وه‌هبی ڕه‌سووڵ
ناونیشانی تابلۆ : بێناونیشان
ماده‌ی به‌كارهاتوو : كۆڵین له‌سه‌ر ته‌خته(wood cut)
و كۆلاج به كاغه‌زی ڕه‌نگاوڕه‌نگ
پێوانه : (45x40) سم
ساڵی به‌دیهێنان : 1993
خاوه‌ندارێتی تابلۆ : له كۆكراوه‌كانی هونه‌رمه‌ند سالار مه‌جید
ئەم كارە ، كارێكی گرافیكییە ( هەڵكەندن لەسەر تەختە ) ، شێوە چوارگۆشەییەك لە پێوانەی كارەكەدا بەدی دەكرێت ، ئەم كارە لەو كارە هونەرییانەی هونەرمەندە كە زیاترین كاری تێدا كردووە . بریتییە لە پیاوێك و ئافرەتێك كە ژنەكە سەری خستۆتە سەر شانی پیاوەكە و قژی شۆڕبۆتەوە و جوڵەكەی سۆز و هێمنییەكی زۆری پێوە دیارە ، پیاوەكەش سەری لار كردۆتەوە بەسەر سەری ژنەكەدا و بە هەمان شت سۆز و تێڕامانێك لە سیمایدا هەیە .
هەردو فیگەرەكە تا سنگیان بە گەورەیی دیارە ، لە بەشی پێشەوەی تابلۆكەدا دەردەكەون ، جلی كوردیان لەبەردایە ، جلی ژنەكە گوڵ گوڵییە و ( هێلەك یان سوخمە )ی گوڵداری كوردی وێنا دەكات ، جلی پیاوەكەش چۆغەیەكی هێڵ هێڵی ( خەت خەتە ) ، كە جلی كوردیی پیاوانەی ناوچەی بادینانمان دێنێتەوە یاد ، بە نەخش و جۆری دابەشكردنی ڕەنگەكانی پشتێنە (باكگراوند)ی كارەكەدا، چیغی كوردی یاخود دەواری ڕەشماڵی كوردە كۆچەرییەكانمان بۆ دەستنیشان دەكات، ساتێ تەماشای لاسەروی كارەكە دەكەین، زیاتر دڵنیا دەبین كە لێواری بەشی سەرەوەی دەوارەكه بێت و بەشێكی شۆڕبووبێتەوە .
لە بەشی ڕاستی كارەكە فۆرمێك دەبینرێت كە لەپی دەستێكە و هێڵی دەستنیشانكردنی پەنجەكانی بەڕوونی دەردەكەوێت ، لەپی دەستەكە ڕووی لە بینەرە و لە ناو لەپی دەستەكەدا فۆرمی دڵێك دەبینین كە چەند هێڵێكی لە ناودا هەیە .
هونەرمەند پابەند نەبووە بە دیمەنێكی واقعیانه‌ی بینراوی بەرامبەری، بەڵكو بابەتەكەی لە ئەندێشەی خودی خۆیەوە هێناوەو كردویەتیە ناوەرۆك بۆ كارە هونەرییەكەی، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش گوزارشتكردنێكی خۆبه‌خۆی ئازادانه‌ی هه‌ڵبژاردوه له بابه‌ته‌كه‌ی. هەمیشە هێڵێكی یەكلاكەرەوە هەیە لە نێوان بابەتێكی واقیعی و بابەتێكی ئەندێشە كراو. بابەتی واقیعی بە هەست پەی پێدەبرێت وەك بوونێكی كرداره‌كی(فیعلی)، بەڵام بابەتی ئەندێشەكراو بوونی واقیعی نییە، چون بوونە واقیعییەكە لە بابەت دەسەنێتەوە و وەك بوونێكی ئەندێشەكراوی ناواقیعی دەیخاتەڕوو ، لەسەر ئەم بنەمایەش داهێنان توانستێكە بۆ ئەفراندنی نێوەندێكی ماددی، كارئه‌كات بەشێوەیەكی هاوشێوە بۆ بابەتە ئیستاتیكییە ئەندێشەكراوەكە . چێژ وەرگرتنیشمان تێڕامان دەبێت بۆ بابەتە ئەندێشەكراوەكە لە میانی نێوەندە مادییەكەوە، كە لێره‌دا كارە چاپە گرافیكییەكەیە لە ڕێی هەڵكەندنەوە لەسەر تەختە، ئەمەش بۆ خۆی پرۆسیسێكی ئامادەكردنەوەیە (الاستحظارــ Presencing )(*) بۆ بابەتە ئیستاتیكییە ئەندێشەكراوە نائامادەكە . هونەرمەند لەم پرۆسەیه‌دا ڕۆڵی نێوەندێك دەگێڕێت لەنێوان ئامادەكردنی نائامادەیەكدا و بەواقیعیكردنی ئەندێشە كراوێكدا . ئەمە بە واقیعیكردنی ناواقیعێك نییە هێندەی خستنە ڕووی ناواقیعێكە لە میانی واقیعێكەوە . ئەمە دەق ئەو ئەركەیە كە سارتەر دەیبەخشێت بە كاری هونەریی ساتێك دەڵێت : " تابلۆ هونەرییەكان پەنجەرەیەكن بەسەر دونیادا دەڕوانن، گەر ئەم پەنجەرانە داخراوبن ، دیمەنی دەرەوە ڕووپۆشراو و نادیار دەبن ، كاری هونەریی دێت تا پەنجەرەكان واڵا بكات و ڕاستی بوونی دەرەكیمان پیشان بدا "(1)، ئەم بیروڕایەی سارتەر زۆرێكی جیاواز نییە لەگەڵ بۆچوونی هایدگەر لەم بارەیەوە ( واتە دەربارەی كاری هونەریی ) ، كە هاوبۆچونن لە ئەركی كرانەوەی كاری هونەریدا ، هایدگەر دەڵێت : " كاری هونەریی بەشێوازی خۆی ڕێگە دەكاتەوە بۆ بوونی هەبووەكان ، ئەم كرانەوەیە ، ئەم ناڕووپۆشیە ، ڕوودانی ڕاستی هەبووەكانە لە كاری هونەریدا، هونەر ڕاستییەكە و خۆی فەراهەمی كاركردن كردوە"(2)، كەواتە هایدگەر لە میانی تێگەیشتنیەوە بۆ ڕاستی ( حەقیقەت ) لە هونەر تێدەگات .
