ڕەبیع جابر

شوان ئەحمەد كردوویەتی بە كوردی

لە ڕۆمانێكدا كە لەساڵی 1886دا بڵاوكراوەتەوە، پزیشكێكی سكۆتلەندی هەستدەكات كەسێكی دی لە ناخیدا دەژی. ئەو هەستەی لە تێكستێكدا بەیاندەكات كە لەمڕۆدا بۆتە بەشێك لە ئەدەبی كلاسیك و تیایدا پێشبینی دەكات لە داهاتوودا كەسێك پەیدابێت، بتوانێت بیسەلمێنێ كە چەندین كەس و كارەكتەری دیكە لەناخیدا هەن!

ستیڤنسۆنی خاوەنی ڕۆمانی (دكتۆر جیكڵ و میستەر هاید) 1886، ساڵی 1894 لە تەمەنی 44 ساڵیدا كۆچی دوایی دەكات. بیست ساڵ دوای مەرگی ئەو و لە 8/ ئاداری/1914دا شاعیری پرتوگالی فێرناندۆ پێسوا، لەبەردەم مێزێكی بەرزدا دەوەستێت و لەسەر گورزەیەك لاپەڕەی سپی، دەست بە نووسینی چەند چامەیەك دەكات و ناوی سێ شاعیر لە سەر ئەو شیعرانە دادەنێت كە پێشتر كەس ناوی نەبیستون.

لە نامەیەكدا كە ئەویش ئێستاكێ بۆتە پارچەیەك لە ئەدەبی كلاسیك، پێسوا باس لەو چركە ساتە سەیروسەمەرانە دەكات، كاتێك لەناخیدا شاعیرێك بە ناوی ئەلبرتۆ كایرۆوە قوت دەبێتەوەو لەسەر لاپەڕە سپیەكان، دەست بە نووسینەوەی چامەی (شوانی مێگەڵ) دەكات.

فێرناندۆ پێسوا 1888 -1935 زۆر نەژیا. بەناوبانگترین بەرهەمی كە كتێبی (نا ئارامی)یە، تەنها دوای مردنی بێ كەموكوڕی و بەتەواوەتی چاپكرا. لە نێوان ساڵانی 1912 و 1929 دا چەند بەشێكی بەناوێكی خواستراوەوە كە ئەویش ڤنسنت گۆیدسە بڵاوكردۆتەوە، بەڵام هەر زوو ئەو ناوە دەگۆڕێت بە (بێرناردۆ سوارێس). ساڵی 1966 خۆرخێ دیسێرای ڕەخنەگر، دەكەوێتە خۆ بۆ ئەوەی (كتێبی نا ئارامی) وەك خۆی و بێ كەموكوڕی كۆ بكاتەوە و ئامادەی كات بۆ چاپ.

شایەنی باسە پێسوا لە پاش خۆی و لە سندوقێكی تەختەی گەورەدا (كە تائێستا پارێزراوە)، نزیكەی بیست و هەشت هەزار لاپەڕەی نوسراوی جێهێشتووە. لەنێوان ئەو لاپەڕانەی لە ژیانی پڕ تەنهایی و گۆشەگیری خۆیدا لە لشبۆنە ڕەشی كردونەتەوە، (كتێبی نا ئارامی) تێدایەو كتێبەكە بریتیە لە تێڕامان و یاداشتی ڕۆژانەی و بەدوو قۆناغ نووسراوە:

-یەكەمیان لە نێوان 1913بۆ 1919.
-دووەمیان لە نێوان 1929بۆ 1934.

ساڵی 1982 یەكەمین چاپی تەواوەتی ئەو كتێبە لە لشبۆنە كەوتە بەر دیدەی خوێنەران.

ساڵی 1991 ئیان واتسۆن هەڵبژاردەیەك لەو چاپە پرتوگالیە وەردەگێڕێتە سەر زمانی ئینگلیزی و لە بەرگێكی كەشخەدا چاپی دەكات. بەرگە شین و سەوزەكەی ئەو چاپە ئینگلیزیە، وێنەی ئەو سندوقە بەناوبانگەی لەسەرە، سندوقەكەی فێرناندۆ پێسوا كە پڕیەتی لە لاپەڕە و دەستنوس.

كتێبی (نا ئارامی) بەم دواییانە چاپە عەرەبیەكەی لەلایەن خانەی وەشانی (زەمەن) و بەهاوكاری وەزارەتی رۆشنبیری مەغریب بڵاوكرایەوەو (مەهدی ئەخریف)ی شاعیریش بە ئەركی وەرگێڕانەكەی هەستاوە. ئێمە سەروەختێك پێسوا دەخوێنینەوە، پەی بەزیرەكی و بەهرەمەندی و ڕۆشنبیریەكی قوڵ دەبەین كە بەدەگمەن لە كتێب و لای نووسەرێكی دیكە دەیدۆزینەوە.

