پێدانی تەواوی داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە بەغدا تەنها زیانی بۆ سەقامگیری سیاسی و دارایی و بەڕێوەبردنی خزمەتگوزاری و تەنانەت خۆڕاگری گەلی کوردستان نییە، بەڵکو مەترسیی وجودی لەسەر هەرێم دروست دەکات.
 داهاتەکان بڕبڕەی پشتی توانای هەر حکومەتێکە. ئەگەر هەموو داهاتە ناوخۆییەکان ڕادەستی بەغدا بکرێت، حکومەتی هەرێم توانای وەڵامدانەوەی قەیرانەکان لەدەست دەدات.

شەڕی داعش لەبەرچاو بگرن. حکومەتی هەرێم  لە میحوەرێکی هەزار کیلۆمەتریدا بەدرێژایی جەنگەکە پارەی هێزە سەربازییەکانی دابینکرد، کە خەرجییەکی زۆر بوو، بۆ پاراستنی هەرێمی کوردستان و ناوچەکانی دیکەی عێراقیش بوو، لەوکاتەیشدا عێراق بەربەست بوو لەبەردەم گەیشتنی هاوکاری هاوبەشە نێودەوڵەتیەکان.

ئەگەر جارێکی تر هێرش بکرێتە سەر هەرێم، چ لەلایەن هێزە دەرەکییەکانی وەک داعشەوە بێت یان هەر هێزێکی تر،  بێ دەرامەتێکی سەربەخۆ حکومەتی هەرێم هەر توانایەکی دارایی لەدەست دەدات بۆ ئەوەی خۆی بەڕێوەببات.

پەتاکانی وەک کۆڤید-١٩، کارەساتی سروشتی، یان شکستی لەناکاوی ژێرخانی ئابووری پێویستیان بە پارەی دەستبەجێ هەیە. 
 حکومەتێک کە هیچ کۆنتڕۆڵێکی بەسەر داراییەکەیدا نەبێت، ناتوانێت بە خێرایی سەرچاوە و خزمەتگوزارییەکان ڕێکبخات و ژیانی هاووڵاتیانی بپارێزێت.

لە ڕووی مێژووییەوە بەغدا کۆنترۆڵی سەروەت و سامانەکەی وەک چەکێک لە دژی کوردستان بەکار هێناوە
 بۆ دەیان ساڵ بەغدا داهاتی نەوتی کەرکوک بۆ دابینکردنی دارایی هەڵمەتە سەربازییەکانی دژ بە کورد و کوردستان بەکارهێنا.

 بۆیە پێش سوریا، ئەوە عێراقە کە دەبێت لە دیزاینە ناوەندییەکەیدا هاوسەنگ بکرێتەوە. 
  ئەوان چاوپۆشییان لە مادەی 140ی دەستووری عێراقی فیدراڵی (2005) کرد، کە دەبوو پێش 31ی تشرینی یەکەمی 2007 جێبەجێ بکرایە، بەڵام نەیانکرد 

“ماددەی ١١٠ و ١١٥ی دەستوور مافی ڕەهای بە حکومەتی هەرێم داوە کە کێڵگە نەوتی و غازە تازە دۆزراوەکان بەڕێوەببات".
 "مادەی 112مافی بە هەرێم داوە کە بە هاوبەشی کێڵگە نەوتی و گازەکانی وەک ئەوانەی لە کەرکوک و ناوچەکانی دەوروبەری کە ماوەیەکی زۆرە دۆزراونەتەوە بەڕێوەببات". 

  تەنانەت کاتێک حکومەتی هەرێم پابەندی داواکارییەکانی بەغدا بوو، حکومەتی ناوەند بودجەی هەرێمی بڕی و دواخست یان دەستکاری مووچەی فەرمانبەران کرد، ئەمەش متمانەی تێکدا و ناسەقامگیری دروستکرد.

 ئەم کارانە ئەوە دەردەخەن کە بەڵێنەکانی بەغدا بۆ تەرخانکردنی داهاتەکان بە شێوەیەکی دادپەروەرانە جێی متمانە نین.
 داهاتی ناوخۆ، پڕۆژەی پەروەردە، چاودێری تەندروستی و ژێرخانی دابین دەکات، وەک ئاوی خێرا، بەنداو، خۆپاراستن لە لافاو و دەیان پڕۆژەی تر.  ئەگەر ئەم پارانە ڕادەست بکرێن، حکومەتی هەرێم هیچ ئامرازێکی نامێنێت بۆ درێژەدان بە خزمەتگوزاریەکان.

گەڕانەوەی هاوسەنگی
سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان چەندین جار ڕایگەیاندووە، حکومەتەکەی کار بۆ هەمەچەشنکردنی ئابوورییەکەی لەدەرەوەی نەوت دەکات.
 لەدواین کۆبونەوەی لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان و فراکسێۆنەکان کوردستان سەرۆکی حکوومەت ڕایگەیاند، عێراق سەرکەوتووانە هەرێمی کوردستانی بە پرسی موچە گیرۆدە کردووە و پرسەکانی تری بەفەرامۆشی سپاردووە.

کاتێک  ئەمەش کرۆکی پرسەکەیە و ڕەنگە حکوومەتی هەرێم کار بۆ گەڕانەوەی بەشێکی تری داهاتی نەوت بکات، بەتایبەت کە مافێکی دەستوورییە. کۆنترۆڵکردنەوەی داهاتی نەوتی  پێگەی هەرێمی کوردستان  لە دانوستان لەگەڵ بەغدا و ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان بەهێز دەکاتەوە. بێ ئەم ڕاستکردنەوە، حکومەتی هەرێم مەترسی پەراوێزخستنی لەسەرە لە گفتوگۆ سیاسییە بنیاتنەرەکاندا سەبارەت بە داڕشتنی فۆرمەکانی نوێی دوای جەنگی غززە.

 بۆ ئەوانەی لە کۆمەڵگای کوردیدا بانگەشە بۆ گواستنەوەی هەموو داهاتەکان دەکەن بۆ بەغدا، زۆر کورتبینانە بیر دەکەنەوە.  لە کاتێکدا ڕەخنەگرتن لە حکومەتی ئێستا ڕەنگە خزمەت بە ئەجێندا سیاسییە بچووکەکانیان بکات، بەڵام ڕادەستکردنی داهاتەکان بە بەغدا، مانەوەی درێژخایەنی هەرێمی کوردستان دەخاتە مەترسییەوە.

 پشتیوانیکردن لە ناوەندێکی ستەمکار یەکگرتوویی کورد لاواز دەکات. مێژوو دەریخستووە کە زۆرجار دابەشبوونە ناوخۆییەکان لەلایەن هێزە دەرەکیەکانەوە بۆ سەرکوتکردنی خواستەکانی کورد بەکارهێنراون.