دواین هەواڵ

تورك بۆ بە كورد دەهری دەبێت؟

‌شوان ئەحمەد

18/03/2021

نزار ئاگری

شوان ئەحمەد كردوویەتی بەكوردی

ماوەیەكی دورو درێژ لەفەزای كۆمەڵگەی توركیدا، دیدگایەكی مێژویی وەها زاڵبوو كەبەتۆپزی هەوڵی دەدا، كەسانی غەیرە تورك لەدیمەنەكە وەدەرنێ‌ و بەرەو ئاستێكی نزمی كلتوری ‌و كۆمەلایەتی پاڵیان بنێ‌. ئەو كۆت ‌و بەندە چەندین سەدە هەروا مایەوە، تائەوكاتەی عەرەبەكان توانیان تێكی بشكێنن. بەڵام دوای ئەوە توركەكان توانیان لەڕێی قەڵاچۆكردنەوە، ئەرمەن و سریان ‌و ئاشورییەكان تار ‌و مار بكەن. لەو نێوەندەدا تەنها كوردەكان مانەوەو پرۆسەی بەتەنگهێنان ‌و فەرامۆشكردنیان لەسوچێكدا، بوو بەشتێكی زۆر ئاسان. هەڵسوكەوتكردن بەو چەشنە لەگەڵ كوردەكاندا وەها چەسپی، تابوو بەڕەفتارێكی ڕۆژانەو تائێستاش ئەو ئەقڵیەتە باوە، كەوەك ڕەگەزێكی دۆنی و ئاست نزم لەكورد دەڕوانێ‌ ‌و وەك بونەوەرێكی خوارتر لەتورك سەیری دەكات.

ئیدی ئەمە بووە وێنەیەكی باو و بووە ڕاستیەكی حاشا هەڵنەگری وەها كەنكوڵی لێنەكرێت. بۆ نمونە شاعیرێكی بەناوبانگی وەك (نازم حیكمەت) كەبەپێشكەوتوخوازو لایەنگرو دۆستی گەلانی بەشمەینەت دادەنرێت، هەرگیزاو هەرگیز باسی كوردی نەكردووەو ئەو نەهامەتیانەی لەسەر دەستی حكومەتە یەك بەدوایەكەكانی وڵاتەكەیدا بەسەریاندا هاتووە، بۆ ئەو جێی پرسیار نەبووە. ئاخر ناهەقیكردن و نكوڵیكردن لەكورد وەك میللەتێك، بوو بووە كۆڵەكەیەكی سەرەكی لەنێو بیركردنەوە و دنیابینی دەوڵەتی توركدا. ئەوەش گوزەران و ژیانی ڕۆژانەشی گرتبووەوە، هەر لەسستمی خوێندنی ناو خوێندنگەو زانكۆكانەوە، تاڕۆژنامەو كتێب ‌و كایە كلتوریەكانی وەك ئەدەب و شانۆ و لەوێشەوە بۆ مزگەوت و خانەقا و وتاری ڕۆژانی هەینی و تەواوی دام ‌و دەزگا ئایینیەكان.

هاوكات پرسی قبوڵكردنی ئایدیاو وتەزاو قسەو قسەڵۆكی بارگاوی بەڕەگەز پەرستیەكی زەق و زۆپ بەرامبەر بەكورد، بوو بەشتێكی ئاسایی ڕۆژانەو كەس دەربایس نەبوو. كەس بیری لەوە نەدەكردەوە، ئاوڕ لەكوردەكان خۆیان بداتەوەو گوێ‌ بیستی ئەو شتانە بێت كەلەناخیاندا پەنگی خواردبووەوە. ئاگایی و ناخود ئاگایی باو پێیان وابوو، كوردەكان شایستەی ئەوەنین لەچوارچێوەی دەوڵەتی توركیادا، پێگەیەكی گونجاویان هەبێت و گوێ‌ لەڕاو بۆچونیان بگیرێت (ئەم پرۆسەیە بەرفراوانتر بوو، تاكوردی هەموو جێ‌ و شوێنێكی گرتەوە.

