ئەمریكا وەك دەوڵەتێكی مەزن و زلهێز لەسەر ئاستی سیسته‌می نێودەوڵەتی لە دوای جه‌نگی دووەمی جیهانییەوە لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خۆی و ھاوپەیمانەكانی و ڕووبەڕووبوونەوەی نەیارەكانی، ھێزه سەربازییەكانی لەسەرتاسەری جیهان و بەتایبەت لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا بڵاوە پێ كردووە. لە ڕوانگەی سیاسەتی ئەمریكاوە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست لە ڕووی سیاسی، ئابووری و جیۆپۆلیتیكییەوە زۆر گرنگ بووە. ھەر بۆیەیش ژمارەیەكی زۆری ھێزەكانی خۆی لەو ناوچەیە، لەوانەیش لە عێراق، بەتایبەت لە دوای 2003 جێگیر كردووە. بەڵام، ئەوەی ئێستا زۆر جێگەی سەرنج و تێبینییە ئەوەیە، تا دێت زیاتر پێگەی ئەمریكا لە ناوچەكەدا لاواز دەبێت و بڕیارسازەكانی ئەمریكا زیاتر مەبەستیانە پاشەكشە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بكەن.
لە ڕاستیدا ئێستا پرسی كەمكردنەوە، یان كشانەوەی ئەمریكا لە ناوچەكەدا لە ڕووی سەربازییەوە پرسێكی زۆر جددییە و لێكۆڵینەوەی فرەجۆر لە ناوەند و سەنتەرەكانی ئه‌كادیمی لەسەر ئەم بابەتە دەكرێت. زۆریك لە پسپۆران و ناوەندەكانی لێكۆڵینەوە لە ئەمریكا و تەنانەت سیاسییەكان باسی ئەوە دەكەن، ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست وەك جاران گرنگیی خۆی نەماوە و كاتی ئەوە ھاتووە ئەمریكا ناوچەكە بەجێ بهێڵێت یان بە لایەنی كەمەوە ھێزەكانی بكێشێتەوە.
بێ گومان لە چوارچێوەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا، عێراق یەكێكە لەو دەوڵەتانەی كە پرسی مانەوە، یان كشانەوەی ئەمریكا قسە و باسی زۆری لەسەر دەكرێت و لەو بارەیەوە زۆر پرسیار دەورووژێنرێت؛ لە گرنگترین ئەو پرسیارانەیش كە لەو بارەیەوە دەكرێت بریتین له: ئایا ئەمریكا بۆ ماوەیەكی درێژ یاخود نادیار لە عێراقدا دەمێنیتەوە یاخود لە ئاییندەیەكی نزیكدا دەكشێتەوە؟ بۆچی ئێستا بەشێك لە سیاسییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە پێدەچێت لە ماوەیەكی نزیكدا ئەمریكا ھێزەكانی خۆی لە عێراق بكشێتەوە؟
ئایا ھەر بەڕاستی دوای زیاتر لە 18 ساڵ پرۆسەی ڕزگاركردنی عێراق و شكستی سیاسەتی ئەمریكا، كاتی ئەوە نەھاتووە ئەمریكا ئەم وڵاتە بەجێ بهێڵێت؟ گرنگترین ئەو پاڵنەر یاخود فاكتەرانە كامانەن كە وای كرووە ئەگەری كشانەوەی یەكجارەكیی ئەمریكا لە عێراقدا پرسێكی ڕاستەقینە و جددی بێت؟ گریمان ئەگەر ئەمریكا كشایه‌وه، كاریگەری و دەرھاوێشتەكانی ئەم ھەنگاوە لەسەر ناوچەكە چی دەبن؟ پروسەی سیاسیی عێراق بەگشتی و چارەنووسی كورد بەتایبەتی؟ ئایا چارەنووسی كورد دوای كشانەوەی ئەمریكا لە عێراق و سووریا ھەمان چارەنووسی كۆماری کوردستان لە مەهاباد دوای كشانەوەی ڕووسیا دەبێت لە ئێران؟
ڕاستییه‌كه‌ی، زۆر ھۆكار و فاكتەر ھەن بەردەوام بوونەتە گوشار لەسەر سیاسەتی ئەمریكا لە عێراق و ناوچەكەدا و لەوانەیە لە ئاییندەیەكی نزیكدا بنبە پاڵنەرێك بۆ ئەوەی ئەمریكا بەیەكجاری عێراق بەجێ بهێڵێت و ھێزەكانی لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر كەم و سنووردار بكات. لێرەدا دەكرێت ئاماژە بە ھەندێك لەو خاڵانە بكەین:
یەكەم، گوشاری زۆری میلیشیا شيعەكان و ئێران، بەتایبەت لە ڕووی سەربازییەوە، یەكێكە لەو ھۆكارانەی دەكرێت ئەمریكا ناچار بكات عێراق بەجێ بهێڵێت.
