دووبارە سەپاندنەوەی سزا کۆنەکان کە دەوترێت نزیکە، ڕەنگە کاریگەرییەکی بەرچاوی ئابووری نەبێت ئەگەر چین بتوانێت پەراوێزی بخات، بەڵام ڕەنگە واشنتۆن ئەم میکانیزمە بقۆزێتەوە بۆ فشارخستنە سەر ئێران بۆ گەڕانەوە بۆ سەر مێزی دانوستان.
لە وتووێژە باڵاکانی جنێڤ لە ٢٦ی ئابدا، فەرەنسا، ئەڵمانیا و شانشینی یەکگرتوو ئەو هۆشدارییەیان دووپاتکردەوە کە لە ٨ی ئابدا بە ئێرانیان دابوو: “ئێمە ئامادەین، و زەمینەی یاسایی ڕوونمان هەیە، بۆ ئاگادارکردنەوەی ئەنجومەنی ئاسایش لە پابەندنەبوونی ئێران بە بەڵێنەکانی بەپێی [پلانی تۆکمەی هەنگاوی هاوبەش]، بەپێی بڕیارنامەی ٢٢٣١ (٢٠١٥)، کە دەبێتە هۆی گەڕانەوەی خێرا میکانیزم (کە لە میدیاکاندا بە میکانیزمی "سناپباک" ناسراوە) ئەگەر تا کۆتایی مانگی ئاب نەگەیشتنە چارەسەرێکی جێگەی ڕەزامەندی." ئەم هەڕەشەیە بۆ سەپاندنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە نزیکەی دە ساڵە لەژێر یاسای JCPOAدا ڕاگیرابوو، لەم دواییانەدا گرنگییەکی سیاسی و هیمایی بەرچاوی بۆ تاران وەرگرتووە. بەزەحمەت ڕۆژێک تێدەپەڕێت کە بەرپرسانی باڵای ئێران هێرش نەکەنە سەر بیرۆکەی "سناپباک".
جێگای سەرسوڕمانە کە ئەم پەرەسەندنەی تاران لە ڕووی ستراتیژییەوە سەیر دەردەکەوێت، بە تایبەت بە لەبەرچاوگرتنی پێداگری ڕوونی ئەوروپا لەسەر بەردەوامبوون لەسەر ئەو ڕێوشوێنە. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە ڕژیم زیادەڕەوی لەم خاڵەدا دەکات بۆ ئەوەی پاساو بۆ هەنگاوێک بهێنێتەوە کە بە ئاشکرا خۆی ئامادەی دەکرد بۆ ئەوەی بیگرێتەبەر: کەمکردنەوەی هاوکاری لەگەڵ پشکنەرە نێودەوڵەتییەکان، تەنانەت هەڕەشەی ڕاگرتن یان تەنانەت کشانەوە لە پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی ئەتۆمی. پرسیارە بنەڕەتییەکە هەر دەمێنێتەوە: ئەو کاریگەرییە ڕاستەقینەیەی کە چالاککردنی میکانیزمی سناپباکەکەی JCPOA ڕەنگە لەسەر ئابووری و چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێران چییە؟
میکانیزمی گەڕانەوەی خێرا و داهاتووی ڕێککەوتنی ئەتۆمی
بە پاڵپشتی بڕیارنامەی ٢٢٣١ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی ٢٠١٥، سزاکانی سەپێندراوی بڕیارەکانی ١٧٣٧، ١٧٤٧، ١٨٠٣ و ١٩٢٩ی ڕاگرت بەڵام مەرجی ئەوەی دابوو کە ئەگەر چین، فەرەنسا، ئەڵمانیا، ڕووسیا، یان شانشینی یەکگرتوو، سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایش ئاگادار بکەنەوە کە ئێران ڕێککەوتنی ئەتۆمی پێشێل کردووە، کە بەڕاستی دووبارەی کردۆتەوە پێشێل کراوە. یەکەم ئیدارەی ترەمپ لە ساڵی ٢٠٢٠ هەوڵیدا میکانیزمەکە چالاک بکات، بەڵام ئەنجومەنەکە گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە واشنتۆن ئەم دەسەڵاتەی لەدەستداوە کاتێک دوو ساڵ پێشتر پلانی هەمەلایەنەی هاوبەشی کارکردنی (JCPOA)ی بەجێهێشت. سزا پەیوەندیدارەکانی ڕێکخراوی نەتەوەکان گەمارۆی چەک بە سەر ئێران، بەستنی سەروەت و سامانی چەند کەس و لایەنێک (لەوانەش سوپای پاسدارانی ئینقلابی ئیسلامی و هێڵی کەشتیوانی کۆماری ئیسلامی ئێران) و مامەڵەی بازرگانی و دارایی پێوەندیدار بە بەرنامە ئەتۆمی و مووشەکییەکانی ڕێژیم قەدەغە کرد. هەروەها لە گەمارۆکاندا زمانی داوا لە وڵاتان دەکات کە وریایی لە چەند پرسێکدا هەبێت، ئەمەش بنەمایەک بۆ زۆرێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا و شوێنەکانی دیکە دابین دەکات کە چەندین چالاکیی بەرفراوان لەگەڵ ئێران قەدەغە بکەن، لەوانەش بازرگانی نەوت.
