دواین هەواڵ

پەكەكە لە بڕیاری كۆنگرەدا بۆچی باسی پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ی كرد؟

‌كارزان گلی

3 کاتژمێر پێش ئێستا

پەكەكە، لە بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢، كە خۆیان هەڵوەشاندەوە و چەكیان دانا، باسیان لە پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ كرد بەم شێوەیە ”پەكەكە بەرامبەر بە سیاسەتی ئینكار و تێكدان، كە سەرچاوەكەی پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ بوو دروست بوو، بزوتنەوەیەك بوو بۆ ئازادی گەلەكەمان و مێژوویی هاتە مەیدان“
لەسەر ئەو دێرە، نەژادپەرستەكانی توركیا هاتوونەتە دەنگ، بەتایبەت مەنسوور یاڤاش، سەرۆكی گەورە شارەوانیی ئەنكەرا، كە دەڵێت لۆزان تاپۆی كۆماریی توركیایە و كەس بۆی نییە دەستی بۆ بەرێت.
تەها ئاكیول، مێژوونووسی دیاری توركیا، قسەی بۆ ئاژانسی (BBC) توركی كردووە، پێیوایە چەكدانانی پەكەكە، بەشێوەیەكی رادەبەدەر گرنگە و دەبێت بە خۆشحاڵییەوە پێشوازی لێ بكەین، بەڵام ئەو دێرەی باس لە پەیماننامەی لۆزان دەكات، مایەی نیگەرانییە.
ئاكیوڵ دەڵێت: ”پەكەكە ئیتر بە هیچ هۆكارێكی تر خۆی پڕ چەك ناكاتەوە، هەروەها ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی تیرۆر، ئەمەش بۆ توركیا سوودێكی زۆری هەیە. بەڵام لە مەتنی بڕیارەكانی كۆنگرەدا، باس لە پەیماننامەی لۆزان كراوە، ئەمە مایەی نیگەرانییە.“
ئاكیوڵ پێیوایە، باسكردن لە لۆزان بەو مانایە دێت، كە لەمەودوا فۆرمی سیاسی كورد بەو شێوەیە دەبێت و خۆی نیشان دەدات و واتە ئەوان وەكوو ئەوە سەیری توركیا ناكەن، كە لەچوارچێوەی سنووری ئەو وڵاتەدا كورد و تورك بەیەكسانی بژین.
نایشارێتەوە، نیگەرانییەكەی لەوەیە، رەنگە لەمەودوا كورد زۆر رادیكاڵانە سیاسەت بكات، چونكە لۆزان رەتدەكەنەوە.
هەندێك پێیانوایە، ئەگەر باسكردن لە لۆزان بەو مانایە بێت، كە لەچوارچێوەی سنووری توركیا، هاووڵاتی كورد نیگەرانە و دەیەوێت هەر لەو چوارچێوەیەدا خەباتی دیموكراتی بكات ئەمە باشە، بەڵام ئەگەر بەو شێوەیە بیر بكەنەوە سنووری توركیا دەستكاری بكرێت، لێرەدا خزمەت بەئارامی توركیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناكات.
بەڵام بەگوێرەی بۆچوونی مەسعوود یەغان، كە نووسەرێكە لەنزیكەوە كار لەسەر پرسی كورد دەكات لە توركیا، دەستووری ١٩٢٤ و پەیماننامەی لۆزان، بەڵای كوردەوە رەتكراوەیە، چونكە لەوێدا ئینكاری كورد كراوە.
مەسعوود دەڵێت: ”بۆ توركیا پەیماننامەی لۆزان تاپۆی كۆماریی توركیایە، بەڵام كورد پێیوایە، دەستپێكی مێژووی رەتكردنەوەی كورد و پارچەبوونی خاكی كورد لە لۆزانەوە دەستپێكرد“
بەڵام پێیوانییە ئەو مەتنەی بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢ی پەكەكە بەو مەبەستە بێت كە یەكپارچەیی خاكی توركیا رەتبكەنەوە، چونكە پێشتریش پەكەكە گوتویەتی، ئەوان خەبات ناكەن بۆ ئەوەی بنەمای خاكی توركیا تێك بدەن، خەبات دەكەن بۆ بەدیموكراتیكردنی توركیا و لەوچوارچێوەیە خەبات بۆ مافی كورد دەكەن.
سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، دوای راگەیاندنی بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢ی پەكەكە، پەیامێكی بڵاوكردەوە كە دەنگۆی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا كاتێك گوتی: ”كار دەكەین بۆ گەورەكردنی توركیا“
ئەمە بەو مانایە دێت، كورد ئەو سنوورەی ئێستای توركیای دەوێت و رەتی ناكەتەوە، تەنیا مافی كورد لە چوارچێوەی ئەو سنوورە دەبێت بدرێت.
ئەگەر باس لە دەستووری ١٩٢٤ بكەین، بەئاشكرا رەتی نەتەوەی كورد و زمانی كوردی كراوە، بۆیە كورد رقی لەو دەستوورەیە رەتی دەكاتەوە، چونكە ئینكاری دەستووری ١٩٢١ دەكات، كە لەوێدا بەئاشكرا مافی كورد دراوە، لە مادەی ١١ تا ٢٠، لەوێدا رێگە دراوە كورد بتوانێت بۆ خۆی خۆی بەڕێوە ببات.
 موستەفا كەمال ئەتاتورك، دامەزرێنەری كۆماریی توركیا، بەر لەوەی لۆزان ئیمزا بكەن، لەبارەی كوردەوە گوتویەتی، ئێمە مافمان داوە پێیان و لە دەستووری ١٩٢١ بەئاشكرا مافی كورد جێگری كراوە، بەڵام لە دەستووری ١٩٢٤، بوونی كورد لە توركیا ئینكار و رەتكرایەوە.
جەنگیر چاندار، پەرلەمانتاری دەم پارتی و راوێژكاری پێشووی تورگوت ئۆزەل، سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا، دەڵێت ئەو مەتنەی پەكەكە لەبارەی دەستووری ١٩٢٤، بەو مانایە دێت، ئەگەر دەتانەوێت پرسی كورد چارەسەر بكەن، بگەڕێنەوە بۆ دەستووری ١٩٢١، نەك دەستووری ١٩٢٤.

Copyright © 2020 All Rights Reserved Designed And Developed By AVESTA GROUP