دەنگدانەوەی سەرکەوتنی زوهران مەمدانی بە ڕەچەڵەک موسڵمانی ئۆگەندیی هیندیی، بە سەرۆك شارەوانی نیویۆرک، لە ناوخۆی ئەمریکا و ئاستی جیهانیشدا، هەرگیز لەگەڵ قەوارەو ڕۆڵی هەڵبژاردنێکی شارەوانیدا گونجاو نییە و بەراورد ناکرێت. ڕاستە نیویۆرک شارێکی گەورەیە، بە پایتەختی سەرمایەداری جیهانی دادەنرێت، لە هاوکێشە سیاسی و ئابوورییە ناوخۆییەکانی ئەمریکا دا، سەنگ و قورسایی تایبەت بەخۆی هەیە، بەڵام ئەوەی ئەم ڕووداوەی بە وجۆرە بە ئەمریکی و جیهانیش کرد و ێنای تەقینەوەیەکی لەناو دڵی پایتەختی سەرمایەداری جیهانیدا پێبەخشی، تەنها نیۆرك نەبوو، بەڵکو چەند شتێێكی تربوو، لەوانەش:
١- بوونی سەرۆك ترەمپ و سیاسەتە ناوخۆیی دەرەکییەکانی و هاتنە سەر هێڵی راستەوخۆی بۆ دەرنەچوونی مەمدانی وهەرەشەکردنی لەدانیشتوانی شارەکە لەئەگەری دەرچوونیدا. ئەوەش وێنەی سەرکەوتنەکەی مەمدانیبەسەر پاڵێوراوی کۆمارییەکان بۆسەرۆکشارەوانی شارەکە گۆری بۆ سەرکەوتن بەسەر خودی سەرۆکی ئەمریکادا.
٢- ناسنامەی موسڵمانێتی مەمدانی و خۆپاڵاوتنی بۆ سەرۆکشارەوانی شارێک کەلەساڵی ٢٠٠١دا پەلامارە تیرۆریستیەکەی یانزەی سبتەمبەری تیادا روویدابوو، ئیسلام فۆبیا بەسیاسی کرابوو، سوودی خراپی بۆ مەبەستی جۆراوجۆر لێوەرگیرابوو.
٣-جەنگی غەززە و کاردانەوە دەروونی ویژدانی و کەلتووری و سیاسییەکانی لەنێو ئەمریکادا.
لەروویەکی ترەوە، گەرچی دەرچوونی مەمدانی لەسەر ئاستی شارەوانی شارێکدا بوو، بەڵام لە ڕاستییدا ئاماژەی گەورەتری جۆراوجۆری لەگەڵ خۆی هەڵگرتووە، لەوانەش:
١- نیمچە شکستی سیاسەتێکی گشتی پەیرەو کراو،بەتایبەتیش دەرهەق بەکەمینەو توێژە پەراوێزخراوەکان.
٢- لەروو هەڵماڵینێکی زۆرترو پاشەکشەکردنێکی زیاتر بەگووتاری ئیسلام فۆ بیاو ترساندن بەئیسلام، سنووردانان بۆ بەکارهێنانی وەك ئامرازی سیاسی بۆ گەیشتن بەدەسەڵات وپارێزگاریکردن لەبەرژەوەندی بەشێ لەنوخبەکان.
٣- پرسیار دانان لە سەر توانای ئەخلاقی و لێوەشاوەیی سیاسی بەشێکی بەرچاو لەنوخبە سیاسییە کۆنەکەی کۆمەڵگە، بۆ دەستنیشانکردنی کێشەکان ودۆزینەوەی چارەسەربۆیان و کارلێك لەگەڵ بەشە زەبربەرکەوتووەکەی جڤاك.
٤-پەردە لادان لەسەر واقیعی تراژیدیی ٢٥/. ی دانیشتیوانی نیۆیۆرك کەلەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین و زیاتر لە٥٠٠٠٠٠ منداڵ کەشەوانە بەسکی برسییەوە دەخەون. وەك نموونەیەك لەسەر واقیعی کۆی سیستمەکە.
