هەرێم نیوز
عێراق و گەڕان بەدوای ناسنامەی ونبوودا: ئایا بەغدا دەتوانێت حکومەتێک پێکبهێنێت لە هەناوی خۆیەوە لەدایک بێت... یان ناچارە بچێتە ژێر سێبەری پایتەختە دوورەکانەوە؟!
لە ساتێکی سیاسی ئاڵۆز و ئاڵۆزی عێراقدا، پرسیارێک بەرەو پێشەوەی مشتومڕێکی جددی هەڵدەکشێت: ئایا عێراق دەتوانێت حکومەتێک پێکبهێنێت کە لە دەرەوەی خولگەی ئەمریکا – ئێران کاربکات؟!
ئەم پرسیارە تەنیا مشتومڕێکی سیاسی نییە، بەڵکو تاقیکردنەوەیەکی وجودییە بۆ نەتەوەیەک کە دوو دەیە بە دوای شوێنێکی سەقامگیردا دەگەڕێت لە جیهانێکدا کە تادێت لە دەوری خۆی قەرەباڵغتر دەبێت!!
لە واقیعدا بەغدا چیتر تەنها گۆڕەپانی ململانێی نێوان دوو زلهێز نییە، بەڵکو بووەتە بەشێک لە تەلارسازییەکی ناوچەیی کە لەسەر بنەمای دوو هاوکێشەی ڕوون دامەزراوە:
واشنتۆن عێراقێکی سەقامگیر بەڵام کۆنترۆڵکراوی دەوێت، تاران عێراقێکی کراوە بەڵام ملکەچی دەوێت!
لە نێوان ئەم دوو خواستە دژبەیەکەدا، بڕیاردانی عێراق لە حاڵەتێکی "دووانەیی زۆرەملێ"دا دەژی: حکومەتێک بۆ بەکاربردنی ناوخۆ، بڕیارێک بۆ سیاسەتی دەرەوە، هەوڵێکی بەردەوام بۆ فرۆشتنی سەقامگیری وەک جێگرەوەیەک بۆ سەروەری!
بەڵام پرسیاری گەورەتر ئەوەیە: ئایا ئەم هاوکێشەیە چارەنووسە؟ یان تەنها ساتێکە کە هێشتا کەس نەیوێراوە بیشکێنێت؟!!
یەکەم: نەفرەتی جوگرافیا و نیعمەتی سەرچاوەکان!!
جوگرافیای عێراق بە تەنیا بەسە بۆ ئەوەی لە بێلایەنی سیاسی بێبەش بکات.
سنوورێکی دوور و درێژی لەگەڵ ئێراندا هاوبەشە، کە سیاسەت و تایفەگەری و ئابووری و چەک لەیەکتر تێکەڵاون. هاوکات هاوبەشێکی دوودڵانەی ئەمریکایە کە کلیلی ئاسایش و ئابووری و شەرعیەتی نێودەوڵەتی بۆ هەر حکومەتێک کە لە بەغدا پێکبێت لە دەستدایە!!
کاتێک جوگرافیا لەگەڵ نەوتدا تێکەڵ دەکرێت، توانای عێراق بۆ بڕیاردانی سەربەخۆ هاوشێوەی هەڵگرتنی چەکێکی قفڵکراو دەبێت کە پێویستی بە دوو کلیل هەیە: یەکێکیان لە واشنتۆن و ئەوی دیکەیان لە تارانە!
دووەم: دابەشبوونە ناوخۆییەکان... پێش دەستێوەردانی دەرەکی!!
گەورەترین بەربەست لەبەردەم حکومەتێکی سەربەخۆ لە عێراقدا نە ئەمریکایە و نە ئێرانە، بەڵکو خودی دیمەنی سیاسی عێراقە، کە هێشتا نەیتوانیوە بلۆکێکی نیشتمانی ڕاستەقینە بە دیدگایەک بۆ دەوڵەتێکی یەکگرتوو بەرهەم بهێنێت، نەک تەنها تایفەگەری!
دووبەرەکییە سیاسییەکان- دووبەرەکی شیعە لە نێوان فراکسیۆنەکان و سەرکردایەتی سیاسی، دابەشبوونی سوننە لە نێوان سەرکردەکان و دڵسۆزی ناوچەیی و دابەشبوونە کوردییەکان لە نێوان هەولێر و سلێمانی- ڕێگەی بە واشنتۆن و تاران داوە کە بە ئاسانی کاربکەن، بەو پێیەی هەموو هێزێکی ناوخۆیی بەدوای پشتیوانی دەرەکیدا دەگەڕێت بۆ قەرەبووکردنەوەی لاوازییە ناوخۆییەکانی!!
هەر حکومەتێکی سەربەخۆ، پێش هەموو شتێک پێویستی بە ژینگەیەکی ناوخۆیی هەیە کە توانای گفتوگۆی هەبێت پێش ئەوەی کاریگەری دەرەکی بتوانێت فشار دروست بکات!
تا ئێستا نوخبە سیاسییەکانی عێراق شکستیان هێناوە لە دروستکردنی دەستەیەکی یەکگرتووی بڕیاردەری عێراقی کە هەمووان بەستنەوە.
