هەرێم نیوز

لەئێستادا بەغدادو هەولێر لەنێو دانوستاندان بۆ گەشتن بەڕێکەوتنێک لە بواری نەوت وغازو داهاتی ناوخۆیی هەرێم بۆ ئەوەی پرۆژە یاسای بودجەی عێراق لە پەرلەمان تێپەڕێنرێت و پشکی کوردی تیا دیاری بکرێت.

ماوەی چەند مانگی کۆتایی ساڵی ڕابردو بە ئێستاشەوە دانوستان بەردەوامەو چ لەسەر پشکی کورد لەسەر ئەو قەرزەی عێراق کردبوی چ لەسەر یاسای بودجەی ساڵی 2021.
لەگەڵ دەستپێکردنەوی هەر گەڕێکی دانوستان حکومەتی عێراق داخوازی نوێ دەخاتە بەردەم وەفدی کوردستان تادواجار لەسەر ئەوە ڕێکەوتن کە نیوەی داهاتی گومرگ و دوسەدو پەنجا هەزار بەرمیل ڕادەستی بەغداد بکەن لە بەرامبەردا بەغدا شایستە داراییەکانی هەرێم بنێرێت، ئەمە کرایە پرۆژەو هەناردەی پەرلەمان کرا، بەڵام پەرلەمانی عێراقی لەلایەن فراکسیۆنە شیعیەکانەوە ڕۆژ بە ڕۆژ سەقفی داواکاریان بەرزدەکەنەوە تائەو ڕادەیەی داوای ڕادەستکردنەوەی هەمو دۆسێی نەوت دەکەن، بەوپێیەش بێت بڕی ئەو نەوتەی داوای دەکەن پێنجسەد هەزار بەرمیلی ڕۆژانەیە.
ئامانجی لایەنە شیعیەکان چییە لە بەرزکردنەوەی داواکاریەکانیان:-

یەکەم : ڕەهەندی سیاسی

 لە ئێستادا ئەمەریکاو ئێران لە ململانێیەکی توندان بۆ یەکلاییکردنەوەی هەژمونیان بەسەر عێراقدا .
کارتی ئەمریکا کورد، سونە، بەشێک لە شیعە بۆ سەپاندنی هەژمونی ڕەهای پاش هەڵبژاردنی پاییزی داهاتو هەروەها کارتی ئێرانیش بەشێک لە لایەنە شیعیەکانە.
لەم نێوەندەدا کورد باجی ئەوململانێ دەدات و لەلایەن بەشێک لە شیعەکانەوە گوشاردەخەنە سەر کورد بۆ سەر نەویکردن و ڕازی بون بە داواکاری هاوپەیمانەکەیان.

 

دوەم ڕەهەندی دەستوری و یاسایی

شۆڤیەنیەتی عەرەبی هیچ کات ڕازی نەبون بەو دەستورەی ساڵی 2005 کە بەشێک لە مافەکانی کوردی سەلماندوە بە تایبەت نەوت وغاز و گومرگ، ناوچە دابڕاوەکان.

حکومەتە نوێیەکانى عێراقی دوای 2003 تەنها مادەیەکی دەستوریان جێبەجێ نەکردوە کە تایبەت بێت بە مافی کورد و لەگەڵ ئەوەشدا هەمیشە لە پیلانگێڕی ئەوە دابون ئەو مافانە لە کورد وەرگرنەوە بە هەر شێوەیەک بێت .

دەیانەوێت هەمو ئەو مادە دەستوریانە هەموارکەنەوە تایبەتە بە مافی کورد لە وزەو گومرگ وەک (80٫110٫111٫112٫114٫115٫121٫126٫141)ى دەستوری هەمیشەیی عێراق و هەموو دەسەڵاتەکان بدەنەوە بەغداو کورد بێبەش بکەن لە مافەکانی.