٥- تێپەڕاندنی سنووری ناسنامە لەپێناناو ئامانجی هاوبەشی سیاسی و بەدیهێنانی هەلومەرجێکی دادپەروەرانە تری ژیانکردندا. مەسەلەی سەرنج کێشیش لەمڕوەوە پشتیوانیکردنی لە ٤٣/. ی کۆی دەنگدەران و٦٧/. دەنگدەرانی لاو ی جولەکەی شارەکەیە بۆ مەمەدانی. جگە لە هاوکاریکردنی چەندین پیاوی ئاینی وسەرکردەی تریان وپشتیوانیان لەهەڵمەتی بانگەشەی ناوبراو، بێ گوێدانە تۆمەتبارکردنی بە دژەسامی بوون، لەسۆنگەی هەڵوێستی توندی بەرامبەر سەرۆکوەزیران وحکومەتی ئێستای ئیسرائیل و پشتیوانی لەفەلەستینییەکان. لێرەشەوە هێڵهێنانێکی راست بەنێوان دژایەتیکردنی سیاسەتی سەرۆکوەزیران وحکومەتێکی دیاریکراوی ئیسرائیل لەگەڵ جوولەکەدا وەك خاوەن ناسنامەیەکی ئاینی وکەلتوریی دیاریکراوی رێزلێگیراو.
.
٦- دەرکەوتنی ئەوراستیەی کەنایەکسانییەکانی ناودڵی سەرمایەداری وای کردووە هێشتا سۆشیالیزم بەتایبەتیش کەکۆی سیستم رەتنەکاتەوە، پاساوی خۆی هەیە و لەناو خەڵکێکی زۆردا گوێ لێگیراوە. دەشتوانێ لە چوار چێوەی خودی سیستەمەکەدا تەحەدا بۆ سەرماداری دروست بکات.
.
٧- مەمدانی گەرچی لە چوارچێوەی دیموکراتە
کاندا خۆی پاڵاوتبوو و کاندیدی ئەوان بوو، بەڵام لە ڕووی گوتارەو دەتواندرێت بوترێت بانگەشەکرد نێکی ئەوانیشە بۆ بۆ زیاتر سۆشیالیست بوون و ڕادیکاڵتربوونی ڕەخنەکانیان، هەڵوێست دەربرینی بوێرو راشکاوانەتر بەرامبەر کۆمەڵێ پرس ودیاردە کەبەرۆکی کۆمەڵگەی ئەمریکیان گرتووە، دەرچوون لە چوارچێوەی هەندێک قاڵبی زەینی کە ساڵانێکە خەیاڵدانی سیاسی ئەمریکی بە کۆماری و دیموکراتەکانەوە دەقی پێوە گرتووە.
ڕیشە فکرییەکانی مەمدانی
ڕەنگە ئەوەی دیاردەی مەمدانی زیاتر بکاتە جێگەی ئومێد بۆ هەندێک و مەترسی بۆ هەندێکی تر و ئەگەری تەنینەوە و بە مۆدێل بوونیشی لە ئاستی جۆراوجۆردا زیاتر بکات، ڕیشە فکرییەکانی ئەم سیاسەتمەدارە گەنجە پڕ وزەو تەحەددا کەرە بێت، چونکە بۆئەوەی تەرح و جۆڵەیەکی سیاسی نوێ
بەردەوام وکاریگەر و قابیلی فراوان بوون و لەسەر پێمانەوە و پێگەیشتن بێت، دەبێت سەرچاوەی لەخوێندنەوەو دیدێکی فیکری شایستەوە گرتبێت. تێگەیشتنێکی زانستی و مەعریفی بۆ واقیع و دژ بەیەکەکانی ناو سیستم و چۆنیەتی دەرچوون لێیانی لەپشتەوە بێت. مەمدانی کوریش لەم روەوە میراتگری باوکە بیرمەندەکەیەتی، بەجۆرێك ئەوەی ئەو لەرووی فیکرییەوە تیۆریزەی بۆ کردووە، ئەم بەشێوازی سیاسی ولەرێی دام ودەزگاکان و خەڵك و کاراکردنی چین وتوێژە خاوەن بەرژەوەنییەکان، هەوڵی پیادەکردنی دەدات کەچوارچێوەی دیموکراتەکانیش دەتوانێجیارمەتیدەربێت.
