لە 10ی ئۆكتۆبەردا، زیاتر لە سێ هەزار بەربژێر و 267 حزب لەسەر 329 كورسی پەرلەمانی عێراق دەچنە ململانێی هەڵبژاردنەوە. پێشبینی دەكرێت تێچوی هەڵبژاردنەكە نزیكەی 250 ملیۆن دۆلار بێت لەسەر بودجەی گشتیی. پرسیارەكە ئەوە نییە هەرچی بەربژێرە بۆ پارە و خۆشگوزەرانیی خۆی كاندید دەكات، بەڵكو ئەوەیە ئایا هەڵبژاردن بەرەو باشترمان دەبان یان خراپتر؟ ئەگەر هیچی پێ ناكرێت، ئایا بایكۆتی بكەین؟

یەكەم/ لایەنی ئابوریی: تەندروستیی ئابوریی عێراق باش نییە و بەدەست چەندین نەخۆشییەوە دەناڵێنێت. بە پێوەرەكانی ئابوریی رەیعیی، نزیكەی 80%ی كۆی داهاتی هەناردە، نزیكەی 85-90%ی كۆی داهاتی حكومەت، نزیكەی 55-60%ی كۆی داهاتی نیشتمانیی پشت بە نەوت دەبەستێت. دابەزینێكی بچوكی نرخی نەوت رەنگدانەوەی لەسەر هەموو شت هەیە، بە بژێویی و مەزاجی رۆژانەی تۆشەوە. ئەم ئابورییە هەمەڕەنگ بوایە، پیشەسازیی و كشتوكاڵ و زانست و تەكنۆلۆجیا داهاتیان بۆ پەیدا بكردایە، سەقامگییرتر و خۆشگوزەرانتر دەبوو، ئەو كاتەش نەك تۆ دەرونێكی سەقامگییرتر دەبوو، بەڵكو بیروبۆچونەكانیشت جیاوازتر و كراوەتر دەبوون، سیاسییەكانت هێندە نە دەئاڵانە ئەو هەموو ململانێ پڕوكێنەرەوە، ژینگەكەت خاوێنتر دەبوو... هتد.

بونیادی ئابوریی لە 30% خەڵكی لە عێراقدا هەژار خستووە، رێژەی بێكاریی لەناو گەنجدا بردۆتە سەروو 40%، نۆ ملیۆن كەسی بەستۆتەوە بە حكومەتی عێراقەوە و موچەی لێ وەردەگرن (واتە لە هەر چوار كەسێك، كەسێك موچەخۆری دەوڵەتە)، و 1.2 ملیۆن موچەخۆری لە هەرێمدا دروست كردووە (واتە لە هەر پێنج كەسێك كەسێك موچەخۆرە). ئینجاش بە هەزار و یەك هۆكار خێزانەكان لە منداڵخستنەوە ناكەون، تا وای لێ هات لە 25 ساڵدا ژمارەی دانیشتوان لە عێراقدا بوو بە دوو هێندە و گەیشتە 40 ملیۆن كەس، باسی زیاتر لە 100 ملیار دۆلار قەرز و پیسبوونی ژینگەش ناكەم.

یەكەم نائومێدیی بەرامبەر بە هەڵبژاردن لێرەوە دەست پێدەكات: تەندروستیی كۆمەڵگەكە زۆر خراپترە لەوەی هەڵبژاردن بە دەرمانێكی گونجاو بزانێت. هەڵبژاردن زۆر لە قەبارەی خۆی گەورەتر نمایش دەكرێت.

دووەم/ لایەنی سیاسیی: لە رووی سیاسییەوە، حزب هەموو شتێكە و خۆیشی لەسەر بنەمای تایفیی، مەزهەبیی، قەومیی، هتد، دروست دەكرێت بێ ئەوەی روئیایەكی نیشتمانیی هەبێت. من هەر نازانم 267 حزبمان لە عێراقدا بۆچییە ئەگەر كەمیی كاروكاسبیی و مەسەلەی بۆماوەیی نەبێت (ئەوەی منداڵ یان هاوڕێ و دۆست ئەبێ درێژە بە رێچكەكە بدات و ناشزانێت بۆ ئەبێ ئەم وەزیفەیەی بۆ بمێنێتەوە؟ دەوڵەتیش تا ئەم دەقەیە پڕە لە گەندەڵیی و بیرۆكراسییەت و هێزێك نییە خۆی بە بەرپرس لە گۆڕینی بزانێت.
خودی هەڵبژاردن خۆی نائومێدیی بەرهەمهێنا. بەرهەمی یەكەم هەڵبژدارن لە هەرێمی كوردستاندا شەڕی ناوخۆ بوو.

دوای یەكەم هەڵبژاردن لە عێراقدا دابەشبوون و شەڕی قورسی مەزهەبیی بوو، دوای 2010 داعش خەریك بوو عێراق هەر بسڕێتەوە. گرەنتیش نییە دۆڕاوە بەهێزەكان قبوڵی ئەنجامەكان بكەن.