واتە ئەوانەشی لەدەرەوەی سنورەكانی دەوڵەتی توركیادا دەژیان. لێرەوە ئیدی میكانیزمی خۆ بەزلزانی و زوڵم و زۆری تورك لەكوردی هەڵپێچا، هەر چییەك بێت و لەهەر جێگایەك بێت). قسەو باسی تورك (چ فەرمی و چ لەسەر ئاستی میللی)، كوردیان لەسەر شێوەی بونەوەرێك وێنادەكرد كەلەجەوهەرو ماهیەتیدا، نوقسانی و کەم و كوڕیەكی گەورەی هەیە. ئەو وێناكردنەی كورد بەو جۆرە، عەیامێكە بەردەوامەو ئەوەتا لەئێستاشدا لەو ڕەفتارو هەڵسوكەوتانەدا خۆی دەنوێنێتەوە كە (ڕەجەب تەیب ئەردۆگان)ی سەرۆك كۆمار دەیكات.

هیچ شرۆڤەو پاساوێكی لۆژیكی نیە، بۆ ناڕازی بونی ئەردۆگان و ئەندامانی حكومەتەكەی و بگرە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیش (واتە سەرجەم سیاسەتمەدارانی تورك)، بەرامبەر هەر جموجۆڵ و چالاكیەكی سیاسی كوردەواری. زۆرجار چاودێران و كارشناسانی سیاسی و ڕۆژنامەنوسان و نوسەران و چالاكوان و لایەنگرانی مافەكانی مرۆڤ، دادەمێنن لەوەی هۆكارێكی لۆژیكی بدۆزنەوە بۆ سەیرو سەمەرەی و لوتبەرزی ڕەفتاری تورك، كاتێك مەسەلەكە پەیوەندی بەكوردەوە هەبێت. ئەو دەستەبژێرە سیاسیەی ئەمرۆ لەتوركیادا حوكمڕانە، سەروەختێك (HDP) لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتنی بەدەست هێنا، كەلەیی بوون و مەراقێكی گەورە دایگرتن. هۆكارەكەشی ئەوە نەبوو كەلەبەرنامەی پارتەكە یان سیاسەتەكانی یاخود لەداواكاریەكانیان جارس بن، ئەوان لەخودی مەسەلەكە خۆی توڕەبوون (واتە لەوە توڕەبوون كەكورد سیاسەت بكات).

سەوەختێك بۆ یەكەمجار لەمێژوی دەوڵەتی توركیادا ،(لەیلا زانا) چووە پەرلەمان و ڕستەیەكی بەكوردی وت و تیایدا داوای برایەتی و یەكسانی لەنێوان تورك و كورددا كرد، هۆڵی پەرلەمان بوو بەژاوەژاو و هەموان - بەسلێمان دیمێرێلی سەرەك وەزیرانیشەوە -، كەوتنە كێشان بەمێزەكانی بەردەمیانداو دەیاننەڕاندو داوایاندەكرد لەهۆڵەكە بكرێتە دەرەوە. دواتر پانزە ساڵیان دا بەتەنگەیدا). ناڕەزایەتی تورك لەچالاكی و جموجۆڵی كوردان، سەرچاوەكەی ئەوەیە ئەوان هیچ چالاكیەكی ئەوانیان قبوڵ نییە. نەك لەبەر ئەوەبێت ناوەڕۆك و جەوهەرو ئاڕاستەی جموجۆڵەكەیان بەدڵ نییە. ئاخر لەڕوانگەی دەوڵەتی توركیاوەو هەروەها لەڕوانگەی گەلی توركیشەوە، قابیلی قبوڵ نییە

كوردەكان وەها هەڵسوكەوت كەن، وەك ئەوەی هاوتای توركن و وەك ئەوان نرخ و بەهایان هەیە. نەخێر نابێت ئەوان وەها بجوڵێنەوە وەك ئەوەی بیانەوێت، خۆیان چارەنوسی خۆیان دیاری بكەن. ئەوان دەبێت هەر بەپاشكۆیەتی و ملكەچی بمێننەوە، بەبێ‌ ئەوەی هیچ جۆرە ناڕەزایەتیەك دەربڕن. لەسەردەمی (ئەتاتورك)دا، وەزیری داد بەدەنگی بەرز ڕایگەیاند (قسەكانی ڕوو لەكورد بوو)، دوای ئەوەی كوردەكان لەسەركوتی توركەكان ڕاپەڕین و لەزوڵم و ستەمیان یاخی بوون: (تەنها و تەنها توركەكان سەردار و ئاغای ئەم وڵاتەن، ئەوانی دیكە تاكە یەك كاریان هەیە ئەویش ئەوەیە ببنە كۆیلەی ئێمە).