لەو ڕۆژەی کە گەلی کورد و خاکەکەی لەبری نەوتەکەی لەلایەن بەریتانیەکانەوە فرۆشرا بە عێراق و وەک غەنیمەیەکی جێماوی پاش هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی عوسمانی لە 1920 تا 16/11925 وەک ئەمانەتێک ویلایەتی موسڵ ( باشوری کوردستان) درایە دەست عێراق و لەهەمان ڕێکەوتدا لیژنەیەک لە کۆمەڵەی گەلان بەفیتی بەریتانیا لەبەرامبەر ئیمتیازی نەوتی باشور، بەفەرمی باشوری کوردستان خرایە سەرعێراق و عێراق بە نەوتەکەمان خاک و گەلەکەی کڕین بەپێشکەشکردنی ئیمتیازی نەوتی کوردستان بۆماوەی ۷٥ ساڵ و لەوکاتەوە تائێستا ئێمە وەک غەنیمەیەک تەماشادەکەن لەهیچ وێستگەیەکی سەد ساڵی ڕابردوو ئامادەنەبوون وەک هاوبەشی ڕاستەقینە مافەکانمان بسەلمێن .

هەر لە حکومەتەکەی مەلیک مەحموود تا جوڵانەوەکانی ساڵانی سییەکانی سەدەی ڕابردوو پاشان سەردەمی کۆماری عەبدولکەریم قاسم و حکومەتەکانی ساڵانی شەستەکان و دواتر ڕژێمی بەعس لە کودەتاکەی تا ڕوخانی هەمان سیاسەتی تەعریب و تەبعیس و تەرحیلی پیادەکرد، ئەوەی پێیان کرا درێغیان نەکرد لە هەموو هەنگاوێکی قەدەغەکراو، لە ئەنفال و کیمیاباران و هەموو هۆکارەکانی لەناوبردن.

لێرەدا دەمەوێت زیاتر تیشک بخەمە سەر عێراقی نوێی دوای بەعس و سەردەمی دەستوری هەمیشەی عێراق و چۆنێتی هەڵسوکەوتی دەسەڵاتی ناوەند لەگەڵ کوردو ئامادەیی بۆ هاوبەشی پێکردنی راستەقینەى گەلى کورد.
وە ئامانجی من لەم بابەتە ئەوەیە لە ئێستادا بەشێکی زۆر لە خەڵکی کوردستان بەغداد وەک فریادڕەس تەماشادەکەن وە گوشاردەخەنە سەر حکومەتی هەرێم بۆئەوەی لەگەڵ بەغداد ڕێکبکەوێت و بە مەرجە نادەستورییەکانی بەغدا ڕازی بێت و بەدەر لەچوارچێوەی دەستور لەگەڵ بەغدا ڕێکبکەون و پێکی ژەهری مەرگی خۆیان بخۆنەوە.
لەڕاپەڕینی ساڵی 1991تا 2003 کورد لەنیوەی خاکەکەی بەشێوەی سەربەخۆو دور لە دەسەڵاتی بەغداد پیادەی حوکمڕانی خۆی کردو هیچ پەیوەندییەکی بە بەغدادەوە نەبوو.

سەردەمی نوی و لەچوارچێوەی دەستوری هەمیشەی عێراق 2005:-

لەدوای ڕوخانی بەعس کورد بەخواستبێت یان گوشار لەگەڵ دەسەڵاتدارانی نوێی بەغداد لە چوارچێوەی دەستوردا یەکی گرتوەو وەکو هەرێمێکی فیدراڵ لە چوارچێوەی عێراق یەکی گرتوە .

ئایا دەسەڵات دارانی بەغداد لەچوارچێوەی دەستوردا کاریان کردوە یان پێچەوانەکەی وئامانجیان چی یە؟

دەستوری هەمیشەی عێراق کە پێکهاتوە لە دیباجەیەک و 144 مادەو زیاتر لە 23 مادەیان بەئاشکرا مافەکانی کوردی دیاریکردوە.

لەخوارەوە هەموو ئەو مادانەشی دەکەینەوە کە پێویستە حکومەتی ناوەندی جێبەجێیان بکات کە تایبەتن بە کورد:-
۱ ـ دیباجەی دەستور
دەڵێت گەلانی عێراق بە ئازادی ئەم دەستورەیان نوسییەوەو پەسەندیان کرد و دەستەبەری مانەوەی یەک پارچەیی عێراق بەندە بە پابەندبون و جێبەجێکردنی ئەم دەستورەوە.