سێیەم/ دڵشكان و نائومێدبوون: نائومێدبون لە هەڵبژا ردن بەشێكە لە وێنەیەكی گەورەتر. نائومێدیی لە بێ ئەنجامییەوە (بێ دەستكەوتییەوە)، دەست پێ دەكات. ئەنجامەكانی ئێمە دەریدەخەن كێشە هەیە لەو پرۆسەیەی، واتە لەو رێگایانەی ئێمە پیایدا رۆشتوین.

لە چل ساڵی رابردوودا، بە هەزاران كەس ژیانی خۆیان بەخت كرد، ئەنجامەكەی چی بوو؟ شەڕ و كوشتن.. سەرهەڵگرتن و خنكان... گرتن و زیندانییكردن، كە تازەترینیان رۆژنامەنوسانی بادینانن.

ئەوانەی كاسبیان كرد، مایەپوچ بوون. پلانە بچوكەكانیان بەرگەی دۆخی سیاسیی و ئابوریی نەگرت.

ئەوانەی بوونە ئەندامی حزبەكان، دڵشكاو بوون.

ئیدی هەر بەو شێوەیە، پشكی گەورەی ژیانت دڵشكانە لە هەر رووبەرێكدا كە پێی تێ دەخەیت. بێگومان خۆشمان بەرپرسین لەوەی بێ ڕێزییمان بە كات و ووزە و سەرچاوەكانی تری ژیانی خۆمان و ئەوانی تريش كرد. قسەكەم لێرەدا ئەوەیە كە مرۆڤی دڵشكاو چیتر مرۆڤەكەی پێشووتر نییە. لە پێداچوونەوە بە بیروبۆچون و حەزەكانیدا، ئەگەرچی رەنگە عەقڵانیتر بێت، بەڵام دەشێت مرۆڤێكی ترساوتر، بگرە وشك و دڵڕەقتر دروست ببێت.

چوارەم/ سەرمایەی مرۆیی: گۆڕەپانەكە تا رادەیەكی زۆر خاڵییە لە كەسی بە توانا و بە رەوشت. ئەو سەرمایە مرۆییەی بەگەڕخراوە نە لەگەڵ پێداویستییەكانی ئەم چەرخە دەڕوات و نە لەگەڵ ئەو نەخۆشییە سیاسیی و ئابورییانەی لە سەرەوە ئاماژەم پێ كردوون. مەبەستم لە رەوەشتیش ئەوەیە كادر (لە پەرلەماندا بێت یان حزب) ژیانی خەڵك نەگۆڕێتەوە بە پلە و پۆست. سەركردەیەكیش نییە دڵنیات بكات كە ساختەكاریی ناكات و قبوڵی دۆڕانی دەكات.

حزبی جاران هیچ نەبێ كادری دروست دەكرد، حزبی ئێستا كادر گەمژە دەكات. چەند دەموچاوێك دەبینیت و بەس، كە تەنانەت شێوازی گوتاری سیاسییشیان لاوازە. حزب رێزی كادری خۆی ناگرێت، لای ئاساییە كادرەكانی دزیی بكەن، بەڕەڵایی بكەن...هتد.
هەموو ئەمانە وام لێ ناكات بڵێم هەڵبژاردن میكانزیمێكی خراپە و نابێت هەبێت، وام لێ ناكات كەسی دەنگدەر تۆمەتبار بكەم بەوەی كارێكی نائەخلاقیی دەكات ئەگەر دەنگبدات. ئەوان ئازادن. بەڵام جگە لەوەی مەبەستم لە دەستنیشانكردنی گرفتەكانمانە تا چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە، ئەمجارە من بەم شێوەیە بیردەكەم.

برایان ترەیسیی لە شوێنێكی كتێبێكی بچكۆلەیدا بەناوی (Creativity and Problem solving) باسی ئەوە دەكات لە پێداچونەوە بە پلان و بڕیارەكانتدا پێویستە لە خۆت بپرسیت:
ئەگەر جارێكی تر ئەو ئەزمونەی پێشووت بژیت، هەمان شت دەكەیتەوە؟ ئەگەر بە خۆتت وت "نا"، ئەوا جارێكیتر مەیكەرەوە. ئەمەی ناوناوە (KWINK)، واتە (Knowing what I know now).

ئەم قسەیە بەسەر مندا تەتبیق دەبێت و پەشیمانم لە دەنگدانی پێشووم. تا ئەم دەقەیە بڕیاری بایكۆتم داوە. بایكۆت وەك مۆدێل نا (چونكە لە زۆر ئاستدا لای ئێمە بووە بە مۆدێل و هەرچی شتە بایكۆت ئەكەین و زۆر خراپیشە ئەمە!)، بەڵكو وەك كردەیەكی كاتیی، وەك شێوازێكی نوێی خەبات كە دەشێت لە هەندێك كات و شوێندا سودی هەبێت دەسەڵاتێكی دیاریكراو راچڵەكێنێت تا باشتر بە خۆیدا بچێتەوە.