لە سەردەمی ترامپ تاكوو ئێستا بەتایبەت دوای سەپاندنی سیاسەتی ئەوپەری گوشاری ئابووری بە سەر ئێراندا و دواتریش كوشتنی قاسم سلیمانی، ئێران و ھێز پرۆكسییەكانی ھەۆلەكانیان چڕ كردوە چ لەسەر ئاستی سەربازی و چ لەسەر ئاستی سیاسی بۆ ئەوەی ئەمریكا لە عێراق دەربكەن.
لەسەر ئاستی سیاسی لە 5 كانوونی دووەمی 2020 ھاوپەیمانەكانی ئێران پرۆژە یاسایەكیان لە پەرلەمان عێراق دەركرد بۆ ئەوەی ئەمریكا عێراق بەجێ بهێڵێت. لەسەر ئاستی سەربازییش، تا دێت ھێرشی مووشەكی و درۆن (فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان)ی گرووپە میلیشیاكان بۆ سەر بارەگا و بنكە سەربازییه‌كانی ئەمریكا و ھاوپەیمانان زیاتر دەبن. ھەر لەژێر گوشاری ئەو ھێرشانەدا بووە كە ئەمریكا لە 2020 زۆربەی بنكە سەربازییەكانی خۆی چۆڵ كرد و ھەموو ھێزەكانی لە چەند بنكەیەكی وەك عێن ئەسەد و فڕۆكه‌خانەی ھەولێر جێگیر كرد.
ئەوەی لێرەدا جێگەی باسە ئەوەیە، ئەم جارە پێدەچێت ئێران چ بگاتە ڕێككەوتن لەگه‌ڵ ئەمریكا سەبارەت بەرنامەی ئەتۆمی یاخود گفتوگۆكان شكست بهێنن، گوشارەكان بەردەوام دەبن بۆ سەر ئەمریكا لە عێراقدا بۆ ئەوەی پاشەكشە بە ھێزەكانیان بكەن. ھەرچەندە بەگوێرەی دیالۆگی ستراتیژی، عێراق داوای كشانەوەی ھێزەكانی ئەمریكای نەكردووە، بەڵام ئەركەكانیان گۆڕاوە؛ لە ھێزی شەڕكەرەوە بۆ پێشكەشكردنی ڕاوێژ و مه‌شق و ڕاھێنان بە ھێزە عێراقییەكان.
ھەروەھا ئێستا 2500 سەرباز لە عێراقدا ماونەتەوە و ئەوانی تر ھەموویان كشاونەتەوە. بەڵام لە ڕوانگەی ئێران و ھاوپەیمانەكانی، دەبێت ھەموو ھێزەكانی ئەمریكا و ھاوپەیمانان، تەنانەت ھێزە ڕاوێژكارەكانیش، لە عێراق پاشەكشە بكەن؛ لەبەر ئەوەی ئێران و ھاوپەیمانەكانی دەیانەوێت ئەم جارە كۆتایی بە ھەبوونی سەربازیی ئەمریكا لە عێراقدا بهێنن. بێ گومان ئەم گوشارانەیش كاریگەریی دەبێت لەسەر پرسی ھەبوونی ھێزكانی ئەمریكا لە عێراقدا.