گەر بۆ ڕۆڵ و تێگەیشتنی هەردوو چەمكی ئەندێشەكردن و كاری هونەریی بگەڕێین لەلای بیریاران و فەیلەسوفانی بوونگه‌رایی ، كە بیروباوەڕی ئەوان بە پشتێنەی ( یاخود پشتێنەیەكی سەرەكی ) هونەرمەندانی تەعبیریی ( ئێكسپریشنست ) دادەنرێت، و هونەرمەند سەروەت سەوزیش لە هونەرمەندانی ڕێچكە كاركردنی تەعبیرییە لە بزاڤی هونەریی شێوەكاریی لە كوردستاندا .
هونەرمەند تەعبیركردنێكی خودیانەی ئازادی لەو بابەتە كردووە كە هەڵیبژاردووە . مەرجی بوون ئازادییە و لە ئازادیشدا بە خودبونی مرۆڤ ( هونەرمەند ) لە توانادایە ، ئەو دەمە خودی هونەرمەند لە میانی كارە هونەرییەكەیەوە ( كە تەنها میانە بۆ هونەرمەند بۆ قوتاربوون لە دڵەڕاوكێی بەرامبەر بە نەبوون ) بوونی دەردەكەوێت و دەچەسپێت .
ئەم خودە ئازادە لە هەردوو لایەنی شێوە و ناوەرۆكەوە كارایی خۆی لە ناو كاری هونەریدا ئامادە دەكاتەوە ، لای سه‌روه‌تی هونه‌رمه‌ندیش هه‌ر به‌و شێوه‌یه كراوه ، ئه‌بینین له بڕینی شانی هەردوو كەسەكە و سەری پیاوەكە و قژی ئافرەتەكە كە شۆڕبوەتەوە بۆ بەشی خوارەوەی تابلۆكە، تا دەگاتە تێكەڵاوبونی ڕەنگەكان و پەیوەستنەكردنێكی ورد بە سنووری هەر ڕەنگێكەوە بۆ ئەو بەشەی بۆی تەرخانكردووە لە كارەكەدا ، ئەمانە گشت پابەندنه‌بونی هونەرمەند پیشان دەدات بە بنەما باوەكانی كاركردنی هونەرییەوە . بەرەنجامی نەبونی سێبەر و ڕووناكی و پلەكاری ڕەنگی ، هەست بە بونی پرەسپەكتیڤ ( مه‌نزور) ناكەین لە كارەكەدا و ڕەهەندی سێهەم ( قوڵیی ) لە كارەكەدا نییە ، ڕەنگەكانی پشتێنەی فیگەرەكان هەمان هێز و پلەی ڕەنگیان هەیە، لەگەڵ و ئەو ڕەنگانەی لە جلوبەرگی كەسەكاندا بەكارهاتون .
پەیڕەونەكردنی ڕێژە و توێكاریی لە پێوانەی فیگەرەكاندا نەكراوە ، ســـــەری پیاوەكە گەورە به‌رجه‌سته‌كراوە و پێوانەی چاو ولوت و دەمەكەشی بەپێی ڕیتمی شێواندنی دەموچاوەكە شێواندنی تیا كراوە، تادەگاتە شانی پیاوەكە .
