كۆمیسیۆنێكی تایبەت بە ئاكەپە، كە لە ١١ كەس پێكهاتوون، بەچڕی كار لەسەر دەستوورێكی تازە دەكەن بۆ توركیا و لە ماوەیەكی نزیكدا ئەو دەستوورە تەواو دەبێت و پێشكەشی رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیای دەكەن. بەڵام كێشەی گەورەی ئەو دەستوورە، ناكۆكی نێوان پارتە سیاسییەكانە لەناو پەرلەمانی توركیادا.
میدیاكانی نزیك لە ئاكەپە بڵاویان كردوەتەوە، دەستووری تازە چەندین گۆڕانكاری گەورەی تێدا كراوە، پشتیان بە دەستووری ١٩٢١ و ١٩٢٤ و ١٩٦١ و ١٩٨٢ بەستووە، واتە ئەو مادانەی گرنگن لە دەستووری ئەو ساڵانەدا، دەستكاری ناكرێن و وەكوو خۆی دەمێنێتەوە، بەڵام بەشێكی زۆری دەستوور گۆڕانی بەسەردا دێت، بەجۆرێك ئەردۆغان بتوانێت بۆ سێ خولی تر وەكوو سەركۆماری توركیا بمێنێتەوە و بتوانێت خۆی بەربژێر بكاتەوە لە هەڵبژاردنەكاندا.
تاوەكوو ئێستا ئاكەپە و مەهەپە، خۆیان یەكلایی نەكردووەتەوە، دەستووری تازە سەرۆكایەتی بێت، یان وەكوو نموونەی فەڕەنسا نیمچە سەرۆكایەتیی بێت، یان بگەڕێنەوە بۆ سیستەمیب پەرلەمانی، بۆ هەڵبژاردنی یەكێك لەو سیستەمانە، ئەردۆغان و دەوڵەت باخچەلی بڕیاری لەسەر دەدەن.
دەتوانن دەستوورێكی تازە لە پەرلەمان تێپەڕێنن؟
یەكێك لە كێشە هەرە گەورەكانی بەردەم ئاكەپە و مەهەپە بۆ تێپەڕاندنی دەستوور، كەمی ژمارەی كورسییەكانیانە لەناو پەرلەماندا.
ئاكەپە و مەهەپە، لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی كۆماریدا لەناو پەرلەماندا هاوپەیمانن، بەڵام رێژەی كورسییەكانیان ٣٢٣ كورسییە، بۆ ئەوەی بتوانن دەستووری تازە بخەنە ریفڕاندۆمەوە، دەبێت ٣٦٠ كورسی پەرلەمانیان هەبێت و ٣٧ كورسییان كەمە.
دەبێت لەناو پەرلەمانی توركیا، لەگەڵ پارتێكی تری سیاسی هاوپەیمانیی ببەستن، نزیكترین پارتیش بۆ ئاكەپە و مەهەپە، دەم پارتییە، واتە ئەگەر بێت و بتوانن دەم پارتی رازی بكەن دەنگ بە دەستووریی تازە بدات، ئەوكات دەتوانن دەستوور بخەنە ریفڕاندۆمەوە.
ئاڵتان تان، پەرلەمانتاری پێشووی هەدەپە و هەروەها كەسایەتییەكی سیاسی گرنگی باكووری كوردستانە، لە تازەترین دیمانەیدا دەڵێت: ”رەنگە دەم پارتی لە هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆكایەتی توركیادا، دەنگ بە ئەردۆغان بدەن، بەو مەرجەی پرسی چارەسەریی كورد ئەنجامی هەبێت“ ئەم گوتەیەی ئاڵتان بەو مانایەش دێت، ئەگەر دەم پارتی بڕیار بدات دەنگ بە ئەردۆغان بدات، واتە رێگەی بۆ خۆش دەكات بۆ جاری سێیەم ببێتەوە بەبەربژێر، واتە دەم پارتی دەنگ بە دەستووری تازەی توركیا دەدات.
كورد لەكوێی دەستووری تازەی توركیایە؟
لە دەستووری توركیادا، كورد وەكوو نەتەوە بەهیچ شێوەیەك باسی لێوە نەكراوە، بەپێچەوانەوە هەموو كوردێكی توركیا وەكوو تورك مامەڵەی لەگەڵدا كراوە، لە مادەكانی ١ تا ٤ی دەستووری توركیا، باس لەوە كراوە، هەموو ئەو كەسانەی لە توركیادا دەژین، توركن و خوێندنیش تەنیا بە زمانی توركی دەبێت و لە توركی زیاتر هیچ زمانێكی تر قبوڵكراو نییە.
چەكدانانی پەكەكە و هاتنەبەرباسی پرسی چارەسەری كورد، باسكردن لەزمانی كوردی و هەروەها گوڕینی ئەو مادانەی دەستوور كە تەنیا نەتەوەی تورك ناسێنراوە هاتووەتە بەرباس. دەم پارتی لە چەندین شوێندا دەڵێن دەبێت دەستووری تازە مافی كوردی تێدا جێبكرێتەوە، سەرەكیترینیان رێگە بدرێت كورد بەزمانی دایك بخوێنێت، هەروەها كورد وەكوو نەتەوە بناسێنرێت.
بەڵام ئاكەپە و مەهەپە، تاوەكوو ئێستا بەهیچ شێوەیەك لەبارەی ئەو داوایەی دەم پارتی قسەیان نەكردووە، تەنیا لەرێگەی میدیاكانیانەوە دەڵێن، مادەی ١ تا ٤ی توركیا بەهیچ شێوەیەك گۆڕانی بەسەردا نایەت، بەڵام كەمیش نین ئەوانەی سەر بە ئاكەپەن و پشتگیریی لەوە دەكەن، لە دەستووردا كورد وەكوو بناسێنرێت.
ئەگەر بێت و ئاكەپە و مەهەپە بیانەوێت دەستووری تازە بخەنە ریفڕاندۆمەوە، بەبێ دەم پارتی ناتوانن، ئەگەر دەم پارتیش رازی نەبێت دەنگ بە دەستوور بدات، ئەوكات هەوڵەكان و خەونەكانی ئاكەپە و مەهەپە نایەتە دی، بۆیە ئەگەر هەیە، لەبارەی خوێندن بەزمانی كوردی و ناساندنی كورد وەكوو نەتەوە، گفتوگۆی لەبارەوە بكرێت و دەرگاكان بەڕووی كورد دانەخەن.
لەدەستووری ١٩٢١دا، بەڕوونی لە مادەی ١١ تا ٢١ باس لە مافی كورد كراوە، لەوێدا كورد وەكو نەتەوە ناسێنراوە و رێگە دراوە بەزمانی خۆیان بخوێنن و تەنانەت تا ئەو ئاستەی، ئاماژە دراوە ئەگەر كورد بیەوێت خۆیان خۆیان بەڕێوە ببەن، لەرێگەی ریفڕاندۆمەوە دەتوانن. بۆیە ئەگەر لەدەستووری تازەدا چاوێك بە دەستووری ١٩٢١ بخشێننەوە و سوودی لێوەربگرن بۆ چارەسەری پرسی كورد، گرنگە ئەو مادانەی پەیوەندی بەكوردەوە هەیە، لە دەستووری تازەدا شوێنی بۆ بكەنەوە، ئەوكات هەنگاوی چارەسەریی پرسی كورد، دەگاتە خاڵێكی گرنگ و وەرچەرخان.