دووەم، شكستی سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا، دیسان دەكرێت لە كۆتاییدا ببێتە ھۆكارێكی دیكە بۆ ئەوەی ئەمریكا لە كۆتاییدا بیر لە كشانەوەی ھێزەكانی لە عێراقدا بكاته‌وه. ئەمریكا لە ساڵی 2003 ھەموو ھەوڵێكی داوە دەوڵەتێكی سەقامگیر و دیموكراسی لە عێراقدا دروست بكات؛ بە شێوەیه‌ك ھاوپەیمانی ئەمریكا بێت و ببێتە فاكتەرێك بۆ زیاتر بەھێزكردنی پێگەی ئەمریكا لەسەر ئاستی ناوچەكە. بەڵام ئەوەی دەبینرێت ھاوكێشەكان ڕێك پێچەوانە بوونەتەوە. ئێستا عێراق بووه‌ته ھاوپەیمانێكی نزیكی ئێران؛ بە شێوەیەك تاران كاریگەریی یەكلاكەرەوەی لەسەر كۆی پرۆسەی سیاسیی عێراق ھەیە.
كەواتە ئەمریكا بە درێژاییی 18 ساڵ نەیتوانی ھیچ یەكێك لە ئامانجەكانی دەستەبەر بكات. ئەمریكا سەركەوتوو نەبوو لەوەی سیسته‌مێكی دیموكراسی له عێراقدا دروست بكات و، ھەروەھا نەیتوانیوه كاریگەری و ھەژموونی ئێران لەسەر عێراق كەم بكاته‌وه؛ ئەمە بێجگە لەوەی كە ئێستا عێراق بووه‌تە فاكتەرێكی سەرەكی بۆ ناسەقامگیركردنی تەواوی ناوچەكە و چالاكبوونی گرووپە تیرۆریستییه‌كان و میلیشیاكان.
ئەوەی لێره‌دا زیاتر جێگەی نیگەرانیی ئەمریكییەكانە ئەوەیە، واشنتۆن لە دوای 2003 سەدان میلیار دۆلاری لە عێراق سەرف كردووە و بە ھەزاران كەس لە ھێزەكانی ئەمریكا لەم وڵاتەدا كوژراون و بریندار بوون؛ كەچی عێراق نەك ھەر نەبووه‌تە ھاوبەش و ھاوپەیمانێكی باوەرپێكراوی ئەمریكا، بەڵكوو ڕێك بەپێچەوانەوە؛ بووه‌تە فاكتەرێك بۆ گۆڕینی ھاوسەنگیی ھێز لە دژی ئەمریكا و ھاوپەیمانەكانی. تەنانەت دوای 18 ساڵ لە پرۆسەی ئازادكردنی عێراق، ئەمریكییەكان ناتوانن بەئارامی لەناو باڵیۆزخانه و كونسڵخانەكانی خۆیاندا كار و چالاكیی خۆیان ئەنجام بدەن.
ئاشكرایە، لە دوای 2003 ئەمریكا ھەموو ھەوڵێكی داوە لەگه‌ڵ ھێز و لایەنە سیاسییەكان و لەگه‌ڵ حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق، لەوانەیش لەگه‌ڵ عەلاوی، جەعفەری، مالیكی، عەبادی و كازمی بۆ ئەوەی عێراق بخاتە سەر ڕێگە ڕاستەكەی خۆی و لەژێر ھەژموونی ئێران و میلیشیا شیعەكان ڕزگار بكات. بەڵام، ئەم ھەوڵانە ھیچ سوودێكی نەبووە و ئەمریكا خەرێكە لە عێراق بێهیوا دەبێت. بەرپرسانی ئەمریكا خەریكە دەگەنە ئەو قەناعەتەی، مانەوەیان عێراقدا ھیچ كێشەیەك چارەسەر ناكات و ناتوانن گۆڕانكارییەكی گەورە لە عێراقدا ئەنجام بدەن یان عێراق بە ئاراستەیەك ببەن ببێتە خودان كیانێكی سەقامگیر و دیموكراسی؛ بە شێوەیەك بتوانێت بەرگری لە سەروەری و سیادەی خۆی بكات.
