فوئاد سدیق
هەر حیزبێكی سیاسی كە دروستدەبێت، لەسەر بنەمای كۆمەڵێك ئاراستەی سیاسی و بنەمای فیكری دروستدەبێت، ئەو ئاراستە سیاسی و بنەما فیكرییە دەبێتە هێڵی گشتی حیزبەكەو، بە لادانی لەو ئاراستەیەو لەو بنەمافیكرییانەی ،دەبێتە لاوازكردن و ئینجا كۆتاییپێهێنانی حیزبەكە.ئەمە راستییەكی حاشا هەڵنەگرەو پێویستی بە مشتومڕی فیكری و سیاسیی نییە.
لێرە بە كورتی و بە خێرایی ئاماژە بۆچەند سەرەقەڵەمێكی 3-4 حیزبی سیاسی دەكەم كە بریتین لە :
پارتی دیموكراتی كوردستان
یەكێتی نیشتمانی كوردستان
بزووتنەوەی گۆڕان
كۆمەڵی ئیسلامی
پارتی دیموكراتی كوردستان
سەرەتای دروستبوونی پارتی دیموكراتی كوردستان و پێكهاتەكەی، بریتی بوو لەو دۆخە سیاسییە شكستخواردووەی كورد، كە ئەو كات هیچ حیزبێكی سیاسی نەیانتوانیبوو داخوازییەكانی كورد بگرێتە ئەستۆ. حیزبی رزگاری و حیزبی شۆڕش و پێشتریش حیزبی هیواو ......هتد.
دروستبوونی پارتی یەكگرتنەوەیەكی تەواوی حیزبە سیاسییەكانی ئەوكاتی كوردستانی بوو، تەنانەت سكرتێری حیزب و مەكتەبی سیاسی و چەندین سەركردایەتی پارتی بریتی بوون لەو كەسایەتییانەی كە پێشتر لە حیزبێكی دیكەدا بوون و سەركەوتوو نەببوون لێی. بەڵام بۆیە هاتنە ناو پارتی دیموكراتی كوردستان تا هیواكانیان گەشە پێبدەن و درێژەش بە خەباتی نەپچڕاوەیان بدەن.
هەر واشیان كردو ئەوانەی لە پارتی دووریش كەوتنەوەو نەیانتوانی پارتی لاواز بكەن، یان رووبەرووی مەترسییەكی گەورەی ببەن، چونكە پارتی لەسەر ئاراستە سیاسییەكەو لەسەر بنەما فیكرییە نەتەوەییەكەی خۆی بەردەوام بوو، ئەوانەی لەناو پارتی دەردەچوون، ئەوانە بوون نەیاندەتوانی لەسەر ئەو هێڵە گشتییەی پارتی بەردەوام بن بۆیە پارتی رووبەڕووی قەیرانێكی ئەوتۆ نەدەبووەوە.
یەكێتی نیشتمانی كوردستان
یەكێتی لەسەر بنەمای پەرچەكردارو رق و تۆڵەكردنەوە دروستبوو . باشترین بەڵگە بۆ ئەم قسەیەم، نامیلكەی (یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆچی..؟)یە، كە لە نووسینی خودی مام جەلال ە.ئەم نامیلەكەیە كە بە ئینجیلی یەكێتی دادەنرێت، پڕە لە رق و گیانی تۆڵەكردنەوەو، پڕە لە دروشم و زمانی زبرو، پڕە لە سڕینەوەی بەرانبەر. بەشێوەیەك لە كۆی نامیلكەكەی 27 لاپەڕەی بۆ ئەم مەبەستە نووسراوە.
لەكاتێكدا تەنیا 14- 15 لاپەڕەی بۆ هۆكارو بنەماو ئاراستەی سیاسی یەكێتی نیشتمانی نووسراوە، كە لەم چەند لاپەڕەیەشدا هێرش بردن بۆ سەر پارتی دیموكراتی كوردستان دە بارەو سەد بارە كراوەتەوە!. لە لایەكی دیكەیشەوە، یەكێتی كاتێك دروستبوو، تەنیا شكستی بزووتنەوەی رزگاری نیشتمانی كوردستان لە ساڵی 1975 نەبوو، بەڵكو پەیوەندی پتەویشی بەو باهۆزەوە هەبوو، كە سەركەوتنەكانی كۆمۆنیزم لە وڵاتانی ڤێتنام و كەمبۆدیاو لاوس و ئەنگۆلاو مۆزەمبیق و ...هتد هەبوو، هەر لەبەرئەوەش بوو ، یەكێتی شوناسی خۆی بە ماویزم رەنگڕێژ كرد، ماویزمێك دەیویست گرنگی بە جوتیاری دێهاتەكان بدات و بیانكات بە بزووتنەوەیەكی شۆڕشگێر، بۆ دژایەتیكردنی پارتی دیموكراتی كوردستان.
