لە جوغزی سەربەخۆییدا
یەکێک لە ئەرکە هەرە گرنگەکانی هەلومەرجی ئەمڕۆی کوردستان بابەتی بنیاتنانی چەمکی هاووڵاتی کوردستانییە. ئەم ئەرکە ڕووبەڕووی قۆناغی ئەمڕۆی پەرەسەندنی بزوتنەوەی رزگاریخوازی نیشتمانی گەلی کوردستان وەک پێداویستییەکی بابەتی دەبێتەوە، و ڕاستەوخۆ پەیوەندی بەسەقامگیرکردنی چەمکی نیشتمانی کوردستانییە. واتە هاووڵاتیبوون کوردستانی بناغەی ئەو چەمک و بۆچونەیە کە ئێمە ئەگەر ناسنامەی هەر دەوڵەتێک بەسەرماندا بسەپێنرێت، یان بە ناچاری هەڵیگرین، ئەوا ئەو ناسنامەیە لە بەلگەیک یان پارچە کاغزێکی فەرمی تیناپەرێت و ناسنامەی ئەو دەوڵەتە بە نیسبەت کوردستانیان نابێتە شوناسی نیشتمانی.
کوردستانی بوون شوناسی نیشتمانی ئێمەیە کە نەوە لە دووای نەوە تێکۆشەرانی ئەم گەلە داکۆکییان لێ کردوە و قوربانیان بۆ داوە. بەڵام ئەوی جێگای داخە کە سەڕەڕای ئەو هەستە، واتە هەستی نیشتمانی کوردستانی لە نێو جەماوەری تێکۆشەری گەلەکەماندا کە هەر هەبوو و دەمێنێتەوە، بەڵام کارابوونی ئەو هەستە و کردنی بە هێزیکی کارا و کاریگەری تێکۆشان کە سەرجەم جەماوەری گەلەکەمان لە پێناوی مافی بڕیاڕدانی چارەنووس و دامەزراندنی دەوڵەتی نیشتمانی خۆی ببێتە هێز و توانا و کار و تێکۆشان پێویستی بە درووستکردن و بنیاتنانی چەمکی هاووڵاتی کوردستانی کارا هەیە. هاووڵاتییەک کە هەست بە بەرپرسیاری بەرامبەر تێکڕای بابەت و گرفت و مەسەلە گشتییەکانی کۆمەڵگا بکات و نەڵێ ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە منەوە نییە.
لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا بنیاتنانی ئەم چەمکە بە پلەی یەکەم ڕووبەڕووی دەسەڵات لە کوردستانی باشوردا دەبێتەوە، بێ ئەوەی بەرپرسی سەرجەم حزب و لایەنە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و میدیا و ڕۆشنبیران کە باوەڕیان بەوە هەیە کوردستان نیشتمانە، وەلاوە بنێن.
پێویستە لەم هەلومەرجەدا کە پیلان و مانۆرەکان دژ بە کوردستانی باشور و قەواری هەرێمی کوردستان لە ئارادان، حکومەتی کوردستان فەرمانگەیەکی تایبەت بە ( کاراکردنی بەیەکەوە ژیان و نەریت و بەهای مەدەنی و هاووڵاتی کوردستانی) دابمەزرێنێت، و ڕاستەوخۆ لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە سەرپەرشتی بکرێت، کە ئەم ئەرکانەی خوارەوە بگرێتە ئەستۆی خۆی:
ـ بنیاتنان و سەقامگیرکردنی چەمکی هاووڵاتی کوردستانی کارا بە پشتبەستن بە بنەماکانی پەروەردەی مەدەنی و حوکمرانی باش، و پاراستنی ئەو بەها و نەریتانەی جەخت لە سەر ئازادی ڕا و بیرو بۆچوون و هزر و عەقیدە، و یەکتر قەبۆڵکردن، وەک چەمک و بیرکردنەوە و پراکتیک، دەکاتەوە.
ـ کارکردن لە سەر بنەمای گرێدانی قایلبوون بە یەکتر و بەیەکەوە ژیانی ئاینی بە چەمکی پاراستنی ئاسایشی کۆمەڵایەتی کوردستانی لە رێگای ماوەنەدان و قەدەغەکردن توندوتیژی و پەراوێزخستن، و بەکەم تەماشاکردنی هەر پێکهاتەیەک یان هەر توێژێکی کۆمەڵایەتی، و گرتنەبەری رێگاکانی بەیەکتر قایلبوون و هاوبەشی لە نیشتمانی و کەلتووری دیالۆگ و ڕۆشنفیکری و عەقلانیەت نێوان سەرجەم پێکهاتە ئاینی و ئاینزاییەکان و کەسانی مەدەنی لە رێگای قوڵکردنەوەو پاراستنی چەمکی مافی یەکسان بۆ گشت هاووڵاتیان.