ئەو قسانە كەڕەنگە لەهەر دەوڵەتێكی دیموكراسیدا خاوەنەكەی لەسەر زیندانی بكرێت (بەهۆی ڕەگەزپەرستی لەڕادە بەدەری)، وەزیرێكی توركی لەدەوڵەتێكدا وتبوی كەئەتاتورك لەسەر پێودانگی مۆدێلی خۆرئاوای و دیموكراسی، دروستی كردبوو. ئەو كابرایە هەر تەنها وەزیر نەبوو، بەڵكو وەزیری دادیش بوو. لەنەریتی سیاسی توركیادا، دادپەروەری بەو جۆرەیە. بەدرێژایی حكومەتە یەك بەدوا یەكەكانی ئەو وڵاتە، ئەقڵیەت و بیركردنەوەی تورك بەرامبەر بەكورد نەگۆڕاوەو هەروەك خۆیەتی. ئەویش ئەقڵیەت و بیركردنەوەی داگیركارێكی ڕەگەزپەرستە (بەمانای پڕاوپڕی وشەكە)، لەڕوی خۆ سەپێنەری و زوڵم و ستەم و میكانیزمەكانی سەركوتكردن و بەكارهێنانی هێزەوە. بەو جۆرەو بەسەرنجدانێكی سەرپێی لەواقیعی كورد لەتوركیا، ئەو دۆخە ڕەگەز پەرستانە زەق و زۆپە دەبینین كەلەوێدا هەیە.

ناوەندێكی كۆلۆنیالی توندوتیژ لە (ئەنكەرە و ئەستەنبول) ،جڵەوی ئەو بەرەیە دەكات کەلەبن دەستیدایە (لەدیاربەكر و هەكاری و بینگول) و ناوچە كوردیەكانی دیكە. لەسەنتەری توركیادا حكومەت زانكۆ و نەخۆشخانە و پرد دروست دەكات، هێڵی ئاسنین ڕادەكێشێت، خزمەتگوزاری پێشكەش دەكات، وەلێ‌ لەناوچە كورد نشینەكاندا، سەربازگەو قەرەوڵ دروست دەكات و تەلی دڕكاوی دادەنێ‌ و قەدەغەكردنی هاتوچۆ ڕادەگەیەنێ‌ و شارو شارۆچكەو گوندەكان گەمارۆ دەدات و ژیان لەخەڵكی تاڵ دەكات. ناوچە كوردنشینەكان بونەتە پانتاییەك، بۆ خاڵیكردنەوەی هەستی داگیركاری كۆلۆنیالی توركەكان.

ئەوێ‌ بۆتە كۆلۆنیالیزمێكی توركی و بەردەوام سەرباز و پۆلیس و دام و دەزگا سەركوتكار و هەواڵگریەكان بەڕێی ئەوێوەن، تاخەڵكەكەی بەسەركوتكراوی بهێڵنەوەو ڕێگەیان نەدەن، خەیاڵ و ئەندێشەیان لەوەزیاتر بڕوات كەبۆیان دیاریكراوە. لەوەتەی دەوڵەتی توركیا دامەزراوەو هەتا ئێستا، هیچ نەگۆڕاوە. پێدەچێت تاداهاتویەكی نزیكیش هیچ نەگۆڕێت. حكومەتی توركیا لەسەر مومارەسەكردنی ئارەزوەكانی خۆی بەردەوام دەبێت، ئارەزویەك كەبەمیراتی لەوانەی پێشخۆیەوە بۆی ماوەتەوەو بریتیە لەكوشت و بڕی كورد و سوكایەتی پێكردن و ڕاوەدونان و بۆمبارانكردنی شار و دێهاتیان.

كەسیش لەسەر ئەو كار و كردەوانە بەدەنگ نایەت، چونكە ئەوەتەی هەیە هەر وابووە. لێرەوە كوردەكان لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی قورسدان و پێویستە لەسەریان، نەك هەر تەنها ببنە گەمەكارێكی سیاسی سەركەوتوو (لەحوكمڕانی و بەڕێوەبردندا)، بەڵكو دەبێت بەرلەهەر شتێكی دی هەوڵی ئەوە بدەن لەلایەن ئەوانی دیەوە، وەك بونەوەرگەلێكی تەواو ئینسانی دانیان پێدابنرێت. ئەوەش پێویستی بەوەیە، لەهەستی دۆنیەت و خۆبەكەم زانین ڕزگاریان بێت. پرۆسەیەكی لەوجۆرە نایەتەدی بەبێ‌ قوتاربونی توركەكان (یان ناچاركردنی توركەكان بەوەی)، لەگرێی خۆبەزلزانی دەربازیان بێت.

Copyright © 2020 All Rights Reserved Designed And Developed By AVESTA GROUP