هەرێم نیوز
بە ئامادەبوونی بارزانی، کۆنفڕانسێکی زانستیی نێودەوڵەتیی تایبەت بە جینۆساید، لە شاری دهۆک دەست بە کارەکانی دەکات و دوو ڕۆژ بەردەوام دەبێت.
له كۆنفڕانسه‌كه‌دا بارزانی گوتارێكی پێشكه‌ش كرد و ڕایگه‌یاند: "ئەمڕۆش كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان، راستە ئێمە ئازیزی مەزنمان لەدەست دا، خۆشەویستی زۆرمان لەدەست دا، بەڵام ئەوان بە سەربڵندی چوونە پێش خودای خۆیان، بە سەربڵندی چوون و گەیشتنە مەرتەبەی شەهادەت، بەڵام ئەوانەی ئەو تاوانەیان كرد، بە ڕووڕەشی و شەرمەزاری و سەرشۆڕی چوون."
ئاماژەی بەوەشدا، "قەدەری گەلی كوردستان بە درێژایی مێژو هەر ئێش و ئازار و ستەم بووە، بە تایبەتی لە سەدەی رابردوو بە شێوەیەكی زۆر ڕێكوپێك و بەرنامەڕێكراو جینۆسایدی گەلی كوردستانیان دەست پێكرد. لە ساڵی ١٩٧٥ تا ساڵی ١٩٨٠ بە كوردانی فەیلی دەستیان پێكرد. بەپێی هەموو ئەو زانیارییانەی كە هەیە، جگە لە دەركردنی هەزارەها خانەوادەی فەیلی كە بە سەدەها ساڵ بوو لە عێراق دەژیان و تاڵانكردنی هەموو سەروەت و سامانی ئەوان، ١٢ هەزار گەنجی ئەوانیش لە تەمەنی ١٨ ساڵی هەتا ٣٠ ساڵی بێسەروشوێن كرا و تا ئەمڕۆش كەس نازانێت گۆڕەكانی ئەوان لە كوێن؟."
ده‌قی گوتاره‌كه‌ی بارزانی:
بە ناوی خوای گەورە و میهرەبان
مێوانانی بەڕێز
ئامادەبوانی بەڕێز
هەمووتان بەخێربێن سەرچاو
زۆر خۆشحاڵم كە ئەمڕۆ ئەم دەرفەتە رەخسا منیش لە خزمەتی ئێوەدا بم. اسمحوا لي ان ارحب بالسادة الكرام الاخوة الاعزاء على حضورهم لهذا المؤتمر المهم الخاص بعمليات الابادة الجماعية (الجينوسايد) في كوردستان، حضوركم دليل على اهتمامكم ومشاركتكم لأحزاننا، وما شاهدناه قبل قليل من صور توثق هذه الجرائم، تدمي القلب، نرجوا الله للشهداء الجنة والصبر والسلوان لنا ولذويهم.
قەدەری گەلی كوردستان بە درێژایی مێژو هەر ئێش و ئازار و ستەم بووە، بە تایبەتی لە سەدەی رابردوو بە شێوەیەكی زۆر ڕێكوپێك و بەرنامەڕێكراو جینۆسایدی گەلی كوردستانیان دەست پێكرد. لە ساڵی ١٩٧٥ تا ساڵی ١٩٨٠ بە كوردانی فەیلی دەستیان پێكرد. بەپێی هەموو ئەو زانیارییانەی كە هەیە، جگە لە دەركردنی هەزارەها خانەوادەی فەیلی كە بە سەدەها ساڵ بوو لە عێراق دەژیان و تاڵانكردنی هەموو سەروەت و سامانی ئەوان، ١٢ هەزار گەنجی ئەوانیش لە تەمەنی ١٨ ساڵی هەتا ٣٠ ساڵی بێسەروشوێن كرا و تا ئەمڕۆش كەس نازانێت گۆڕەكانی ئەوان لە كوێن؟
ئەوەی بۆ ئێمە مەعلووم بوو و دەركەوت، ژمارەیەكی زۆری گەنجانی فەیلی و لە بارزانییەكانیشیان بردوو بۆ عەكاشات و قائیم و لەوێ تەجرووبەی چەكی كیمیاوییان لەسەر كردبوون.