سێیەم: دەوڵەت بەرامبەر بە دەسەڵاتی نادەوڵەتی!!
یەکێک لە بەربەستە هەرە بەرچاوەکانی بەردەم پێکهێنانی حکومەتی سەربەخۆ، کوتلە چەکدارەکانە.تا دەسەڵاتێکی هاوتەریب بمێنێتەوە کە بڕیار لەسەر شەڕ و ئاشتی بدات، حکومەت تەنها وەک قەوارەیەکی فەرمی دەمێنێتەوە بەبێ دەسەڵاتی جێبەجێکردن.واشنتۆن ڕایدەگەیەنێت، نایەوێت حکومەتەکەی بەغدا بەسترابێتەوە بە تارانەوە. تارانیش حکومەتێکی دەوێت کە نەتوانێت بە چەکەکانی بڵێت "نا"
عێراقیش لەو نێوەندەدا حکومەتێکی دەوێت کە بتوانێت لە سەرووی هەموو شتێکەوە بڵێت "بەڵێ" بۆ بەرژەوەندییەکانی وڵات!
بەڵام چۆن دەتوانێ حکومەت سەربەخۆ بێت لە کاتێکدا نیوەی دەسەڵاتەکەی بەهۆی ناڕەزایەتیی شەقامەکانەوە سنووردار ببێت و نیوەیەکی دیکە بە ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکانەوە گرێدراوە و نیوەی سێیەمیش ملکەچی هاوسەنگی تائیفی بێت؟!
چوارەم: ئایا ئەم دووانەیە دەتوانرێت بشکێنرێت؟!!
بەڵێ، دەتوانێت- بەڵام لە ژێر سێ مەرجی تونددا:
1. بنیاتنانی ئابوورییەکی سەربەخۆ. بڕیاردانی سەربەخۆ لە سەربەخۆیی ئابوورییەوە دەست پێدەکات. ئەگەر بەغدا بۆ هەموو وردەکارییەک وابەستەی دۆلاری ئەمریکی بمێنێتەوە و بۆ بەرهەمهێنانی کارەباش لەسەر غازی ئێرانی بمێنێتەوە، باس لە سەربەخۆیی تەنیا قسەکردن دەمێنێتەوە!
2. کۆتاییهێنان بە دووانەی چەک
لە وڵاتێکدا کە دوو حکومەتی هەبێت، ناتوانرێت حکومەتێکی سەربەخۆ هەبێت: حکومەتێکی فەرمی و حکومەتێکی سێبەر کە کۆنتڕۆڵی شەڕ و ئاشتی دەکات.
3. دروستکردنی هاوسەنگی ناڕێکخستن
نە واشنتۆن و نە تاران جێناهێڵن.
بەڵام عێراق دەتوانێت لە "دەوڵەتی وابەستە"ەوە بگوازێتەوە بۆ "دەوڵەتی هاوسەنگ": دەوڵەتێک کە لەگەڵ هەموو کەسێکدا خەریک بێت بەڵام ڕێگە بە هیچ کەسێک نادات بڕیاردانی قۆرخ بکات.
پێنجەم: ئەگەری زۆرترین سیناریۆ و مەترسیدارترین سیناریۆ
ئەگەری زۆرە سیناریۆی پێکهێنانی حکومەتێکی "دەستکاریکراو"ە نەک سەربەخۆ: حکومەتێک کە هەوڵی ڕازیکردنی واشنتۆن بدات بەبێ ئەوەی تاران توڕە بکات و دانوستان لەگەڵ تاران بکات بەبێ ئەوەی واشنتۆن چاوی لێ سوور بکاتەوە!
حکومەتێک کە بە پەتێکی توند بەسەر بۆشایییەکی ناوچەییدا دەڕوات، بەدوای فۆرمولەی ناوەنددا دەگەڕێت کە کاتەکەی پێبدات نەک سەروەری.بەڵام مەترسیدارترین سیناریۆ بەردەوامبوونی پرۆسەی دوو بڕیارە، کە دەتوانێت عێراق بەرەو یەکێک لە دوو خاڵ پاڵ بنێت:
یان ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ناوخۆیی ئەمریکا و کوتلەییەکان، یان تەقینەوەیەکی ئابووری و سیاسی کە عێراق دەگەڕێنێتەوە بۆ بارودۆخی پێش دەوڵەت!!
---
لە کۆتاییدا پرسیارەکە ئەوە نییە کە ئایا عێراق دەتوانێت حکومەتێکی سەربەخۆ پێکبهێنێت؟! ئایا دەسەڵاتی ئەوەی هەیە کە وەستای چارەنووسی خۆی بێت؟!!
سەربەخۆیی سیاسی ڕاگەیاندنێکی نووسراو نییە، بەڵکو ئیرادەیەکە کە مومارەسەی بۆ دەکرێت. حکومەتێک کە کۆنترۆڵی بڕیارەکانی خۆی نەکات، ناتوانێت ڕێگری لە ڕووخانی خۆی بکات!!
عەتا شەمێرانی