هەرێم نیوز

رێکخراوی تەندروستیی جیهانی رایگەیاند، پێنج ملیار کەس لە جیهاندا بەهۆی چەورییە زیانبەخشەکان و چەورییە گۆڕاوەکانەوە “هایدرۆجینکراوەکان” کە لە خواردنە ئامادەکراو و لە قوتوونراوەکاندا هەن مەترسیی تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و مردنیان لەسەرە.

لەدوای ئەوەی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی لە ساڵی 2018دا داوای لە وڵاتانی جیهان کرد بۆ نەهێشتنی چەورییە زیانبەخشەکانی ناو خواردنە ئامادەکراو و لەقوتوونراوەکان و ئامانجیش لێی ئەوەبوو کە لە ساڵی 2023دا ئەو داوایە بەدیبهێنرێت.

بەپێی راپۆرتەکە لەوکاتەوە لە جیهاندا کێبڕکێ هەیە بۆ باشترین مامەڵە لەگەڵ چەورییە زیانبەخشەکان، تا ئێستا 2.8 وڵات لە جیهاندا باشترین هەنگاویان ناوە بۆ چارەسەرکردنی چەورییە زیانبەخشە هایدرۆجینکراوەکان.

هەرچەندە پێشکەوتنی بەرچاو هەیە بۆ ئەو مەبەستە، بەڵام هێشتا 5 ملیار کەس لە سەرانسەری جیهاندا لە مەترسیدان بەهۆی کاریگەرییە تەندروستییە وێرانکەرەکانی چەورییە گۆڕاوە زیانبەخشەکانەوە و ئامانجی بە تەواوی لەناوبردنی ئەو جۆرە چەورییانە لەمساڵدا زۆر مەحاڵ دەبێت.

چەورییە بەرهەمهێنراوەکانی پیشەسازی (کە پێی دەوترێت ترشە چەورییە گۆڕاوەکانی بەرهەمە ئامادەکراوەکان) بە شێوەیەکی باو لە خۆراکە لەقوتوونراوەکان و زەیتە باوەکانی چێشتلێناندا هەن، خواردنی چەورییە هایدرۆجینکراوەکان ساڵانە لە سەرانسەری جیهاندا بەرپرسە لە مردنی پێشوەختە بەهۆی نەخۆشیی دڵەوە.

دکتۆر تێدرۆس ئەدهانۆم بەڕێوەبەری گشتیی ڕێکخراوی تەندروستیی جیهانی دەڵێت، “چەوریی هایدرۆجینکراو هیچ سوودێکی نییە و مەترسیی تەندروستیی گەورەی هەیە کە تێچووی گەورە سیستەمی تەندروستی دروستدەکات، بە پێچەوانەوە نەهێشتنی ئەو چەورییانە سوودێکی گەورەی تەندروستیی هەیە، بە سادەیی ، چەوریی هایدرۆجینکراو مادەیەکی کیمیایی ژەهراویی بکوژە، و نابێت لە خۆراکدا هەبێت، کاتی ئەوە هاتووە بە یەکجاری و بۆ هەمیشە رزگارمان ببێت لێی.”

لە ئێستادا، نۆ وڵات لە کۆی 16 وڵات کە زۆرترین ڕێژەی مردنیان بە نەخۆشیی دڵ هەیە سیاسەتێکی خراپیان هەیە لە مامەڵەکردن لەگەڵ چەورییە هایدرۆجینکراوەکان.

ئەوانیش بریتین لە ئوسترالیا، ئازەربایجان، بۆتان، ئیکوادۆر، میسر، ئێران، نیپاڵ، پاکستان و کۆماری کۆریا.

لە ساڵی 2023دا رێکخراوی تەندروستیی جیهانی پێشنیاری ئەوە دەکات کە وڵاتان سەرنجیان لەسەر ئەم چوار بوار بێت، پەسەندکردنی  سیاسەتی باشترین رێگا بۆ چەورییە هایدرۆجینکراوەکان،  چاودێریکردن و چاودێریکردن،  بەدیلەکانی زەیتی تەندروست  و  داوا و رێنماییەکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی  بۆ یارمەتیدانی وڵاتان بۆ پێشکەوتنی خێرا لەم بوارەدا.

هەروەها ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی هانی بەرهەمهێنەرانی خۆراک دەدات  کە چەورییە پیشەسازییە هایدرۆجینکراوەکان لە بەرهەمەکانیاندا نەهێڵن، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ ئەو بەڵێنەی کە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی خۆراک و خواردنەوەکان (IFBA) داویەتی، دابینکەرانی سەرەکیی زەیت و چەوری پێویستە چەورییە هایدرۆجینکراوەکان لەسەر ئاستی جیهان لە بەرهەمەکانیاندا لاببەن.