ئێستایش ئەمریكییەكان ترسی ئەوەیان ھەیە كە لە دوای ھەڵبژاردنەكانی پێشوەختە له عێراقدا، حكوومەتێكی نزیك لە ئێران بێتە سەر دەسەڵات و داوا بكات ئەمریكا لە عێراق پاشەكشە بكات. ئەوكات بەڕاستی ئەمریكا دەكەوێتە بارودۆخێكی زۆر خراپەوە؛ بەتایبەت ئیدارەی ئێستا جەخت لەسەر ئەوە دەكاته‌وه كە ڕێز لە سەروەری و سیادەی عێراق دەگرێت. بۆیە ئەگەر پەرلەمان و حكوومەت ھەردوو پێكەوە گوشار لەسەر ئەمریكا دروست بكەن و ئەمە بێجگە له گوشارە سەربازییەكانی میلیشیا شيعەكان، بێ گومان كاریگەریی زۆری دەبێت لەسەر ئیدارەی بایدن و، ئەگەری كشانەوەی ئەمریكا لە عێراقدا زیاتر دەكات.
سێیەم، پرسی كۆتاییهێنان بە جه‌نگه بێكۆتایییەكان، دیسان دەكرێت فاكتەرێكی تر بێت بۆ زیاتر ھاندانی ئیدارەی بایدن بۆ ئەوەی لە عێراق و ناوچەكەدا ھێزەكانی كەم بكاته‌وه یان بكشێتەوە. ئێستا دەكرێت بڵێین كە ھاودەنگییەك لە ئەمریكا ھەیە كە جەخت لەسەر ئەوە دەكاته‌وه، دەبێت كۆتایی بە جه‌نگە بێكۆتیایییەكان بهێنرێت لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا؛ بەتایبەت دوای ئەزموونی شكستخواردووی گۆڕینی ڕژێمە سیاسییەكان لە ئەفغانستان، عێراق و لیبیا. ئەم بۆچوونە جەخت لەسەر ئەوە دەكاته‌وه، كە نابێت ئەمریكا چیتر ھێزەكانی لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بهێڵێت و، گرنگە ئەمریكا بەشێكی ھەره زۆری ھێزەكانی بگەڕێنێتەوە ئەمریكا.
ئەرگیۆمێنتەكانی ئەو لایەنانە سەبارەت بە كشانەوەی ھێزه‌كانی ئەمریكا لە عێراق و ناوچەكەدا، خۆی لە كۆمەڵێك فاكتەردا دەبینێتەوە: یەكەم، مانەوەی ھێزەكانی ئەمریكا خەرجیی زۆر دەخاتە سەر شانی ئەمریكا و، ئەو وڵاتە ناچار دەكات بەردەوام پارەیه‌كی زۆر لە دەرەوە سەرف بكات. دووەم، مانەوەی ھێزەكانی ئەمریكا لە دەڤەرەكەدا ئەگەری پێكدادان لەگه‌ڵ نەیارەكان زۆرتر دەكات و لەوانەیە ئەمریكا پەلكێشی جه‌نگێكی تری نەخوازراوی ھاوشێوەی عێراق بكات، كە ئەمەیش لە بەرژەوەندیی ئەمریكادا نییە. سێیەم، لە حاڵەتی كشانەوەی ھێزەكان، دەستی ئەمریكا كراوەتر دەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دەوڵەتە ڕكابەرەكانی وەك چین و ڕووسیا. چوارەم، مانەوەی ھێزی سەربازیی ئەمریكا ھیچ لە ھاوكێشەكان ناگۆڕێت و كاریگەریی گەورە ناكاتە سەر ڕووداوەكان، بەتایبەت لە عێراق، سووریا و ئەفغانستان. پێنجەم، كشانەوەی ئەمریكا وا دەكات ھەستی دژەئەمریكا كەمتر ببێت و، دەوڵەتانی ناوچەكە ناچار دەبن خۆیان بەرپرسیارێتی ھەڵگرن بۆ پاراستی سەقامگیریی ناوچەكە و ڕووبەڕووبوونەوەی ھەڕەشەكان.