پاش ئەوە ئەنفالی بارزانییان بوو لە ساڵی ١٩٨٣، پاشان ئەنفالی فراوانی سەرتاسەری كوردستان لە ساڵانی ١٩٨٧ و ١٩٨٨، پاشان كیمیابارانیان دەست پێكرد لە دۆڵی خۆشناوەتی و لە دۆڵی بالیسان، هەروەها لە ناوچەی نێروە لە ئامێدی كە چەندین بارەگای پێشمەرگە و بارەگای لقی یەكی پارتی كیمیاباران كران. پاشان تاوانی گەورە كە لە ١٦ی ٣ی ١٩٨٨ كرا كە كیمیابارانی هەڵەبجە بوو كە ئەویش دەتوانین بڵێین تەتویج (كۆتاییەكەی) بوو بۆ ئەو تاوانانەی كە دەستی پێكردبوو. دوایین جینۆسایدی گەورە كە خوێن لە دڵی مرۆڤ دێنێت كاتێك دەیبینێت، جینۆسایدی ئێزدییان بوو لە ساڵی ٢٠١٤. ئەمانە هەمووی نیشان دەدات كە قۆناغ بە قۆناغ چ زوڵم و ستەم لەم میللەتە كراوە و ئەم میللەتە چ قوربانییەكی داوە بۆ ئەم ئازادییەی كە بەدەست هاتووە.
ئەم تاوانانە هێندە مەزنن كە قەت و قەت لەبیر ناكرێن، بەڵام وەرە تۆ مەزنیی ئەم میللەتە ببینە، خەڵكی كوردستان، ئەو رۆژەی كە خوا دەسەڵاتی دایە ئەوان، نەچوون بەرەو تۆڵەكردنەوە، بە تایبەتی كاتی راپەڕینی ساڵی ١٩٩١، دوو فەیلەقی سوپای عێراق كەوتنە دەستی خەڵكی كوردستان و پێشمەرگە و جەماوەر، یەك سەربازی عێراقیش نەكوژرا و سووكایەتی پێ نەكرا. هەر ئەو سەربازانە بوون كە ٤٥٠٠ گوندی ئێمەیان تەخت كرد، ئەوانە بوون كە ئەنفالیان كرد، ئەوانە بوون كە ئەو هەموو تاوانەیان كرد، بەڵام تاوانباری مەزن ئەوانە بوون كە بڕیاری ئەو تاوانانەیان دا.
ئەمڕۆش كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان، راستە ئێمە ئازیزی مەزنمان لەدەست دا، خۆشەویستی زۆرمان لەدەست دا، بەڵام ئەوان بە سەربڵندی چوونە پێش خودای خۆیان، بە سەربڵندی چوون و گەیشتنە مەرتەبەی شەهادەت، بەڵام ئەوانەی ئەو تاوانەیان كرد، بە ڕووڕەشی و شەرمەزاری و سەرشۆڕی چوون.
قەت من خۆم تەخمینم نەدەكرد كە رۆژێك لە رۆژان خودا فورسەتێكی وا بدات كە تۆڵە نەكرێتەوە، بەڵام كە گەلی كوردستان ئەو وانەیەیان نیشانی من و نیشانی هەموو دونیا دا، بەداخەوە قیمەت و قەدری ئەو هەڵوێستەی خەڵكی كوردستان هێشتا نەزاندراوە. باسی ئاشتەوایی و موساڵەحەی نیشتمانی لەم وڵاتە و لە هی دی دەكەن، ئەوەی كە لە كوردستان بوو لە هیچ وڵاتێكی دونیا نەبووە، لە كام وڵاتی دونیادا حكوومەتی ئەو وڵاتە میللەتی خۆی كیمیاباران كردووە لە غەیری كوردستان؟ خەڵكی كوردستان كیمیاباران كران، رەنگە دەوڵەت لەگەڵ دەوڵەت لە بواری سەربازی بەكاریان هێنا بێت، بەڵام میللەتی خۆیان كیمیاباران نەكردووە، بەس لە كوردستان وەك ئێمە ئەو وێنانەمان بینی، منداڵی شیرەخۆر، دایكی دووگیان شەهید كراون چ بە كیمیاباران و چ بە گوللە، شوێنی گوللە ئێستاش دیار بوو لە سەری ئەواندا. چۆن ئەو تاوانانە لەبیر دەكرێن؟
گرنگ ئەوەیە كە ئەم تاوانانە لەبیر نەكرێن، بەڵام نەوەی داهاتووش بزانن چی بەسەری باب و باپیری ئەوان هاتووە و بزانن ئەو ئازادییەی هاتووەتە دەست بە چ قیمەتێك هاتووەتە دەست، منەتی كەس نییە و كەس خێری بە ئێمە نەكردوە.