ـ پێداچوونەوە بە بەرنامەکانی خوێندن بە تایبەتی خوێندنی ئاینی لە سەرجەم قۆناغەکانی خوێندندا بە لەبرچاوگرتنی میتۆدیک کە بەیەکەوە ژیانی ئاینی مسۆگەر بکات، و گوتاری ئاینی لە سەرجەم دەزگا و دامەزراو و شوێنەکانی پەرستن و مەراسیمی ئاینی بە جۆرێک بێت کە سەقامگیری و ئاسایشی کۆمەڵایەتی دابین بکات، و بە هیچ جۆرێک ماوە بە سوکایەتی جەندەری یان بەکەم تەماشاکردنی هەر ئاین و ئاینزایەک، نەدرێت.
ـ گرنگە بایەخ بەو نووسین و بڵاوکراوە و توێژینەوە و کۆڕو کۆبونەوانە بدرێت کە بە ئاراستەی چەمکی بنیاتنانی هاووڵاتی کوردستانی کارا، و پەروەردەی مەدەنی و حوکمرانی باش، کار دەکات.
ـ کارکردن و درووستکردنی تۆڕی هاوبەش نێوان حکومەت و ئەو ڕێکخراوانی کۆمەڵگای مەدەنی کە لە بواری چەمکی هاووڵاتی کوردستانی و نەریت و بەهای مەدەنی و بنەماکانی حوکمرانی باش کار دەکەن.
ـ بەهێزکردنی پەیوەندی نێوان حکومەت و دەزگاکانی میدیا و ڕۆژنامەگەری لە رێگای جێبەجێکردنی یاسای شەفافیەت و پێدانی زانیاری، و پشتگیرکردنی ئەو دەزگایانەی ڕاگەیاندن کە لە بەرنامەکانیاندا نەریتی مەدەنی و شارستانی و یەکسانی جەندەری بڵاو دەکەنەوە، و کار بۆ چەمکی هاووڵاتی کوردستانی دەکەن.
جگە لە ئاماژەکردن بەو خالانەی سەرەوە کە دەکرێ وەک میکانیزمێکی پراکتیکی کار بۆ بنیاتنانی چەمکی هاووڵاتی کوردستانی بکرێت، گرنگە هاوکات لە گەڵ دانانی میکانیزم و ئامانجی جێبەجێکردنی، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێداچوونەوەیکی قوڵ بە سەرجەم ئەو هەنگاوانە و سیاسەتانە بکات کە دەبێتە کۆسپ و تەگەرە لە بەردەم بنیاتنانی چەمکی هاووڵاتی کوردستانی.
ئەو کۆسپ و تەگەرانەش بریتین لە سەرجەم ئەو ڕەوشە ئابووری و سیاسییەی کە تاکی کوردستانی بێزار کردوە، و لە سەرووی هەمووویانەوە نەبوونی سەقامگیری سیاسی ناوخۆیی کوردستانی کە خۆی لە نەبوون یان لاوازی دامەزراوەکان، و چەمکی دەوڵەتی قانون، و ئیحتکارکردنی بازاڕ، و گرفتی موچە، و قەیرانی ئابووری، و بنبڕنەکردنی گەندەڵی... هتد، دەبینێتەوە.
بۆیە ئەگەر حکومەتی هەرێمی کوردستان بە نیازێکی باشەوە بیەوێت کار بۆ بنیاتنانی چەمکی هاووڵاتی کوردستانی بکات، ئەوا تەنها دانانی میکانیزم و بۆرد و فەرمانگە بۆ ئەم مەبەستە بەس نییە، و گرنگە هاوکات لە گەڵ ئەو هانگاوەشدا دەسەڵات پێداچونەوەیکی قۆڵ و ڕەخنەگرانە بۆ سیاسەتەکانی خۆی لە سەرجەم بوارەکاندا بکات، و بە ئامادەیی بۆ ڕەخنە لە خۆگرتن و گۆڕانگاری لە سیاسەتەکان، متمانە لە نێوان خەڵک و دەسەڵات درووست دەبێت.