شەڕی سارد، ململانێیەکی ئایدیۆلۆژیی دەیان ساڵەی نێوان ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت، جێپەنجەیەکی نەسڕاوەی لەسەر جیهانی مۆدێرن بەجێهێشتووە. جەختکردنەوەکەی جارۆسلاو کویس کە تێگەیشتن لە سەرچاوەی قەیرانە جیۆپۆلیتیکییەکانی ئەمڕۆ پێویستی بە ئاماژەدان بە شەڕی سارد هەیە، بیرهێنانەوەیەکی زەقە بۆ کاریگەرییە بەردەوامەکانی ئەم قۆناغە. میراتی جەنگی سارد بەردەوامە لە داڕشتنی سیاسەتی جیهانی و ئابووری و کۆمەڵگاکان، ئەمەش وایکردووە لێکۆڵینەوە لە کاریگەرییەکانی لەسەر قەیرانە هاوچەرخەکان بکرێت.

جەنگەکانی پرۆکسی و پاشهاتەکانیان

لە سەردەمی جەنگی سارددا، ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت بەشداری زنجیرەیەک شەڕی بە وەکالەتیان کرد، پاڵپشتی کوتلە و حکومەتە دژبەرەکانیان دەکرد لە ناوچە جیاجیاکاندا. ئەم ململانێیانە وەک جەنگی کۆریا و جەنگی ڤێتنام و جەنگی سۆڤیەت و ئەفغانستان ناسەقامگیرییەکی درێژخایەنیان دروستکرد و زەمینەی قەیرانەکانی داهاتوویان دانا. گرژییە بەردەوامەکانی نێوان کۆریای باکوور و باشوور، کاریگەرییە درێژخایەنەکانی جەنگی ڤێتنام لەسەر باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ململانێی ئێستای ئەفغانستان هەموویان ڕەگ و ڕیشەیان لە سەردەمی شەڕی ساردەوە هەیە.

سەرهەڵدانی زلهێزە جیهانییە نوێیەکان

نەزمی جیهانی دوو جەمسەری جەنگی سارد جێگەی خۆی بە جیهانێکی فرە جەمسەری دا، بە سەرهەڵدانی زلهێزە جیهانییە نوێیەکانی وەک چین، هیندستان و بەرازیل. ئەم گەلانە تەحەدای نەزمی نێودەوڵەتیی هەنووکەیان کردووە و هەوڵیانداوە کاریگەری و بەرژەوەندییەکانیان دووپات بکەنەوە. بۆ نموونە گەشەی خێرای ئابووری چین، دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی چاکسازییە ئابوورییەکەیە کە لە کۆتاییەکانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا دەستیپێکردووە، کە لە ژێر کاریگەری کارلێکەکانی لەگەڵ ڕۆژئاوا لە کاتی شەڕی سارددا بووە. پەرەسەندنی جەختکردنەوەی چین لە دەریای باشووری چین و دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوبان (BRI) بەڵگەی زیادبوونی خواستە جیهانییەکانین.

کاریگەری بەردەوامی ڕکابەرییە ئایدیۆلۆژییەکان

ڕکابەریی ئایدیۆلۆژی شەڕی سارد لە نێوان سەرمایەداری و کۆمۆنیزمدا بەردەوامە لە داڕشتنی سیاسەتی جیهانی. ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بەهای دیموکراسی و بازاڕی ئازادیان بەرەوپێش دەبرد، هاوکات یەکێتی سۆڤیەت و هاوپەیمانەکانی بانگەشەیان بۆ ئایدۆلۆژیای سۆسیالیستی و کۆمۆنیستی دەکرد. هەرچەندە یەکێتی سۆڤیەت داڕما، بەڵام دابەشبوونی ئایدیۆلۆژی بەردەوامە و زۆرێک لە وڵاتان هێشتا لەگەڵ دەرئەنجامەکانی ئەم ئایدۆلۆژیا کێبڕکێکارانەدا دەجەنگن. بۆ نموونە گرژییە بەردەوامەکانی نێوان ئەمریکا و چین ڕەهەندێکی ئایدیۆلۆژییان هەیە، ئەمریکا بەرەوپێشبردنی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ، لە کاتێکدا چین بانگەشە بۆ مارکە ناوازەکەی دەکات کە سەرمایەداریی پاوانخوازە.

میراتی دەستێوەردان

سەردەمی جەنگی سارد چەندین نموونەی دەستێوەردانگەرایی بەخۆیەوە بینی، هەردوو زلهێزەکە هەوڵیان دەدا کاریگەرییەکانیان فراوانتر بکەن و بەرژەوەندییەکانی ڕکابەرەکەیان تێکبدەن. ئەم میراتە دەستێوەردانگەراییە بەردەوامە لە داڕشتنی سیاسەتی جیهانی، زۆرێک لە وڵاتان هێشتا مامەڵە لەگەڵ دەرئەنجامەکانی دەستێوەردانەکانی ڕابردوو دەکەن. بۆ نموونە ململانێکانی بەردەوام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕەگ و ڕیشەی لە سەردەمی شەڕی ساردەوە هەیە، کە ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت پشتیوانییان لە لایەن و حکومەتە دژبەرەکان لە ناوچەکەدا دەکرد.

دەرئەنجام

لە کۆتاییدا، میراتی شەڕی سارد بەردەوامە لە داڕشتنی قەیرانە جیۆپۆلەتیکییەکانی ئەمڕۆ. تێگەیشتن لە سەرچاوەی ئەم قەیرانانە پێویستی بە ئاماژەدان بە شەڕی سارد و کاریگەرییە بەردەوامەکانی لەسەر سیاسەت و ئابووری و کۆمەڵگاکانی جیهانی هەیە. شەڕەکانی بە وەکالەت، سەرهەڵدانی زلهێزە جیهانییە نوێیەکان، ڕکابەرییە ئایدیۆلۆژییەکان و میراتی دەستێوەردانگەرایی هەموویان بەشدارن لە ئاڵۆزییەکانی جیهانی مۆدێرن. لە کاتێکدا ئێمە بە ئاستەنگەکانی سەدەی بیست و یەکەمدا دەڕۆین، زۆر گرنگە دان بە کاریگەرییەکانی شەڕی سارددا بنێین و کار بکەین بۆ تێگەیشتنێکی نوانستر لە نەزمی جیهانی.