بزووتنەوەی گۆڕان
ئەم بزووتنەوەیە لە پزدانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هاتە دەر، هەر لەبەر ئەوەش بوو، زۆرترین جەماوەری یەكێتی لێ كۆ ببۆوە، چونكە هەوڵیاندەدا وەها خۆیان بناسێنن كە ئەوان(بزووتنەوەی گۆڕان) یەكێتی راستەقینەن و تەنانەت رۆحی یەكێتین. بۆیە لەماوەیەكی زۆر كورتدا توانیان نەك هەر یەكێتی بكەن بە دوو بەشەوە، بەڵكو توانیان هەر زوو بەشە زۆرەكەی یەكێتی، ئەوانەی لە خەمی گەڕانەوەی یەكێتی بوون بۆسەر بنەما سەرەتاییەكانی دروستبوونی یەكێتی ، چوونە ناو بزووتنەوەی گۆڕانەوە.
كۆمەڵی ئیسلامی
ئەم كۆمەڵی ئیسلامییە، كاتێك لەنێو بزووتنەوەی ئیسلامی هاتنە دەرەوە، كە هەستیان پێكرد، ئیتر بزووتنەوەی ئیسلامی خاوەنی ئەو گوتارە سیاسییە رادیكاڵ نا بەڵكو توندڕەوییە نییە كە ئەوان(كۆمەڵی ئیسلامی)خوازیاری بوون. مەیلێكی دیكەی ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامیش كاریگەریی هەبوو، كە حەزی لە كوێخایەتی بوو، چ ئەوكات و تا ئێستاش.ئەمە وایكرد كۆمەڵێك كادیری بە توانای بزووتنەوەی ئیسلامی روو لە كۆمەڵی ئیسلامی بكەن، ماوەیەكیش هەوڵیاندا لەسەر ئەو فۆڕمە بەردەوام بن، كە توندڕەوی دادەهێنن و مێشكی منداڵی كورد دەشۆنەوە، بەڵام كاتێك دۆخی كوردستان بەرەو ئارامی رۆیشت، ئیتر هەموو حیزب و رێكخراوێكی سیاسی وردە وردە دەپووكێتەوە، بۆیە كۆمەڵی ئیسلامیش خەریكی خۆ خواردنەوەو پووكانەوەیە.
ئەم چەند خاڵەی سەرەوە ئاماژەی روونن، تەنیا پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر رێبازەكەی مستەفا بارزانی بەردەوامە، ئەگەر چی چ سەردەمی مستەفا بارزانی و چ ساڵانی هەشتاكان و لە دوای راپەڕینیشەوە، بە هەمانشێوە، رووبەڕووی ئاستەنگی زۆر گەورە هاتووە، بەڵام پارتی هێڵە گشتییەكەی تا رادەیەكی باش پاراستووەو، هیچ میتۆدێكی دیكەیان نەخزاندۆتە نێو حیزبەكەوە. ئەوانەی لەگەڵیشیدا هەڵیان نەكردووە، یان نەیانتوانیوە لەگەڵی بەردەوام بن، چوونەتە دەرەوە، هەر چییەكیان كردبێت، نەیانتوانیوە پارتی بە یەكجاری بشكێنن، برینداریان كردووە، بەڵام زۆرجار ئەو برینداركردنە بەهێزتری كردۆتەوە، چونكە لەسەر ئاراستەی سیاسی و بنەمای فیكری دروستبوونەكەی ، بەردەوام بووە. لە ساڵانی شەستەكانەوە تا بە ئەمڕۆش دەگات، دەیان پیلان و دەیان گرووپ و رێكخراوی سیاسی بە هاوكاری وڵاتانیش پێكەوە نراون، بۆئەوەی پارتی نەهێڵن، برینداریشیان كردووە، بەڵام هەمیشە بەهێزتر هاتۆتەوە گۆڕەپانە سیاسییەكە.