بێ گومان ھەر ئەم بۆچوونانەیش وای كرد كە، لە ساڵی 2011 ئۆباما بڕیاری كشانەوەی ئەمریكا لە عێراق بدات. ئیدارەی ترامپ و بایدنیش سوور بوون لەسەر بڕیاری كشانەوەی ھێزەكانی ئەمریكا له ئەفغانستان. دیارە لە مانگی ئەیلوولی 2021، ئەمریكا ھەموو ھێزەكانی خۆی لە ئەفغانستان دەكشێنێتەوە. تەنانەت لە دوایین بڕیاریدا ئیدارەی بایدن باسی كشانەوەی سیسته‌می پاتریۆتی ئەمریكا لە ناوچەكەدا دەكات، بەتایبەت لە عێراق، كوێت و سعوودیا. شەشەم، ئەمە بەدەر لەوەی ڕای گشتیی ئەمریكا لەگه‌ڵ ئەوەدایە ئەمریكا زیاتر گرنگی بە كاروباری ناوخۆی ئەمریكا بدات و ھێزەكانی لە ناوچەكەدا كەم بكاته‌وه یان بەتەواوەتی بكشێنێتەوە.
چوارەم، بەشێك لە ئەكادیمیستە ئەمریكییەكان و ھەندێك لە سەرنتەرەكانی لێكۆڵینەوەی ستراتیژی باسی ئەوە دەكەن كە، كاتی ئەوە ھاتووه ئەمریكا لە عێراق و سووریایش بكشێتەوە؛ لەبەر ئەوەی لە لایەك مانەوەی ھێزەكانی ئەمریكا ناتوانێت ھیچ لە ھاوكێشەكان بگۆڕێت. لە ھەموویان گرنگتر ئەوەیە، ئەو كشانەوەیە زۆر كاریگەریی نابێت لەسەر ڕاگرتنی ھاوسەنگیی ھێز لەسەر ئاستی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست. ئەمە بەو مانایە دێت كە ڕاستە ئێستایشی لەگەڵدا بێت،
ڕاگرتنی ھاوسەنگیی ھێز لەسەر ئاستی ناوچەكە گرنگە و، پێویستە ئەمریكا پارێزگاری لەو ھاوسەنگییە بكات و ڕێگە نەدات ئێران یان ھیچ دەوڵەتێكی دیكە ئەو ھاوسەنگییە تێك بدات یاخود ھەژموونی خۆی بەسەر ناوچەكەدا بسەپێنێت. بەڵام بۆ ڕاگرتنی ئەو ھاوسەنگییە، ئەمریكا دەتوانێت بەبێ عێراق و سووریا ئەو كارە بكات. پاڵپشتیكەرانی ئەو بۆچوونە پێیان وایە، ئەمریكا ھاوشێوەی جه‌نگی سارد، چۆن زۆر پشتی بە دەوڵەتە دۆستەكانی، لەوانە عەرەبستانی سعوودی، توركیا و ڕژێمی شای ئێران دەبەست بۆ پاراستنی سەقامگیری لە ناوچەكەدا و ڕیگریكردن لە بەھێزبوونی ھەژموونی شیوعییەت،
ئێستایش دەتوانێت ئەم كارە لە ڕێگەی دەوڵەتە دۆستەكانی، لەوانە دەوڵەتانی عەرەبی، توركیا و ئیسرائیل ھەمان كار بكات. لێرەدا ئەم خاڵە جەخت لەسەر ئەوە دەكاته‌وه كە ئەمریكا دەتوانێت له ڕێگەی پاڵپشتیكردنی دەوڵەتە دۆستەكانییه‌وه ڕووبەڕووی ھەژموونی ئێران یان ھەر دەوڵەتێكی تر ببێتەوە ئەگەر بیەوێت ھاوسەنگیی ھێز تێك بدات یان كار بۆ خۆسەپاندن بەسەر ناوچەكەدا بكات. بۆیە، تەنانەت ئەگەر ئەمریكا لە عێراق و سووریایش بكشێته‌وە، ئەمرازی تری لەبەردەست دەبێت بۆ ڕاگرتنی ھاوسەنگیی ھێز.