لە لاپەڕە 131 چاپی ئینگلیزی كتێبی (نا ئارامی) دا، باس لە پەیوەندی خۆی بە ژیان و بەوانی دیكەوە دەكات. لە چەند دێرێكدا ئەو شتانە باس دەكات كە فرانتس كافكا ویستویەتی، لە چەند بەرگێكدا بیاننوسێتەوە. باس لەو هەست و نەستانە دەكات كە سەرەتا واپێدەچێت باسكردنیان مەحاڵ بێت. بەزمانێكی شیعریی كە هەمان خەسڵەتی وردەكاری هاوكێشەیەكی ماتماتیكی تێدایە، بێزاری و نائومێدی و تەنهایی شەن و كەو دەكات.

نووسینەكانی پێسوا رێك و ڕاست وەك سەربوردەی ژیانی، ئەندێشەی خوێنەران دەبزوێنێ. زۆر منداڵ دەبێت كاتێك باوكی دەمرێت. لەگەڵ دایكی و باوە پیارەكەیدا لە پرتوگالەوە دەچن بۆ ئەفریقای باشور و لەوێ دەخوێنێت.

حەز بە زمانی ئینگلیزی دەكات و لە پێشبڕكێیەكی نووسینی سۆناتادا، خەڵاتی یەكەم وەردەگرێت. ساڵی 1905 بەتەنهایی دەگەڕێتەوە بۆ لشبۆنە. تا كاتی مردنی لە ساڵی 1935، وەك وەرگێڕێكی بازرگانی لە كۆمپانیایەكی بچوكدا كاردەكات. ڕەبەن بووەو خێزانی پێكنەهێناوە. هاوڕێ و دۆستی ڕاستەقینەی نەبووە.

ڕۆژانە نزیكەی هەشتا سیگاری كێشاوە. پڕاوپڕ ژیانی ئەو شتانە بووە. دوكەڵی جگەرە و تەیكردنی شەقامەكان و وەزیفەیەك لە ئۆفیسێكداو لاپەڕە گەلێك كە بەپیتەكان ڕەش دەكرێنەوەو پاشان لە سندوقێكی تەختەدا سەریان دەنرێتەوە.

ئەنتۆنیۆ تەبووكی وەرگێڕی بەرهەمەكانی بۆ سەر زمانی ئیتاڵی، نۆڤلێتیكی دەربارەی سێ ڕۆژی كۆتایی ژیانی نوسیووەو بە شانۆگەری دەچێت. سیزنۆتنبۆمی هۆڵەندی كە خولیای سەفەرو گەڕانە لەئەدەب و جوگرافیادا، لە ڕۆمانەكەیدا (الحكایة التالیة) باسی پێسوا دەكات. بەڵام دیارترین ڕۆمانێك دەربارەی فێرناندۆ پێسوا، نە ئەو نووسەرە ئیتاڵیە نووسیویەتی و نە ئەو نوسەرە هۆڵەندییە، بەڵكو پرتوگالیەكی هاونیشتمانی خۆی نووسیویەتی.

لە ڕۆمانەكەی جۆزێ ساراماگۆ دا (ساڵی مردنی ڕیكاردۆ ڕەیس) 1984و لە نەسكەكانی سەرەتایدا، باران بە لێزمەو بەردەوام دەبارێت. ساراماگۆ ڕۆمانێكی درێژ لە ژیانێكی ئەندێشەیی، دەربارەی ڕیكاردۆ ڕەیسی شاعیر دەنووسێت كە ناوێكی خواستراوی دیكەی پێسوا خۆیەتی. (بە دوای خۆمدا دەگەڕێم و خۆمم بۆ نادۆزرێتەوە..من لە پڕێكدا بۆم دەركەوت هیچ كەسێك نیم).

پێسوا ئەم ڕستەیە لە كتێبی (نا ئارامی)دا دەنوسێت، دوای دابڕانێكی كورت لە تۆماركردن و نووسینەوەی یاداشتەكانی. هەستی بەوە كردووە گەر واز لە نوسین بێنێت، ئەوا وردوخاش دەبێت و دەبێت بە هەڵم. هەستی وابووە، وەك كارەكتەری ناو ڕۆمانێك خەیاڵی و ئەندێشەكراوە. ئەو خوێنەرەی ئەم وشانە دەخوێنێتەوە، هەست بەچی دەكات؟