پرسیارێک دێتە پێشەوە ئایا ئەم دەستورە جێ بەجێ کراوە ؟

١ـ مادەی چوار پەیوەستە بەزمانی کوردی . ئایا تائێستا زمانی کوردی لەسەردراوی نوێی عێراق هەیە؟

۲ـ مادەی نۆ پەیوەستە به پشکی کورد لە سوپای عێراق. بەڵام کورد مەگەر بە ڕەمزی بونی هەبێت لە سوپای عێراقداو تائێستاش سوپا پەلاماری کوردیان داوەو بونیان لە نیوەی خاکی داگیرکراوی کوردستان بەتایبەت لە شانزەی ئۆکتۆبەر بەڵگەیە لەسەر ئەمە.
۳ ـ مادەی ١٠ : ڕەمزی کورد لە ئاڵای عێراق بە هیچ شێوەک نییە.
٤ـ مادە ٦٥ : پەیوەستە بەدروستکردنی ئەنجومەنی فیدراڵی کەنوێنەری هەرێمەکانی تێدایەوەو مافی ڤیتۆی هەیە بۆئەوەی کورد ئەو مافەی نەبێت تائێستا ئەو ئەنجومەنە دروستنەکراوە کە هاوسەنگی هێزو هاوبەشی ڕاستەقینە ڕادەگرێت.
٥ـ مادەی ۱۰ـ تایبەتە بەدروستکردنی ئەنجومەنی دەوڵەت بۆ کاری دادوەری و ئیداری تائێستا دروستنەکراوە.
٦ـ مادەی ۱۰۲: تایبەتە بە دەستە سەربەخۆکان هەمویان دروستنەکراون بۆئەوەی کورد سودی لێ نەبینێت.
۷ـ مادەی ۱۰٦: تایبەتە بە دروستکردنی دەستەی سەربەخۆی چاودێری و کۆکردنەوەو دابەشکردنی داهاتەکانی عێراق بەشێوەیەکی دادپەروەرانە بەسەر هەموو تاکەانی عێراق.
٨ـ مادەی ۱۱۱ ،۱۱۲ :تایبەتە بە خاوەندارێتی و بەڕێوەبردنی سامانی نەوت وغاز و پێویستە پەرلەمانی عێراق بەپشت بەستن بە مادەی ۱۱۲ ی دەستور یاسای بۆ دەربکات تائێستا دەرینەکردوە و کار بە یاساکەی بەعس کە ژمارە ٨٤ ی ساڵی ١٩٨٥ە و ناوی یاسای پارێزگاریە لە هایدرۆکاربۆنات، بە یەک وشە باسى کورد ناکات.
لەخوارە شیکارییەکی ورد دەکەم بۆ مافی هەرێمی کوردستان لە مافی خاوەندارێتی نەوت و غاز لە چوارچێوەی دەستوری ئاینی پیرۆزی ئیسلام، دەستوری هەمیشەی عێراقی، بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان، وە ئەودەوڵەتە فیدراڵیانەی کەچۆن مافی خاوەندارێتیان داوە بەهەرێمەکانیان:-

