سازدانی: ئەڤین عەبدولڕەحمان

د.محەمەد سدیق خۆشناو، سەرۆکی زانکۆی لوبنانی-فەرەنسی، لە چاوپێکەوتنێکی هەرێم نیوزدا تیشک دەخاتەسەر سیستمی خوێندنی زانكوكان لە هەرێمی كوردستاندا و پێی وایە هێشتا لەچاو چاوەڕوانی ئەواندا نییە، چونكە خوێندن لەزانكۆكانمان كاریگەرە بەبارودۆخ یان دەوروبەر.

هەروەها دەشڵێت، سەرباری ئەوانەش، من هێشتا بێئومێد نیم، بەردەوام كاردەكەین بۆپێشخستنی سیستمەكە، ئەوەتا لەناو زانكۆكانمان بەڕێوەبەرایەتی (دڵنیایی جۆری)مان دامەزراندووە، تاوەكو لەنزیكەوە بەدواداچوون بۆ چۆنێتی بەڕێوەچوونی پرۆسەی خوێندن و ئاریشەو چارەسەرییەكانی بكات.

هەرێم نیوز: ئایا سیستەمی خوێندنی زانكوكان لە هەرێمی كوردستاندا سیستەمێكی تۆكمەیە بۆ فێربوون؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: بەر لەهەرشتێك با وشەی (سیستەم) ڕاست بكەینەوە چونكە هەندێك خەڵك و تەنانەت هەندێك میدیاكاریش بە (سیستەم) دەریدەبڕن. وشەكە لەبنەڕەتدا ئینگلیزییە و لەو زمانەدا بە (سیستم) گۆ دەكرێت. پاشان بابزانین لەڕووی زانستییەوە (سیستمی خوێندن) چییە ؟

سیستمی خوێندن چوارچێوەیەكە،  سەرجەم ئەو ڕەگەزانە لەخۆدەگرێت، كە بۆ سەركەوتنی پرۆسەی خوێندن پێویستن، ئەوانیش بریتیین لە: (توانای مرۆیی، ژێرخانی ماددی، ئامانج و فەلسەفەی پەروەدەیی) هەموو ئەمانەش بێگومان كاریگەر دەبن بە ژمارەی دانیشتووان و باری ئابووری وڵات و دەوروبەر، یان ئەو ژینگەیەی پرۆسەی خوێندنی تێدا بەڕێوە دەچێت. بۆ ئەوەی سیستمی خوێندن لەزانكۆكان، یان هەر ناوەندێكی پەروەدەییدا سەركەوتووبێت، دەبێت دارای/خاوەن ئەم تایبەتمەندییانە بێت:

1-     سەربەخۆیی
2-     ژینگەیەكی پەروەدەیی لەبار لەناوەوەو دەرەوەی دامەزراوەكە.
3-     بوونی توانای مرۆیی و ژێرخانی ماددی.
4-     وەرگرێك یان قوتابییەك، كە بۆ فێربوون بەویستی خۆی هاتبێتە بەشێك لەبەشەكانی زانكۆ، نەك بەدەر لەویستی خۆی نێردرابێت، یاخو ئامانجی لەخوێندنەكەی تەنها بەدەستهێنانی بڕوانامە بێت.

بەلەبەرچاوگرتنی ئەو تایبەتمەندییانەی سەرەوە، هەریەك لەئێمە، لەلایەن خۆیەوە دەتوانێت هەڵسەنگاندن بۆ ئەوە بكات، ئایا سیستمی خوێندنی زانكوكان لە هەرێمی كوردستاندا سیستەمێكی تۆكمەیە بۆ فێربوون یان نا ؟ ئەگەر ڕای منت دەوێت ئەوا من دەڵێم: هێشتا لەچاو چاوەڕوانی ئێمەدا نییە، چونكە خوێندن لەزانكۆكانمان كاریگەرە بەبارودۆخ یان دەوروبەر، هەر بۆ نموونە: بوونی قەیرانی دارایی لەساڵانی ڕابردوو، ململانێ سیاسییەكان، شەڕی داعش، بڵاوبوونەوەی پەتای (كۆرۆنا) كاریگەرییان لە سیستمی خوێندن لەزانكۆكانمان كرد و نەیانهێشت ئێمە وەك سەرۆكی زانكۆكان، ستافی وانەبێژ، بەتەواوەتی پلانەكانی خۆمان جێبەجێ بكەین.

هەموو سیستمێكی خوێندن لەدوای تێپەڕینی چەند ساڵێك بەسەریدا، پێویستی بەهەموواركردنەوە هەیە، تاوەكو بتوانێت لەگەڵ گۆڕانكارییە پەروەردەییەكانی جیهاندا هەڵبكات

وەلێ سەرباری ئەوانەش، من هێشتا بێئومێد نیم، بەردەوام كاردەكەین بۆ پێشخستنی سیستمەكە، ئەوەتا لەناو زانكۆكانمان بەڕێوەبەرایەتی (دڵنیایی جۆری)مان دامەزراندووە، تاوەكو لەنزیكەوە بەدواداچوون بۆ چۆنێتی بەڕێوەچوونی پرۆسەی خوێندن و ئاریشەو چارەسەرییەكانی بكات، سوپاس و پێزانین و خەڵات ئاراستەی ئەو مامۆستایانە بكەین، كە بەشێوەیەكی نموونەیی وانەكانی خۆیان گوتووتەوە و كاروبارە ئەكادیمییەكانیان ڕاپەڕاندووە، لەهەمانكاتدا هۆشداری بدەینە ئەو مامۆستایانەی كەمتەرخەمن،  هەموو ئەمانەش بەپێی هەڵسەنگاندنێكی زانستی ئەنجامدەدرێت.