ئێستاش لەبیرمە، لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی ساڵی 1992 بۆ پەرلەمانی كوردستان، كە یەكەم هەڵبژاردن بوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە دژی پارتی دیموكراتی كوردستان دروشمێكی گەورەی بەرزكردبۆوەو دەیانگوت: حوكمی زاتی درۆیە... ئاواتمان سەربەخۆیە... بەڵام پارتی هەر جەختی لە حوكمی زاتییەكە كردەوەو ، لەو كاتدا فێڵی لە خۆی نەكرد، بۆیە پارتی هەر دەنگی یەكەمی هێناو ، یەكێتی كە زەحمەتكێشانیش لەگەڵیدا بوو، كەمتریانهێنا.
بۆچی یەكێتی شكستی هێنا ؟
یەكێتی هەڵگری پەیامی 24 كاتژمێری بوو، واتا لەماوەی شەوو رۆژێكدا سیاسەتەكەی، پەیامەكەی، بەرنامەكەی..هتد بەرەواژ دەكردەوە. وای لێهاتبوو كادیری پێشكەوتووی یەكێتی سەری لە میتۆدو بەرنامەو سیاسەت و فیكری یەكێتی دەرنەدەچوو. لە ماویزمەوە، رۆیی بۆ ماركسیزم. لە ماركسیزمەوە بوو بە حیزبی رەنجدەران، لەوێوەش بۆ نەتەوەیی، ئەمجارەیان بایدایەوە سەر سۆسیال دیموكرات، ئێستاش هیچ سەركردەیەكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان نییە، بتوانێ شەرحێكی سیاسەت و فیكری یەكێتی نیشتمانی كوردستان بكات، چونكە ئەوەندە رەنگی تێكەڵكراوە، كەس ناتوانێ دەستنیشانی ئەو رەنگەی بكات كە ئێستا كاری سیاسی لەسەر دەكات.
ئەی بزووتنەوەی گۆڕان؟!
ئەم بزووتنەوەیە كە لە هەناوی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هاتە دەرەوە، دروشمی زۆر قەبەی بەرزكردەوە، تا رادەیەكیش لە كوردستاندا هەندێك بۆشایی سیاسی و فیكری هەبوو، خەڵكی وا گۆشدەكرد كە ئەوان(بزووتنەوەی گۆڕان) دەتوانن ئەو هەموو بۆشاییانەی كە هەن پڕیان بكاتەوەو ، كۆتاییش بەم حیزبە سیاسییانە بهێنن كە خۆیان مەبەستیانە(مەبەستیان پارتی و یەكێتی بوو، دوای ئەوان ئیسلامییەكان).
نەوشێروانیش هەڵقووڵاوی ناو واقیعی سیاسی كوردستان بوو، دەیزانی چۆن وشەی ناو رستەكانی ریزبەند دەكرد، هەندێكجار بە سۆزو عاتیفە، هەندێكجار بە سیاسەت و فیكر، هەندێكجاریش بە ئەقڵانیانە، توانی زۆربەی چین و توێژەكان بۆ لای خۆی سەرنج بدات. بەڵام ئەوانیش(بزووتنەوەی گۆڕان) هەر زوو سەریان لێ شێوا، لەلایەك ئەو گوشارانەی بۆ سەر كادیرو ئەندامانیان هەبوو، لە لایەكیش هەڵپەیان بۆ وەرگرتنی پلەو پۆست بوو. بەتایبەت لە هەڵبژاردنی دووەمیان كە كورسییەكیان كەمكرد، قەناعەتێكیان بۆ دروست ببوو كە ئیتر لەوە زیاتر پەرەناسێنن، بۆیە هەڵپەی وەرگرتنی پلەو پۆست كەوتە كەللەیانەوە.