یەکەم : خاوەندارێتی نەوت لە ڕوانگەی دەقەکانی قورئانی پیرۆزەوە:-
ئاینی پیرۆزی ئیسلام دانی بە خاوەندارێتی و سود لێوەرگرتنی هەموو ئەو دروستکراوانەی خودای مەزن لە ژێر زەوی سەرزەوەی ،ئاسمان دروستی کردوە بۆئەوەی مرۆڤ سودی لێ ببینێت وەپاڵپشت بۆ ئەم مافە خودای مەزن لە قورئانی پیرۆز لە سورەتی ( لوقمان ئایەتی ٢٠) دا دەفەرمووێت:
أَلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ ٱللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةً وَبَاطِنَةً ۗ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُجَٰدِلُ فِي ٱللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍۢ وَلَا هُدًي وَلَا كِتَٰبٍۢ مُّنِيرٍۢ
سورة لقمان :الاية (۲۰)
پوختەی مانای ئایەتەکە ئەوەیە کە(ئایا سه‌رنجتان نه‌داوه که به‌ڕاستی هه‌رچی له ئاسمانه‌کان و زه‌ویدا هه‌یه هه‌ر هه‌مووی خوا بۆ خزمه‌تی ئێوه‌ی دروست کردووه و ملکه‌چی کردووه‌ هه‌روه‌ها به‌فراوانی نازو نیعمه‌تی ئاشكراو په‌نهانی به‌سه‌ردا ڕژاندون له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێک له خه‌ڵکی موجاده‌له و گفتوگۆی نابه‌جێ ده‌رباره‌ی خوا وبه‌رنامه‌که‌ی ده‌که‌ن بێ هیچ به‌ڵگه‌یه‌کی زانستی و ڕێنموویه‌کی پێغه‌مبه‌ران و کتێببێکی ڕوونکه‌ره‌وه‌ی خوایی).
سەرنجتان بۆئەوە ڕادەکێشم کە لەناوەڕۆکی ئایەتەکەدا هاتوە کەئەوەی لەناو زەوی ولەسەر زەوەی داهەیەبۆ خزمەتی مرۆڤەکان خودا پێی بەخشیون و بۆ خزمەتی ئێوەیە .
نەوت وەک یەکێک لەوسامانانەی کەلەناخی زەوی کوردستادا هەیە خودا لەدەستورەکەی کە قورئانە ئەومافەی بەئێمەی کورد بەخشیوە وەکو دروستکراوێکی خۆی لەسەرئەم خاکە کەناوی کوردستانە ،ئەم خاکەپیرۆزەو سامانەکانی خودا بەئێمەی بەخشیوە و هیچ دەسەڵاتێکی خۆمانی تێدانی و وەخاکی هیچ کەس نی یە تاداگیرمان کردبێت و سروشتی ئێمە ئەوەیە کە کوردین و ئەمەخاکمانە خودا پێی بەخشیوین و تەنها خاوەندارێتیەکەی بۆ خەڵکی کوردستان دەگەڕێتەوە.
دووەم :مافی هەرێم لەخاوەندارێتی نەوت و غاز بەپێی دەستوری هەمیشەی عێراق ساڵی 2005:-
- مادەی 111ی دەستوری عێراق دەڵێت گەلانی عێراق لەهەموو هەرێمەکان وپارێزگاکان خاوەندارێتی نەوت وغاز دەکەن بەبێ جیاوازی .
دەستور ئەم مافەی لە حکومەتی بەغدا سەندۆتەوە داویەتی بەهەرێمەکان و پارێزگان.

 

ـ مادەی 112 ی دەستور بڕگەی یەکەم بەهەمان شێوە بەڕێوەبردنی ئەوکێڵگانە کە هەبوون دەبێت ناوەند لەگەڵ هەرێم وپارێزگاکان بەڕێوی ببات و لەڕێگەی پەرلەمانی عێرراقەوە یاسای بۆدەربکرێت وەلەهەمان کاتدا دەبێت بڕێک لەداهاتی نەوت بۆماوەیەک بدرێت بەوهەرێمانەی کەبەعس زیانی پێ گەیاندوون .لەم بڕگیەدا بەهەمان شێوە ناوەند دەبێت لەگەڵ هەرێمەکان نەوت بەڕێوە ببات یاسای بۆدەربکات بەڵام بەغدا بۆئەوەی مافی هەرێم نەدات ئامادەنی یە یاسا دەربکات و کار بەیاسای سەردەمی بەعس ژمارە 84 ی ساڵی 1985 کەناوی یاسای پارێزگاریە لەهایدرۆکربۆنات دەکات.

 

بڕگەی دووەم هەمان مادە دەربارەی ئەوکێڵگەنەوتیانەی کەلەدوای ڕێکەوتی جێبەجێکردنی دەستوور دەدۆزرێنەوە لەلایەن هەرێمەکانەوە بەڕێوەدەبرێن.
دەستوری هەمیشەی عێراق لەمادەی 115 دا دەڵێت لەکاتی دروست بوونی کێشە لەنێوان هەرێم و ناوەند ئەولەویەت بۆ یاسای هەرێمەکانە بەمەرجێک ئەوکێشە لەچوارچێوەی مادەی 110ی دەستور نەبێت نەوت وغازیش لەچوارچێوەی مادەی 110 نی یەو دەسەڵاتی ڕەهای ناوەند نی یە و بەشێوازێکی تایبەت دەسەڵاتەکانی دیاری کردوە دەستور.وەهەروەها مادەی 121ی دەستوور مافی بەهەرێم داوە دەستورویاسا بۆخۆی دەربکات بەمەرجێک پێچەوانەی مادەکانی دەستور نەبێت.
کەواتە هەرێمی کوردستان بەپێی دەستوری ساڵی 2005 مافی خاوەندارێتی وبەکارهێنانی نەوت وغازی هەرێمی کوردستانی هەیە.

