لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ٫ بڕیارێکی سیاسی تەنیا ڕێکارێکی ئیداری نییە، بەڵکو ڕووداوێکە کە دەچێتە ناو چینەکانی مێژووەوە و پاشماوەی دەیان ساڵەی ململانێ و گواستنەوەی هاوپەیمانییەکان دەجووڵێنێت. بۆیە دەستنیشانکردنی حزبوڵڵا و بزووتنەوەی حوسییەکان لەلایەن عێراقەوە وەک ڕێکخراوی تیرۆریستی- و بەستنی سەروەت و سامانە داراییەکانیان- هەنگاوێکە کە لە چرکەساتی دەستبەجێ تێدەپەڕێت، دەبێتە بەشێک لە دووبارە داڕشتنەوەی ناسنامەی دەوڵەتی عێراق و ڕۆڵی و پێگەی دەوڵەتی عێراق لە هاوکێشە ناوچەییەکەدا.
عێراق کە ساڵانێکی زۆرە لە نێوان دوو میحوەری دژبەیەکدا دەژی، بە وریاییەوە هاوسەنگی لە نێوانیاندا دروستکردووە، زۆر هاوشێوەی نەتەوەیەک کە تەرازوویەکی هەڵواسراو لە سەرووی گڕکانەکانەوە هەڵواسراوە. بەڵام ئەمڕۆ، پێدەچێت هەنگاوێک بەرەو پێشەوە ببات، هەنگاوێک کە داوای ئازایەتی سیاسی و ڕەنگدانەوەی فەلسەفیی دەکات: ئایا دەوڵەتێک کە لە شەڕ و دووبەرەکی سەرهەڵدەدات، دەتوانێت نەخشەی هاوپەیمانییەکانی خۆی بکێشێتەوە بەبێ ئەوەی جارێکی دیکە داڕمێت؟
بڕیارەکەی عێراق شتێکی قووڵتر لە هەڵوێستێکی تەنها بەرامبەر بە دوو گروپی چەکدار ئاشکرا دەکات. ڕاگەیاندنی هەوڵێکی جددییە بۆ دووبارە پێناسەکردنەوەی چەمکی سەروەری لە دەوڵەتێکدا کە سنوورەکانی نێوان بەرپرس و نافەرمی، نێوان ئەکتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتییەکان، لەیەکتر جیابوونەتەوە. ڕەنگە گرنگترین واتاکەی ئەوە بێت کە تەحەدای نوێ دەخاتە بەردەم عێراق: ئەگەر بتەوێت دەوڵەتێکی ناوەندی بیت، دەبێت وەک دەوڵەت مامەڵە بکەیت نەک تەنها وەک کایەی کاریگەری!!
لە ڕوانگەی مێژووییەوە ئەم جۆرە بڕیارە لەو ساتانە دەچێت کە دەوڵەتەکان هەوڵی گواستنەوە لە کاریگەرییەوە بۆ کاریگەربوون دەدەن. لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا کە عێراقی پاشایەتی هەوڵیدا سیاسەتێکی سەربەخۆ لە قاهیرە و دیمەشق و تاران دابڕێژێت، خەریکی شەڕی ناسنامەی دەرەکی بوو. لە ساڵانی حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا عێراق بوو بە یاریزانێکی سەرەکی، بەڵام کەوتە ناو وەهمی دەسەڵاتی ڕەها. ئه مڕۆ وڵات له به ڕده م تاقیکردنه وه یه کی نوێدا ده بێته وه که چۆن سه ڕبه خۆی بێت به بێ گۆشه ڕگیری، و چۆن به هێز بێت به بێ ئه وه ی ئامرازێک بێت!!
ئەم بڕیارە نە پچڕانێکە لەگەڵ ئێران و نە هاوئاهەنگییەکی تەواو لەگەڵ واشنتۆن، بەڵکو هەوڵێکە بۆ ڕزگاربوون لەو دووانەیەی کە لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە حوکمڕانی عێراقی کردووە، عێراق کە بە بڵێسەی شەڕەوە سووتاوە، تێدەگات کە هەر تێوەگلانێک لە ململانێکانی یەمەن، لوبنان، یان کەنداودا دەیکێشێتەوە بۆ ناو بازنەی توندوتیژی. بۆیە دەکرێت ئەم هەنگاوە وەک هەوڵێک بۆ داخستنی دەرگای پشتەوە تێبگەین کە زلهێزە ئیقلیمییەکان بەکاریان دەهێنن بۆ ڕاکێشانی عێراق بۆ ناو گۆڕەپانەکان کە هی خۆی نین!!
بەڵام مێژوو بەبێ بەرخۆدان ناجووڵێت. بڕیارەکە ڕووبەڕووی ناڕەزایەتی ناوخۆیی دەبێتەوە لەلایەن ئەو هێزانەی کە ئەم گروپانە وەک هاوپەیمان یان درێژکراوەی ئایدۆلۆژیایەکی دیاریکراو سەیر دەکەن. تاران لە نزیکەوە چاودێری دۆخەکە دەکات، دەزانێت بەغدا لە حیساباتەکانیدا دەوڵەتێکی پەراوێزخراو نییە و هەر جۆرە دوورکەوتنەوەیەکی عێراقی لە کایەی نفوزی ئێران، خەسارێکی ستراتیژی گەورەترە لە هەر شەڕێکی ناوچەکە!!
سەرەڕای ئەوەش پێدەچێت عێراق هەوڵی دروستکردنی وێنەیەکی نوێ بۆ خۆی بدات: دەوڵەتێک کە هەوڵدەدات بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا و ڕەتیدەکاتەوە خاکەکەی ببێتە گۆڕەپانێکی کراوە بۆ شەڕی بە وەکالەت. لەم ڕوانگەیەوە دەتوانرێت بەستنی سەروەت و سامان وەک بەشێک لە داڕشتنەوەی ناوخۆیی سیستەمی دارایی و ئەمنی تێبگەین، کە هەنگاوێکی سەرەتاییە بەرەو بنیاتنانی دەوڵەتێک کە کۆنترۆڵی دامەزراوە سەرەکییەکانی بکاتەوە!!
ئەمە ساتێکی سیاسییە بە ژێردەنگی فەلسەفیەوە: ساتێک کە دەوڵەت مانای خۆی و توانای وەرگرتنەوەی ڕۆڵی مێژوویی خۆی وەک پردێک دەخاتە ژێر پرسیارەوە، نەک گۆڕەپانی شەڕ. ئەگەر عێراق بتوانێت لە چەند مانگی داهاتوودا سەقامگیری خۆی بپارێزێت، ئەوا ئەم بڕیارە دەتوانێت ببێتە پێشەکی بۆ تاقیکردنەوەیەکی نوێ لە حوکمڕانیدا، کە بەغدا بگۆڕێت بۆ خاڵێکی هاوسەنگی نەک خاڵێکی ململانێ!!
#عەتا_شەمێرانی