ڕۆڵی دانانی هێڵ بە ڕوونی بە دیاردەكەوێت لە بەرجەستە كردنی قژی ئافرەتەكە و پیاوەكەدا و ساوێكی ( ملمس ) تایبەت و زبری پێ بەدیهێناوە. ئەمە بێ لەو هێڵانەی بەرەنجامی هەڵكەندنی سەر تەختەكە بەرجەستەی كردون ، ئەو هەڵكەندنە پڕ هەڵچونانەش كە هەستی هێڵی پانمان دەداتێ لە جلوبەرگی پیاوەكەدا و هێڵی وورد و بازنەییش لە جلی ئافرەتەكەدا .
ساوی كارە هونەرییەكە ( چون كارەكە هەڵكەندنە لەسەر تەختە ) هەستی ساوی هەڵكەندنمان پێدەبەخشێت ، بەڵام ساوی ئەو زبرییەی لە قژی هەردوو كەسەكە دا هەیە لەگەڵ ساوی هێڵەكانی جلوبەرگی پیاوەكە جیاوازە و هەردووكیشیان جیاوازن لەگەڵ پاشماوەی ساوی كارەكە بە گشتی .
بۆ دانانی ڕەنگ هونەرمەند پشتی بەستووە بە كاغەزی ڕەنگاو ڕەنگی كۆلاجكراو ، دانانی ئەو دوو ڕەنگە ( سەوزی گیایی كراوەو ئەرخەوانی گەش) پێكەوە و لای یەكەوە ، هەمان ڕێزەی دانانی ڕەنگە خۆ جێییەكانە لە چنراوە خۆماڵییەكاندا . ڕەنگی سووری داوە بە جلی ئافرەتەكە كە هێمایە بۆ سۆزو سێكس و گۆڕانكاریی ، كە ئافرەت لە ژیانی پیاودا دروستی دەكات. ڕەنگی شینی سەوز باو لە لاسەرووی تابلۆكە و لەسەر سەری هەردووكیان، ئاماژەیە بۆ ئەو ژیانەی ژن و پیاو بەرەنجامی خۆشەویستی و پەیوەستی و خێزان بۆ هەمیشەیی دروستی دەكەن ، خێزان لە كۆمەڵی ئێمەدا بە مانای دڵنیایی و هێمنی و جێگیربوونی خۆشەویستی وسێكسی و باری كۆمەڵایەتی هەتا سەرە بۆ مرۆڤ، ئەم پەیوەستییەش بە پیرۆز و گرنگ یاخود بەهەند تەماشا دەكرێت و دەپارێزرێت و كار بۆ سەركەوتوێتی و مانەوەی دەكرێت .
ئەو دەستەی لە لای ڕاستی تابلۆكەیە بۆ پاراستنی ئەو خۆشەویستیی ( دڵ )ەی لە نێوانیاندایە بە كار دەهێنرێت ، تاوەك ئەو هێڵە كەوانەییەی ژێری سەوز بمێنێتەوە . لەلای چەپی دەستەكەشەوە بۆ سەروو شێوەی گوڵێك بەدی دەكرێت كە زۆر ئاشكرا نییەو ئاماژەی بەرگرتنی ئه‌و په‌یوه‌ندیه خۆشەویستیەیه . سەرباری جۆری دانانی ڕەنگ و ڕێزە پێكردنیان بە پێی دانانێكی ئاشنا بە كلتووری هەر میللەت و تەنانەت ناوچەش ، تا دەگاتە هێما تایبەتەكان و شێوە ئاشناكانی وەك ( دەست یاخود لەپی دەست ، جلوبەرگی نەتەوەیی و دڵی ناودەستەكە و دەوار و ڕەشماڵ) سەرباری ئەمانە گشت كە خەسڵەتی تایبەتمەندێتییەكی كلتوریی دەدەن بە كاری هونەریی . خودی شێواز و تەكنیكی كاركردنی هونەرمەند خۆیشی تا ڕادەیەكی تایبەت، تایبەتمەندێتی خۆی هەیە، هەڵبەت كە دەڵێین هونەرمەند مەبەست هونەرمەندێكی پێگەیشتوو و تێگەیشتووە لە كاركردن و ڕوئیای هونەرییانه‌ی خۆیدا، نەك لاسایی كەرەوەیەكی كاڵوكرچ یاخود تێروتەسەلی ئەزمونێكی هونەریی ڕۆژئاوایی .
گەر ئەو دووخاڵەی ئاماژەمان پێدا بەسایەتی بەدەست نەهێنن بۆ بەدیهێنانی تایبەتمەندێتی شێواز و كاركردنی هونەرمەند، كه لە سنووری ئەو ڕەهەندە واڵایانەی كاركردنی خودی ئەزموونە هونەرییەكە تێپەڕ نابن ، جا به ڕووە ئەوروپاییەكەی بێت بە گشتی یاخود ئەڵمانییەكەی بە تایبەتی .
په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كان :
(*) زاراوەیەكی هایدگەرییە لە گونجاوترین زاراوەكانە كە بكرێت گوزارشت لە مەبەستی سارتەر بكات لەوەسفیدا بۆ تێڕامانی ئیستاتیكی لە شارەزایی بینەر و ڕەخنەگردا كە لەسەر ئاستی ئەندێشە ڕوودەدات .
قادر میرخان