ئەو کوری مەحمود مەمدانی بیرمەندی ڕەخنەگری سیاسی بەناوبانگە، کە بە ڕەخنەگرتن لە دەوڵەتی تاك نەتەوە، سەرمایەداری، کۆلۆنیالیزم و سیاسەتەکانی ئەمریکا ناسراوە. مەحموود مەمدانی لە کتێبی (نەهاوڵاتی ونەبەزۆر نیشتەجێکراو کەمینەسازی هەمیشەیی و لێکەڵوەشاندنەوە)دا ڕەخنەی توند لە کۆڵۆنیالیزم و دەوڵەتی تاکنەتەوە دەگرێت،بەوە تاوانباریان دەکات، کە لە پشت زۆرێك لە نەهامەتیەکانی گەلانەوەن.
دابەشکردنە کۆلۆنیالیستە نادادپەروەرو کێشە خوڵقێنەرەکان و بە بناغە وەرگرتنی نەژاد و ئیتنیک بۆ دەستنیشانکردنی هاوڵاتی بوون لەلایەن دەوڵەتە تاك نەتەوەییەکانەوە، بوونە سەرچاوەی ململانێی توندوتیژی و روودانی جینۆساید و بەرهەمهێنانی کۆمەڵێک کەمینەی هەمیشەیی پەراوێزخراو.
لێرەشەوە بانگەشە بۆ چەمکی هاوڵاتێتی هەمەلایانە دەکات کە جەخت لە سەر مافە سیاسییەکان و پابەندی هاوبەش بکاتەوە نەک ئینتیمای نەژادی و ئیتنی.
لە کتێبێکی تریشیدا بە ناوی (موسڵمانی باش و موسڵمانی خراپ ..ئەمریکا و جەنگی ساردسازی و ڕیشەکانی تیرۆریزم)دا باسی چۆنیەتی بەستنەوەی ناوی ئیسلام بە تیرۆرەوە دەکات، بە تایبەتتیش لەدوای یانزەی سبتەمبەرەوە. کەچۆن ئینتیمای دینیان کرد بە پێودانگی سیاسی بۆ جیاکردنەوەی موسو ڵمانی باش و موسڵمانی خراپ، ئەو موسڵمانەی بەدڵی ئەوان ولەگەڵ ئەواندا بێت موسوڵمانی باش و ئەوی دیش خراپ. داوای دەستبەردار بوون لەم لێکدانەوەو ناسنامەپێدانە لایەنگیرانە ناراستە دەکات. چونکە وەك ئەودەڵێت، تیرۆر پێدراوێکی کەلتووری و دینی نییە، بەڵکو دیاردەیەکی نوێیە و لە سیاقە مێژوویی سیاسییەکانی هاوشێوەی کۆڵۆنیالیزم وجەنگی سارداخەمڵیوەو گەشەی کردووە وقابیلی تێگەیشتنە. بۆیە ناکرێت بە دەر لە کارلێکەکانی نێوان جیهانی ئیسلامی وخۆرئاوا لە چەمکی تیرۆر و جوڵانەوەی ئیسلامییەکان تێبگەین و مەسەلەکە لە هەندێک لێکدانەوەی ناسنامە گەرایانەو جەوهەرێکی نە گۆڕی ناسنامەدا کورت بکەینەوە. توندوتیژی دیاردەیەکی سیاسی مێژووییە نەک بەرهەمی ئایینێکی دیاریکراو، خودی مۆدێرنەی خۆرئاواو کۆڵۆنیالیزم لەمێژووی خۆیاندا هەڵگری زەبروزەنگێکی ڕێکخراوی گەورە بوون.
لەکۆتایدا ماوەبڵێین هێشتا زووە حوکم بەسەر ئەم دیاردە نوێیەی ناوژیانی سیاسی ئەمریکاو ئاستی سەرکەوتن ودەرکەوتەکانیدا بدەین، بەڵام هەرچۆنێك بێت وەك رووداوێکی گرنگ وبەڵگە لەسەر بایەخی دینامیکییەتی کۆمەڵگەو دیموکراسی وتوانای رچەشکاندنی نەوە نوێ بەرچاوروونەکان، کەئامادە نین ببن بەبەشێك لەخراپییەکانی سیستم، دەچێتە ناو مێژوو یاداوەری دەستە جەمعی وسیاسییەوە ودەمێنێتەوە. دەکرێت لەداهاتوودا وەك کوردیش گۆشەنیگای تایبەت بەخۆمان دەربارەی هەبێت.