ئایا گەڕانەوەی خێرا لەم هەفتەیەدا دەست پێدەکات؟
بەپێی مەرجەکانی بڕیارنامەی ٢٢٣١، دەسەڵاتی گەڕانەوەی خێرا لە ١٨ی تشرینی یەکەم کۆتایی دێت، ئەمەش بەو مانایەیە کە هەر سکاڵایەک دەبێت تا کۆتایی مانگی ئاب پێشکەش بکرێت. ئەم وادە زووە دیفاکتۆیە بەهۆی ڕێکارە ئاڵۆزەکانی بڕیارنامەی ٢٢٣١ سەرهەڵدەدات کە پێویستی بە ٣٠ ڕۆژە و ڕووسیا لە یەکەمی تشرینی یەکەمدا سەرۆکایەتی ئەنجومەنەکە دەگرێتە ئەستۆ، هەڵوێستێک کە نزیکەی بە دڵنیاییەوە چاوەڕوان دەکرێت بەکاریبهێنێت بۆ ڕێگریکردن لە ڕێکارەکان.
لە ئێستادا مۆسکۆ بڕیارنامەیەک دادەڕێژێت بۆ درێژکردنەوەی وادەی بەسەرچوونی پاشەکشەی خێرا بۆ ماوەی شەش مانگ، بەڵام ئەو مەرجانە سنووردار دەکات کە لە ژێردا پاشەکشەی خێرا ڕووبدات. جگە لەوەش، لە گفتوگۆکان لەگەڵ ئێران، ترۆیکای یەکێتی ئەوروپا ئاماژەی بەوە کردووە کە هەر درێژکردنەوەیەکی لەو شێوەیە پێویستی بە قبوڵکردنی پشکنینی بێ سنوور لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیەوە هەیە، و دانوستانەکانی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ واشنتۆن دەستپێبکاتەوە و ڕوونکردنەوەیەک بۆ 400 کیلۆگرامی یۆرانیۆمی پیتێنراوی 60% لە کۆگاکانی پێش هێرشە سەربازییەکانی مانگی حوزەیرانی ئیسرائیل و ئەمریکادا بدات- ئەو مەرجانەی تاران ڕەتیکردۆتەوە. ئێستا کاربەدەستانی ئێرانی هەوڵ دەدەن شەرعیەتی پاشەکشەی خێرا کە بەڕواڵەت حەتمییە، بە بانگەشەی ئەوەی کە ڕێککەوتنی ئەتۆمی بەسەرچووە، تێکبدەن، بۆیە ناتوانرێت پەنا بۆ میکانیزمەکە ببەسترێت.
لە لایەکی دیکەوە پێدەچێت ئیدارەی ترەمپ بتوانێت دڵنەوایی لەوە وەربگرێت کە پرۆسەی چاکبوونەوەی خێرا بەرەو چالاکبوون دەڕوات بەبێ هیچ هەوڵێکی ڕاستەوخۆی واشنتۆن. ئەم بێدەنگییە ئەمریکییە بە ڕوونی دەرخەری ئەو ڕۆڵە پێشەنگانەیە کە پایتەختەکانی ئەوروپا لە گوشارخستنە سەر ئێراندا دەیگێڕن، ڕێگایەک کە دواجار خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەکات. ئەوروپییەکان جەختیان لەوە کردووەتەوە کە ناوەکی کێشەی ناو مەلەفی ئەتۆمی هێرشەکانی ئیسرائیل یان ئەمریکا نییە بۆ سەر تواناکانی ئێران، بەڵکو هەوڵی بەردەوامی تاران بۆ بەدەستهێنانی تەکنەلۆژیای مەترسیدارە. لە سەردەمێکدا کە زۆر کەس سەرقاڵی ڕەخنەگرتنن لە قودس و واشنتۆن، جێگای سەرنجە کە بەرلین و لەندەن و پاریس بەرپرسیارێتی دەخەنە ئەستۆی لایەنی ڕاستەقینەی پشت قەیرانەکە، ئەویش تاران.