کوشتن لە کۆمەڵگای ئێمەدا ڕۆژبەڕۆژ لەهەڵکشان و زیادبوون دایە و خەریکە دەبێتە دیاردەیەکی قێزەون و دیققەتم داوە کە ڕێژەیەکی زۆر لەهاوڵاتییان هەست بەئارامی ناکەن. هەر ئەمڕۆ دوو جار سواری تاکسی بووم و خاوەن تاکسیەکە گوتوویانە ناوێرین هۆڕن لێبدەین. ئاخر لەماوەی یەك هەفتەدا نزیکەی حەوت کەس بکوژرێن لە شارێکی وەکو هەولێر، کە ئەگەر هەڵەنەبم، شەش کەس لە ماوەی 24 سەعاتدا، کە شارێکە دوو کەس لە جاددە یەکتر ببینن، لەڕەگوڕیشەی یەکتر بکۆڵنەوە بەجۆرێك لەجۆرەکان ئەگەر نەشبنەوە بەخزم، بۆی هەیە ببنەوە بەخەڵکی یەك دەڤەر، یا بەئاشنای یەکتر دەربچن، یا هەر هیچ نەبێت خەڵکانێك دەناسن کە هەردوکییان کۆ دەکاتەوە.
کەواتە ئەو هۆکارانە چین والەخەڵك دەکەن ئاوا بەئاسانی بەیەکتریدا هەڵبشاخێن و یەکتر خەڵتانی خوێن بکەن؟
هەڵبەت بۆ وەرگرتنی وەڵامێکی ورد، پێویستی بە توێژینەوەی ورد هەیە، بەڵام لەئاکامی کارکردنمان لە بواری توندوتیژیدا، دەتوانین هەندێك وردەکاری خێرا لەسەر ئەو دیاردەیە بخەینە بەر دیدی خوێنەران.
سەرەتا بنەمایەك هەیە نابێت لێی بێ ئاگا بین، ئەویش پەیوەندی نێوان سیستمی سیاسی و سیستمی کۆمەڵایەتییە. کارلەیەكکردنێکی (interaction) پێچەوانە لەنێوان ئەو دوو سیستمەدا هەیە، کارلەیەککردنێك کە لەخوارەوە بۆ سەرەوە و لەسەرەوەش بۆخوارەوە درێژ دەبێتەوە. بەو مانایەی ناتواندرێت دەستەڵاتی سیاسی و دامەزراوەکانی بێبەری بکرێن لەوەی کە ئۆتۆمبێلێك لەسەر شەقام (لەکاتی پەڕینەوەدا) لەمنداڵێك بدات، بەهەمان شێوەش ناتوانین کار و کاردانەوەکانی دەستەڵات لەفشار و کاریگەریەکانی جەماوەر دوور بخەینەوە، بەوەی کە چەند فشار لەهەڵکشاندا بێت، هێندەش وریایی و چالاکی دامەزراوەکانی حکومەت کاراتر دەبن.
لەو نێوەندەشدا کۆمەڵێك دامەزراوە کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر ئەو کارلەیەککردنەدا هەیە، لەوانەش کە کاریگەرترینیانن، کەرتی ئابووری و دامەزراوەی ئاسایش و میدیا. کەرتەکانی دیکەش بە پلەی جیاواز ڕۆڵی خۆیان لە ئارامی و ئاسایشی هاوڵاتییاندا دەبینن.
لەسەدەکانی ناوەڕاستدا، وەکو ئەوەی کۆمەڵاسی گەورەی ئەڵمانی نۆربێرت ئەلیاس لە پرسی پڕۆسەی بە شارستانیکردندا باسی لێوە دەکات، ژمارەیەکی زۆر لە بەهێزەکان، بەکارهێنانی زەبروزەنگییان وەکو خۆشی و چێژوەرگرتن تەماشا دەکرد، کە زۆربەیان لە پیاوەکان بوون، هەیان بووە ئەگەر ڕۆژێك کەسێکی نەکوشتبا ئارام نەدەبووەوە، هەرچەندە هەندێك جار ژنانیش لەو چێژە تێوەدەگلان، بەڵام پیاوان بەشێوەیەکی رەها لەوبوارەدا باڵادەست بوون.
دواتر، لەو کۆمەڵگایانەی کە پێشکەوتنییان بەخۆوە بینی لەچوارچێوەی دەوڵەتی مۆدێرندا، خەڵك زیاتر ماڵیی دەبێت و لە زەبروزەنگ دووردەکەوێتەوە و کۆمەڵگە زیاتر بەرەو ئارامی دەچێت. بۆیە، پەنابردن بۆ توندوتیژی و زەبروزەنگ، نیشانەیە بۆ هەڵکشانی نائارامی و ئاڵۆزی کۆمەڵایەتی، کارلەیەککردن بەئاڕاستەی پۆزەتیڤ لەدابەزیندا دەبێت، کۆنترۆل لەدەست دەروات و پەنابردن بۆ توندوتیژی کەمتر جێگای شەرم و شورەیی دەبێت.
لەئاکامدا، بەپێی ئەو پێوەرانەی سەرەوە، دەتوانین ئەوە بڵێین کە چەند پەنابردن بۆ توندوتیژی لەهەڵکشاندا بێت، ئەوە نیشانە و هێمایەکە بۆ لاوازیی کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئەو کارلەیەککردنەی نێوان سیستمی سیاسی و سیستمی کۆمەڵایەتی ڕوانگەی نێگەتیڤ وەردەگرن، یا لەباشترین حاڵەتدا دەتوانین بڵێین ئەوە نیشانەیەکە بۆ بوونی بۆشاییەکی گەورە لەنێوان خەڵك و دەستەڵاتدا. لەوێشدا بێمتمانەیی و هەستنەکردن بە ئارامی و بێئۆقرەیی لەناو خەڵکدا هەڵکشانی زیاتر بەخۆوە دەبینن. چەندیش بێمتمانەیی و نائارامی زیاد بێت، توندوتیژیش لەهەڵکشانی زیاتردا دەبێت.