پێنجەم، ھەڵكشانەوەی ڕۆڵی چین و ڕووسیا لەسەر ئاستی نێودەوڵه‌تی و ناوچەكە، دیسان دەكرێت فاكتەرێكی دیكە بێت بۆ ئەوەی ئەمریكا كار بكات بۆ كەمكردنەوەی ھێزه‌كانی لە عێراق و ناوچەكەدا. لە سەردەمی ئۆباما، یەكێك لەو ھۆكارانەی وای كرد ئەمریكا لە عێراق پاشەكشە بكات، پەیوەندیی بە ستراتیژییه‌تی ئەمریكاوه ھەبووە بەرامبەر چین، كە پێی دەگوترا rebalancing toward Asia pacific region، واتە سیاسەتی دووبارە ڕاستكردنەوەی ھاوسەنگی لەگه‌ڵ چین.
سیاسەتزانانی ئەمریكا پێیان وایە كە واشنتۆن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، خۆی خەریكی چەند كاریكی لاوەكی كردووە، بەتایبەت لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و، فۆكسەكەیان لەسەر ھەڕەشە گەورەكە نەماوە كە ئەویش ھەڵكشانی دەوڵەتی چینە لە ڕووی سیاسی، ئابووری و سەربازییەوە. تەنانەت ئەمریكا نایشارێتەوە كە ئەگەر لەسەر ئەو سیاسەته‌ی ئێستای به‌رده‌وام بێت، لە چەند ساڵی داھاتوودا چین، بەتایبەت لە ڕووی ئابوورییەوە به‌پێش ئەمریكا دەكەوێت.
بۆیە بەشێك لە سیاسەتمەدارانی ئەمریكا پێیان وایە، دەبێت ئەمریكا ھەموو تواناكانی خۆی بخاته گه‌ڕ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی چین و ڕێگرتن لەوەی ببێتە زلهێزێكی ھەژموونگەرا لەسەر ئاستی نێودەوڵه‌تی، بە شێوەیەك ھەڕەشە لە بەرژەوەندی و پێگەی ئەمریكا بكات؛ ئەمە بێجگە لە پەڵهاویشتی ڕووسیا لەسەر ئاستی ناوچەكە. لێرەدا ئەم ڕوانینە پێی وایە، دەبێت لەمه بەدواوە زیاتر فۆكسەكەیان لەسەر ئەو دوو دەوڵەتە بێت، نەك خۆخەریككردن بە كێشەكانی عێراق، سووریا و ئەفغانستان كە ھیچ سوودێكی بۆ ئەمریكا نەبووە. ئەو بۆچوونە پێی وایە،
دەبێت ئەمریكا ھێزەكانی لەسەر ئاستی جیهان، بەتایبەت ڕۆژهه‌ڵاتی ناوەڕاست كەم بكاته‌وه و لە ھەندێك دەوڵەتیش- لەوانە عێراق- پاشەكشە بكات و زیاتر فۆكسی لەسەر پرسە گرنگە جیهانییەكان بێت. بێ گومان لە ئەگەری كشانەوەی ئەمریكا لە عێراقدا، كاریگەریی زۆری دەبێت لەسەر ھاوكێشە سیاسییەكان لەسەر ئاستی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، عێراق و كوردستان و، مەترسیی گەورەیش دروست دەكات لەسەر ئاییندەی سیاسیی ھەرێم.
بۆیە گرنگە كورد تا ئەمریكا لێرەدا ماوە، كێشەكانی خۆی یان بەشێكیان چارە بكات و، كار بكات بۆ بەھێزكردنی پێگەكەی و ڕێكخستنی ناوماڵەكەی، بۆ ئەوەی بتوانێت ڕووبەڕووی ھەڕەشەكان ببێتەوە. لە گوتارەكانی داھاتووماندا ھەوڵ دەدەین زیاتر باسی ئەو مەترسییانە بكەین كە بەھۆی كشانەوەی ئەمریكا لەسەر عێراق و كوردستان دروست دەبن.