ئەوەی لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە كە جارێكی تر ئەم تاوانانە دووبارە نەبنەوە، دەبێ ئەو گەرەنتییە هەبێت كە جارێكی تر ئەم تاوانانە نە لە كوردستان و نە لە هیچ جێیەكی دی دووبارە نەبنەوە، خەڵكی بێگوناح چۆن دەبێ بەم شێوەیە و بە خوێنێكی سارد شەهید بكرێن وەك ئەوەی هیچ نەبن؟
ئەمە راستییەكی نیشان دا، كاتێك میللەتێك ئیرادەی هەبێت و خۆڕاگر بێت، سەركەوتن هەر بەشی ئەو میللەتە دەبێت، هیچ جارێكیش نەبووە لە مێژوودا دیكتاتۆر سەركەوتبن، هەموو جار دیكتاتۆر سەرشۆڕ بووە و تیاچووە. وەك ئەوەی من بزانم، ژمارەیەك تاقانەی ئەنفال لەگەڵ ئێمە لێرەن لەم هۆڵەدا، من بەخێرهاتنێكی گەرمی ئەوان دەكەم. وشەی تاقانە خۆش نییە، ئێوە تاقانە نین، ئێوە سیمبوولی بەرخۆدان و شەرەفی ئەم میللەتەن، ئێوە ئازیزی هەموو ماڵێكی كورد و كوردستانن، ئێوە خۆشەویستی هەموو خاوەن ویژدانێكن لە سەرتاسەری جیهان، هەموو كەس كەسی ئێوەیە و ئێوەش كەسی ئێمە هەموومانن. من دەزانم و زۆر باش هەست بەوە دەكەم كە ئێوە چ ئێش و ئازارێكتان كێشاوە، ئێوە چ زەحمەتییەكتان كێشاوە، دایكانی ئێوە چەند زەحمەتی بە ئێوە كێشاوە، بەڵام ئەمانە هەمووی جێی سەربڵندییە بۆ ئێوە و بۆ ئێمەش، ئەوەی پێویستە ئەمڕۆ لەسەر حكوومەتی هەرێم و لەسەر حكوومەتی فیدرال، قەرەبووی ئەم خەڵكە بكرێتەوە، قەرەبوو نەك بەو مانایەی كە خوێنی ئەوان تۆڵەی دەكرێتەوە یان مافیان پێ دەدرێت، هیچ سەروەت و سامانێكی دونیا بەهای ئەو خوێنەی نییە كە رژێندراوە، بەڵام شتێكی مەعنەوییە، شتێكی رەمزییە بۆ ئەوەی دادپەروەری جێی خۆی بگرێت، نابێت ئەو تاوانانە ئەوها بە سادەیی بچێت و كەس هیچ حیسابێكی بۆ نەكات. تاوانی زۆر مەزن كراوە و قەرەبووكردنەوەی ئەو خەڵكە ئەركی حكوومەتی فیدرالییە، چونكە ئەو میراتگری ئەو حكوومەتەیە كە ئەم تاوانانەی كردووە و واجبی ئەوە و نابێ خۆی لەم مەسەلەیە لابدات، واجبی حكوومەتی هەرێمیشە كە بەردەوام لەسەر ئەمە داكۆكی بكات.