سێ یەم ـ مافی هەرێم بەپێی بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان
بڕیاری (١٨٠٣) ی کە لەلایەن کۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەک گرتوەکان کە لەڕێکەوتی 14 کانونی یەکەمی ساڵی 1962 دەرچوە ودەڵێت ( سەروەری هەمیشەیی گەلانی بەسەر سامانی سروشتی یەکەیدا پەسەندکردوە) ئێمەش وەک گەلی کورد لەهەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئەم بڕیارەدا دەتوانین خاوەندارێتی نەوت وغاز بکەین.
وەهەروەها کۆمەڵێک بڕیاری تری نەتەوەیەک گرتوەکان هەمان مافیان بۆگەلان سەلماندوە لەوانەبڕیارەکانی(٢١٥٨ ی ساڵی١٩٦٦ ٫ ٢٦٩٢ی ساڵی١٩٧٠ ٫ ٣٠١٦ ی ساڵی ١٩٧٢ ٫ ٣١٧١ی ساڵی ١٩٧٣ ٫١ ٣٢ -١ ساڵی١٩٧٤ٚ .

وەهەروەها لە بڕگەی دووەم مادەی یەکەم لەجزئی یەکەم لەپەیمان نامەی نێودەوڵەتی تایبەت بەمافی ئابوری ،کۆمەڵایەتی،ڕۆشنبیری ڕێکەوتی ١٦ی کانونی یەکەمی ساڵی ١٩٦٦دا دەڵێت ( هەموو گەلان هەوڵدەدەن بۆ ئامانجێکی کە سەربەستانە دەتوان خاوەندارێتی بکەن بەداهات و سامانی سروشتیانەوە.

چوارەم :- ڕێکخستنی خاوەندارێتی سامانی نەوتی لە دەوڵەتە فیدراڵیەکان
بەمەبەستی زیاتر ئاشنابوون بە مافی هەرێمەکان لەدەوڵەتە فیدراڵیەکانی بەرهەم هێنی نەوت دەوڵەتانی ئەمریکا،کەنەدا. میرنشینە یەکگرتوەکانی عەرەب ( الامارات العربیە المتحدە) وەک نمونە دەهێنینەوەو بەراوردکاری دەکەین بەم شێوەیە :-

ئەلیف ـ ولایەتەیەکگرتوەکانی ئەمەریکا (USA)

لەئەمریکا دۆخێکی تایبەت بەنەوت هەیە چونکە دەستوری ئەمەریکا لەساڵی ١٧٨٧ نوسراوەو لەوکاتە نەوت نەدۆزراوەتەوەو پاش ٧٢ساڵ لەساڵی ١٨٥٩ نەوت دۆزراوە تەوە و سامانی سروشتی نەوت وغاز لەدەسەڵاتی حکومەتی ناوەندی نیەو دەسەڵاتی هەرێمەکانە.
خاوەندارێتی نەوت وغاز خاوەن دارێتی یەکەی دەگەڕێتەوە بۆتاکەکان و کۆمپانیا تایبەتەکان و هۆزە هندیەکان کە دانیشتوانی ڕەسەنی ئەمریکان وە هەرکە خاوەنی هەرزەویەک بێت بەشێوەی ستوونی چی لەژێر زەویدابێت هی خاوەن زەویەکە،وەخاوەن زەویەکە وەک هەرماڵیکی تری خۆی کە خاوەندارێتی پوختە دەتوانێت بیفرۆشێت واتە دەتوانێت نەوتەکەش وەک زەویەکەبفرۆشێت.