واقیعی سیاسی و فیكری كوردستان ئەوەمان پێدەڵێت، ئەو ئەقڵیەتەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەبات بەڕێوە، ناتوانێ گەشە بە یەكێتی نیشتمانی بدات و ، دوای ئەم هەموو لێكترازانەی لەناو یەكێتی دروسبووە، یەكێتی هەر بۆ دواوە هەنگاوی ناوەو، لە هەر شوێنێكدا ئەگەر هەنگاوێك چووبێتە پێشەوە، لە چوار شوێنی دیكەی چوار هەنگاو چۆتە دواوە. لە دوای راپەڕینەوە، زۆر جار پارتی دیموكراتی كوردستان پارسەنگێكی بۆ دروستكردووە، بەڵام حیزبێك جارێك دەتوانێت راستیبكاتەوەو پارسەنگی بۆ دروستبكات. ئەگەر ئەو حیزبە خۆی توانای راستبوونەوەی نەبێت، هەرگیز ناتوانێت بچێتە پێشەوە.
یەكێتی نیشتمانی كوردستان ، لە ئێستادا لە درەختێكی سەرەتای پاییز دەچێت كە رەنگی هەڵبزڕكاوەو هەندێك لە گەڵاكانیشی هەڵوەریوە، بەڵام چاوەڕواندەكرێت ، ئەم درەختە رووت ببێتەوە. زستانێكی تووشیشی لە پێشە، ئەم زستانە رێگەی بەهارێكی نوێی پێ نادات.
بزووتنەوەی گۆڕان ئێستا لەو درەختە دەچێت كە هەر لەگەڵ یەكەم باوبۆڕەی پاییزدا هەموو گەڵاكانی هەڵوەریوەو، درەختێكی رووت ماوەتەوە. بزووتنەوەی گۆڕان كە متمانەی هەموو خەڵكی لەدەست دا، لەناو حكومەتی هەرێم بچێتە دەرەوە، یان بمینێتەوە، هیچ جیاوازییەكی نییە. چونكە حیزب كە درۆی لەگەڵ دەنگدەرانی خۆی كرد، جارێكی دیكە متمانەت پێ ناكاتەوە. كورد راستی گوتووە: ماران گەستی لە خشكەی گوریس دەترسێ. بزووتنەوەی گۆڕان هەزار دروشمی رادیكاڵانەش بەرزبكاتەوە، تازە ناتوانێ قیتبێتەوە، چونكە مرد . بۆیە هەڵوەشانەوەی گۆڕان باشترین كارە كە بیكەن. چونكە حیزبێك وای بەسەر هات ، تەنیا بۆ ناشتن باشە، نەك خەریكی دەرزی و دەرمان پێدانی بیت، چونكە روونە چاك نابێتەوە. ناشكرێت بە وەهم و خەیاڵ دڵی خۆیان خۆشبكەن.
كۆمەڵی ئیسلامی، كادیرو سەركردایەتی كۆمەڵی ئیسلامی بەر لە دروستبوونیان، هۆكارێك بوون بۆ سەرهەڵدانی پێكدادان لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی، ئەوەندە رادیكاڵ بوون، هەموو شتێكیان رەتدەكردەوە، پەرلەمان، دیموكراسی، ئازادی، سەربەخۆیی، نەتەوەیی، كەچی دوای ئەوەی دۆخی هەرێمی كوردستان ئارام بووەوە، وەكوو حەربا پێستی خۆیان گۆڕی!. ئاخر هیچ رێكخراوێكی ئیسلامی رادیكاڵ ناتوانێ لەگەڵ ئارامی و ئاشتیدا هەڵبكات.
خەڵكی كوردستانیش ماندوو بوونە لە دروشمی بریقەداری پڕ لە درۆ. بەدوای ئارامی و ئاوەدانی و خۆشگوزەرانیدان، نایانەوێ چیدی كوڕەكانیان باوكیان براكانیان ببنە سووتەمەنی شەڕێك كە نەفرەتیان لێی كردووە. كۆمەڵی ئیسلامی كە تێگەیشت دۆخی رادیكاڵی بەسەر چوو، هەڵپەی ناو دەسەڵاتی كرد، هەموو دروشمەكانی خۆیان لینگەو قووچ كردەوە. وەك چۆن یەكێتی و بزووتنەوەی گۆڕانیش وایان كرد. بۆیە ئەو حیزبانەی ئەمجارە كەوتوون، زۆر سەختە بتوانن هەستنەوە. داهاتووش یەكلاكەرەوەی بۆچوونە جیاوازەكانمان دەبێت.