ئەوەی دی زۆر گرنگە كە جینۆساید لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بناسێندرێت، ئێمە سوپاسی پەرلەمانی فیدرالی دەكەین كە لە ساڵی ٢٠٠٨ ئەو بڕیارەی دا، بەڵام لە لایەن حكوومەتەوە هیچ كاری پێ نەكرا. سوپاسی پەرلەمانی سویدیش دەكەین كە لە ساڵی ٢٠١٢، پەرلەمانی بەریتانیاش لە ساڵی ٢٠١٣ كە وەك جینۆساید ناسێندرا. ئێمە تكا لە پەرلەمانەكانی دیكەش دەكەین هی ئەورووپی و دەرەوە لە دونیا هەمووی، ئەوەی كە لێكۆڵینەوەیان كردووە و باسیان كردووە، ئەوانیش ئەم بڕیارە بدەن و بە جینۆساید بناسێندرێت و ئەم بابەتە ئەركێكی زۆر پیرۆزە هەم لەسەر شانی حكوومەتی هەرێم، هەم حكوومەتی فیدرالیش دەبێت لەمەدا هاریكار بێت.
لە دەستووری عێراقدا لە ماددەی ١٣٢ ئەوە فەرز كراوە لەسەر حكوومەت كە پێویستە قەرەبووی ئەم خەڵكە بكرێتەوە، من هیوادارم لە دوای هەڵبژاردن كە بۆ عێراق لەپێشە، ئیتر دۆخێكی سەلامەتتر و تەندروستتر بێتە پێش، دۆخێك بێتە پێش كە ئەو دەستوورەی هەیە ئەو حەكەم بێت لە نێوان هەر هاووڵاتییەك و حكوومەت، ئەگەر دەستوور حەكەم بێت ئێمە هیچ كێشەمان نابێت، ئەگەر مەزاجی كەسی بڕیاردەر بێت، رەنگە كێشەكان بەردەوام بن و رەنگە گەورەتریش بن، چونكە بەڕاستی جێی داخە هێشتا هەندێك ماون لەژێر كاریگەریی ئەو فەرهەنگەدایە كە ئەنفالی دروست كرد، ئەمە نابێ بمێنێت، ئەو فەرهەنگە نابێت لە عێراق بمێنێت.
من نامەوێت زۆر كاتی ئێوە بگرم، دەمەوێ سوپاسێكی بێپایان بۆ خەڵكی پارێزگای موسەننا (سەماوە) بكەم كە زۆر هاوكار بوون لەگەڵ تیمەكانی ئێمە بۆ دۆزینەوەی ئەو گۆڕە بەكۆمەڵانە، خوا خێری ئەوان بنووسێت و ئێمە هیچ جارێك چاكەی ئەوان لەبیر ناكەین. لێرەدا دەمەوێ سوپاسی حكوومەتی هەرێم و هەموو دامودەزگا پەیوەندیدارەكان بكەم بۆ ئەو هەوڵ و تەقەڵایەی داویانە و پێویستە زیاتریش بێت و بەردەوام بن. لێرەدا بە تایبەتی سوپاسێكی پرۆفیسۆر دكتۆر یاسین دەكەم بۆ ئەو رۆڵەی دیویەتی چ لە ناساندنی تاوانی جینۆساید و چ لە دۆزینەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكان و چ لە هێنانەوەی ڕووفاتی ئەوان. ئێمەش پەیمان بە هەموو ئازیزانی خۆمان دەدەین، هەتا دوایین نەفەس هەوڵ دەدەین یەك ئێسقانی شەهیدانی ئێمەش نەمێنێت بیهێنینەوە هەتا ئەوەندەی كە ئێمە پێمان بكرێت.
بەم بۆنەیەوە و بۆ رێزگرتن لە ڕۆڵی پرۆفیسۆر دكتۆر یاسین، ئێمە بە پێویستمان زانی كە مەدالیای بارزانی پێشكەش بكەین.
لە كۆتاییدا هەزار سڵاو بۆ گیانی پاكی شەهیدان و جارێكی دیكە سوپاسی ئێوە هەموان دەكەم بۆ ئامادەبوونتان و بەخێربێن سەرچاوان.