وەئەونەوتەی دەکەوێتە سنوری ئاوی هەرولایەتێکەوە حکومەتی هەرێمەکە خاوەنداڕێتی دەکات وەک ولایەتەکانی ئالاباما،نیۆرک،کالیفۆرنیا.وەلەهەندێ ولایەتی تر خاوەندارێتی دەگەڕێتەوە بۆهەمودانیشتوانی هەرێمەکە وەک کانساس، کۆلۆرادۆر،میرلاند،مسیسبی،واشنتۆن و ژمارەیەکی تر لەولایەتەکان.
ب - خاوەندارێتی سامانی نەوتی لەکەنەدا
کەنەدا دەوڵەتێکی فیدراڵی خاوەندارێتی دەستوریە ،پێک هاتوە لە دە مقاتەعە و سێ هەرێم،دەوڵەتێکی بەرهەم هێنی نەوت ،وەلەکەنەدا مافی خاوەندارێتی وبەڕێوەبردنی نەوت وغاز دراوە بەهەرێمەکان.

بەپێی مادەی ( ١٠٩) ی دەستوری کەندی هەموارکراوی ساڵی ١٨٦٧کەدەڵێت هەموو زەوی وسامانی کانزای وسروشتی خاوەندارێتی یەکەی دەگەڕێتەوە بۆهەرێمەکانی وڵاتی کەندا. ج -خاوەندارێتی سامانی نەوتی لە ئیماراتی عەرەبی متەحدە:
دەستوری ئیماراتی ساڵی ١٩٧١ مافی خاوەندارێتی نەوت وغازی داوەبە میرنشینەکان واتە هەرێمەکان وەلە مادەی (٢٣) دەڵێت خاوەندارێتی سامان ومواردی سروشتی لە هەموو میرنشینەکان دەگەڕێتەوە بۆئەو میرنشینە بەتایبەتی ،وەگەلەکە بۆبەرژەوەندی نیشتمانی بەکاری دەهێنن.وەبەپێی ئەم مادە حکومەتی ناوەندی ئیمارات ناتوانێت خاوەندارێتی بکات بەڵکو بۆ میرنشینەکانە.

۹ـ مادەی ۱۱٤ : پەیوەستە بە بەڕێوەبردنی داهاتی گومرگ و دەسەڵاتێکی هاوبەشەو پێویستە بەپشت بەستن بەبڕگەی یەکەمی ئام یاسایە پەرلەمانی عێراق یاسای بەڕێوەبردنی گومرگ دەربکات،تائێستا دەری نەکردوە دەیەوێت بەئیتیفاق ڕێک بکەوێت هەرکات بیەوێت پاشگەزبێتەوە بەهەمان شێوە بۆ دۆسێی نەوتیش.
۱۰ـ مادەی ۱٤۰ : تایبەتە بەچارەسەرکردنی نیوەی خاکی دابڕێنراوی کوردستان وگەڕانەوەی بۆسەر هەرێمی کوردستات ،کوردێک نی ئەوەنەزانێت چی بەسەر ئەمادەدا هێنراوەو ئامادەنەبوو بەغداد جێ بەجێی بکات.

ئەنجام
عێراق:-
بەپێی شیکردنەوەکەی سەروەمان گەیشتیە ئەوئەنجامەی کە حکومەتی ناوەندی نەلەڕابردوو نەلەئێستاو نەلەداهاتوو باوەڕی بەهاوبەشێتی ڕاستەقینەی بەڕێوەبردنی دەسەڵات لەگەڵ کورد نی یەو ئاشکرایە ئەو دەستورە هەمیشەیەش بە دەستوری خۆیان نازانن وبەسەپێنراوی دەزانن و لەماوەی پانزەساڵی ڕابردوو یەک مادەیان جێ بەجێ نەکردوەو ڕێگریان کردوە هەرکاتێکیش پێویستی کردبێت لەپەلەمان بەزۆرینە یاسایان تێپەڕاندوەو لەدەروەش سوپاو حەشدی شەعبیان بەکارهێناوە .
لەماوەی ڕابردوو لەسەرەتا لەبەربێ هێزی و پاشان لەژێرگوشاری ئەمریکاو هەندێک جاریش بۆڕاگرتنی باڵانسی هێزی دەسەڵاتدارەکانیان لەبەغداد هاوکاری کاتی کوردیان کردوە بەئێستای کازمی شەوە وهەرکات ئامانجەکەیەیان دەست کەوتبێت چونەتەوەسەر پلێتی ئەسڵی خۆیان.
بەغداد لەئێستاداتادێت سەقفی داواکاریەکانی زیاد دەکات داوای ڕادەستکردنی تەواوی دۆسیەی نەوت و غاز و گومرگ دەکەن .
بەبۆچوونی بەندەی هەربەم داواکاریەوە ناوەستێت بەڵکو داوای ملکەچی لە کورد دەکەن بەوەی دەستور بەدڵخوازی شۆڤێنێتی عەرەب هەمواربکەنەوە و دوابزمار لەتابووتی مافەدەستوری ویاسای و نەتەوەیەکانی نەتەوەی کورد.

