هەڵە نیم ئەگەر بڵێم یەكێك لە هۆكارە هەرە سەرەكییەكانی شكستی ئەكەپە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ٢٠١٩ لە ئیستانبۆڵ قەیرانی دارایی بوو، بە تایبەت لەم ٧ ساڵەی پێشوودا بارودۆخی ئابووری توركیا بە جۆرێك دارووخاوە، هاووڵاتییان هیچ ئومێدێكیان بۆ چارەسەر لە لا دروست نەبوە.
لە ٢٠٠١یش كاتێك توركیا دووچاری قەیرانێكی سەختی دارایی بوەوە، ئەوكات ئەكەپە بوە جێی ئومێدی خەڵك بە دروشمی باش كردنی بارودۆخی ئابووری توانی بە تەنیا حكوومەت پێك بهێنێت و لە هەڵبژاردنی ٢٠٠٢ زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بە دەست هێنا.
بەڵام لەم قۆناغەدا ئەكەپەش لەڕووی ئابوورییەوە جێی ئومێدی خەڵك نییە، هەڵاوسانی ئابووری ٧٠٪ی تێپەڕاندووە، هەروەها قەیرانی خۆراك لەو وڵاتە سەری هەڵداوە و هاووڵاتیان بە رەوشێكی زۆر خراپی داراییدا تێپەڕ دەبن.
داهاتی تاك لە توركیا هیچ كاتێك ٦٪ زیادی نەكردوە، ئەگەر زیادیشی كردبێت بۆ ماوەیەكی كەم و كاتی بوە، مەبەستم بەر لە هاتنی ئەكەپەیە.
عەلی ئاكارجە مامۆستای زانكۆ، پێی وایە هەر پارتێك كە لە دەسەڵاتە توانی داهاتی تاك لە ماوەی ساڵێكدا ١٪ بەرز بكاتەوە، لە هەڵبژاردنیشدا رێژەی دەنگەكانی ١٪ بەرز دەبێتەوە، بەڵام ئەگەر هەڵاوسانی ئابووری ١٪ بەرز ببێتەوە، پارتی دەسەڵاتیش ٠.١٥٪ دەنگەكانی كەم دەكاتەوە.
با بزانین ئەكەپە توانیویەتی داهاتی تاك لە توركیا بەرز بكاتەوە؟
لە ٢٠٠١_ەوە تاوەكو ٢٠٠٩ ئەكەپە توانی داهاتی تاك لە توركیا بە قۆناغ تا ٩.٤٪ بەرز بكاتەوە، بۆیە كاتێك هەڵبژاردن ئەنجام دەدرا، ئەكەپە دەنگەكانی لە ٤٦٪ نەدەهاتە خوارەوە، چونكە هاووڵاتییان ئومێدیان پێی هەبوە.
بەڵام لە دوای هەوڵی كودەتایەكەی ١٥ی تەمووز لە توركیا، ئیدی داهاتی تاك لە توركیا بەرەو داكشان رۆیشت و ئێستا ٢ بۆ ٣٪ داهاتی تاك زیاد دەكات. بۆیە دەبینین دەنگەكانی ئەكەپەش لەگەڵ دابەزینی داهاتی تاك كەمی كردوە.
ئەگەر بێت و دەنگەكانی مەهەپە لە هاوپەیمانیی (كۆماری) كە لە نێوان مەهەپە و ئەكەپە دروست بووە دەربهێنین، ئەكەپە ٣٥٪ی دەنگەكانی بە دەست هێناوە، كەواتە ٩ بۆ ١٠٪ی دەنگەكانی لە دەستداوە، بۆیە دەبێت لیرەوە بزانین كە قەیرانی دارایی چەند كاریگەریی لەسەر سندوقی دەنگدان هەیە.
لە سەردەمی سولەیمان دەمیڕال و تورگوت ئۆزالیشدا، داهاتی تاك لە سەرەتادا بۆ ٦ تا ٧٪ بەرز بوەتەوە، بەڵام كاتێك داهات دابەزیوە بۆ ٢ بۆ ٣٪، ئیدی تەمەنی ئەو پارت و سەركردانەش لە سیاسەتدا كۆتایی پێ هاتوە.
بە گوێرەی بۆچوونی ئاكارجە، ئەگەر لە ساڵی ١٩٥٠ تا ٢٠١٥ داهاتی تاك لە توركیا لە ٥.٥٪ پارێزگاری لێ بكرایە، ئێستا داهاتی تاك بۆ ١٥٪ بەرز دەبوەوە، بەڵام هیچ پارتێكی سیاسی نەیتوانی وا بكات، بۆیە كۆتاییان پێ هاتوە.
ئەگەر لە هەر وڵاتێك یەك پارت دەسەڵات بگرێتە دەست و حكوومەت پێك بهێنێت زۆر گرنگە، بەڵام بەو مەرجەی بەردەوام هەوڵی گەشەكردنی ئابووری وڵات بدات و بەرەو تاكڕەوی نەڕوات. گەر بە پێچەوانەوە بوو، سەرەتا ئەو پارتەی بە تەنیا حكوومەت پێكدەهێنێت بەرەو لوتكە دەڕوات و پاشان بەرەو داكشان دێت، نموونە ئەكەپە لە ٢٠٠٢ بەرەو لوتكە رۆیشت و ئێستا ئەگەرێكی زۆر هەیە روو لە داكشان بكات و لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ٢٠٢٣ دەنگەكانی ئاكەپە لە ٤٥٪ بۆ ٣٥٪ دابەزی.
بە گوێرەی هەموو ئەو شڕۆڤە و راپۆرتانەی لەسەر ئابووری توركیا بڵاودەكرێنەوە لە دامەزراوە گرنگەكانی ئابووری نێودەوڵەتی، لە ٢ ساڵی داهاتوو توركیا هەموو هەوڵی خۆشی بخاتە گەڕ بۆ چارەسەركردنی قەیرانی دارایی، تەنیا دەتوانێت ٢ بۆ ٣٪ داهاتی تاك بەرز بكاتەوە، ئەمەش جێی دڵخۆشی هاووڵاتی توركیا نییە، بۆیە زەنگی كاڵبوونەوە یان لاواز بوونی ئەكەپە لێدراوە.
ئەگەر ئاكەپە، نەتوانێت لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا ئیستانبۆڵ بباتەوە، هەروەها پارێزگاری لەو ٣٠ گەورە شارەوانییە نەكات كە لە دەستیدایە، ئیدی لاوازبوونی ئەو پارتە بە روونی دەبینرێت و كاریگەریی لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ٢٠٢٨ دەبێت.