هەرێمی کوردستان :-
هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەم پلانە نەگریسەی بەغداد هاتوە بەخۆشیبێت یان ناچاری لەهەندێک وێستگە باشی پێکاوە بەتایبەت لە مافی خاوەندارێتی نەوت بەڵام بەهەندێک کەموو کورتی یەوە و بەڵام تائێستاش تاکە کارت کە بەدەستی هەرێمەوە بۆدانوستان لەگەڵ بەغداد.
هەرێمی کوردستان پێویستە لەوڕاستیانەی سەرەوە باش تێبگات کەپلانی نەگریسی بەغدا چی بۆئایندەی هەرێمی کوردستان کە جارێکی تر خستنەوە ژێردەستی هەرێمی کوردستانە بۆ بەغداد.

لەبەرئەوەی ڕۆڵی کورد لەبەغداد لەئێستاد زۆر لاوازەو بەبەڵگەی ئەوەی لەپەرلەمان هەمووشتەکان بەزۆرینە دەسەپێنن بەسەرکورد ،لەحکومەت کورد هیچی پێناکرێت ،لەسەرۆکایەتی کۆماریش کەسەرۆکی کۆمار پارێزەری دەستورەو پێویستە هەوڵی جێبەجێ کردنە ئەو دەستورەبدات و پارێزگاری لەمافی هەمووگەلانی عێراق بکات بەڵام نەیان هێشتوەوناش هێڵن سەرۆکی کۆمار بەئەرکەکەی خۆی هەستێت ،ئێستا کورد لەبەغدا هیچ ڕۆڵی نەماوەو عەرەب وەک ناچاری وبۆئامانجی تایبەت هەڵسوکەوت دەکەن لەگەڵی ئەگەر پێیان بکرێت هەرئەمڕۆ کۆتایی بەبوونی کورد لەبەغدا دەهێنن بەڵام کۆمەلێک فاکتەری ناوخۆی ودەرەکی ڕێگایان پێنادات ئەوەبکەن. نمونە پرۆسەی نەگریسی تەعریب لەناوچە داگیرکراوەکان شاهیدە وبەڵگەی حاشا هەڵنەگرە
پێویستە هەرێمی کوردستانیش وەک تاکتیک سەیری بەغدابکات و قۆڵی مەردانەی لێ هەڵماڵێت وئەوەی پێویستە بۆخەڵکی کوردستان و بوژانەوەی ئابوریەکەی پلانێکی تۆکمەی سەرکەوتوو دابنێت.ئەگەر هەرێمی کوردستان دۆسێی نەوت وگومرگ بەدەر لە دەستوورویاسا ڕادەستی بەغدادبکات ئەوا ژەهەری مەرگی خۆی وخەڵکی کوردستان دەخواتەوە.

ڕێبوار محمد ئەمین.
 ماستەر لە گرێبەستی نەوت وغاز.

سەرچاوەکان:
ـ قورئانی پیرۆز
ـ پێگەی quran7m.com
ـ دەستوری هەمیشەیی عێراقی ساڵی 2005.
ـ پەرتوکی ( التنظیم الدستوری لاستغلال الموارد النفتیة فی الدول الفدرالیة ،هاشم عبدللە محمد ،التبعة الاولی ٢٠١٩.
ـ اقتراح تعدیلات الستوریة المتعلقة بالقضیة النفطیية
استشاریة التنمیة والابحاث / العراق ـ النرویج