هەرێم نیو: ئەم مەنهەجەی ئێستای خوێندن لەگەڵ واقعی كۆمەڵایەتی كوردستان دەگونجێت یاخود پێویستی بە هەموارە؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: ڕەنگە بەشێك لەوەڵامی ئەم پرسیارەت لەوەڵامەكەی پێشوومدا دەست بكەوێت، بەڵام بێگومان نەك ئەم سیستمە، بەڵكو هەموو سیستمێكی خوێندن لەدوای تێپەڕینی چەند ساڵێك بەسەریدا، پێویستی بەهەموواركردنەوە هەیە، تاوەكو بتوانێت لەگەڵ گۆڕانكارییە پەروەردەییەكانی جیهاندا هەڵبكات، بەتایبەتی لەمێستادا كە (تەكنۆلۆژیای پەروەردەیی) یان تەكنۆلۆژیای خوێندن ڕۆڵێكی كاراو خێرا لەبەڕێوەبردن و پێشخستنی پرۆسەی خوێندا دەگێڕێت، بەڵام بەداخەوە هێشتا گشت زانكۆكانی ئێمە كەڵكیان لە تەكنۆلۆژیای خوێندن یان پەروەردەیی وەرنەگرتووە، دیارە ئەوەش هۆكاری خۆی هەیە.

هەرێم نیوز: سیستەمی (فێركاری و فێرخوازی) ئێستا كە دەگوترێت پێویستە قوتابی چەقی پۆل بێت تاچەند لە ناوەندەكانی خوێندندا پەیڕەو دەكرێت ؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: ڕاستە فەلسەفەی پەروەردەیی ئێستا جەخت لەوە دەكاتەوە كەوا پێویستە قوتابی چەقی پۆل یان چەقی خوێندن بێت، ڕۆڵی مامۆستاش تەنها ڕێنمووییكردن و ئاراستەكردن بێت، نەك وەكو پێشان كە هەر مامۆستا قسەی دەكرد و قوتابیش گوێگر بوو، دواتر دەبوایە ئەوەی مامۆستا پێی گوتووە، یان پێی داوە (لەبەری بكات) كە ئەمەش زۆر خراپە، چونكە (بیركردنەوەی ڕەخنەیی) كە ئامانجی ئەمڕۆی ئێمەیە لەزانكۆكاندا دەكوژێت.

بەڵام بەداخەوە هێشتا زۆربەی ناوەندەكانی خوێندنی ئێمە لەقۆناغی زانكۆ و پێش زانكۆوە هەر لەسەر شێوازە كۆنەكە دەڕۆن كە تێیدا مامۆستا قسەكەرەو و قوتابیش گوێگر و بێدەنگ، لەكاتێكدا كە فەلسەفەی پەروەردەیی هاوچەرخ داوا لەئێمەی مامۆستا دەكات، كە هەموو كاتەكانی ناوپۆل بۆ قسەكردنی خۆمان قۆرخ نەكەین و هەموو چالاكییەكانی ناوپۆل ئەنجام نەدەین، ئاخر ناكرێت قوتابییەك بۆ ماوەی (45) خولەك گوێگر بێت، لەكاتێكدا ، مرۆڤی هاوچەرخ لەبەر سەرقاڵی بەكاروبارەكانی ژیانەوە ماوەی گوێگرتنی بۆ (20) خولەك كەم بووەتەوە، ئەگەر لەوە زیاتر قسەمان كرد، گوێگر خەودەیباتەوە، بەتایبەتی لەقۆناغە سەرەتاییەكانی خوێندندا كە قوتابی هێشتا منداڵەوەو زیاتر ئارەزووی یاریكردن دەكات نەك گوێگرتن، بۆیە لەم حاڵەتەدا باشتروایە خوێندنەكەی بەشێوەی یاریكردن فێر بكرێت تا لای خۆشەویست بێت.

 لەهەمان كاتدا پێویستە مامۆستاش خۆی ڕابهێنێت، لەوەی چۆن ڕۆڵەكانی لەناو پۆلدا دابەش دەكات ؟ لەچ كاتێكدا دەبێتە قسەكەر و لەچ كاتێكی دیكەدا دەبێتە گوێگر، تا گوێ بۆ بۆچوونی جیاوازی قوتابیان ڕادێرێت، وەلێ مایەی نیگەرانییە، هەندێك مامۆستا نەك هەر گوێ بەبۆچوونی قوتابیان نادەن، بەڵكو بۆچوونەكانیشان سەركوت دەكەن ئەگەر هاتوو جیاواز بوون لەوەی مامۆستا گوتوویەتی، بگرە مامۆستا هەیە كە دەچێتە ناو پۆلەوە قسەدەكات تا دەچێت دەرەوە، هیچ بوارێك بۆ قسەكردنی قوتابی ناڕەخسێنێت، یان هیچ پرسیارێكی وەها ناوروژێنێت كە قوتابیان پێكڕا قسەی لەسەر بكەن و سەرنج و ڕەخنەكانی خۆیان بخەنە ڕوو.

سیستمی خوێندن چوارچێوەیەكە،  سەرجەم ئەو ڕەگەزانە لەخۆدەگرێت، كە بۆ سەركەوتنی پرۆسەی خوێندن پێویستن، ئەوانیش بریتیین لە: (توانای مرۆیی، ژێرخانی ماددی، ئامانج و فەلسەفەی پەروەدەیی

سیستمی پەروەردە لە سێ ڕەگەزی سەرەكی پێك دێت ئەوانیش: (مامۆستا، مەنهەجی خوێندن و قوتابی)ن، هەرچەندە ئێستا باس لە تەكنەلۆژیای فێركردنیش دەكرێت وەك ڕەگەزێكی دیكە. ئامانجی مامۆستاو مەنهەجی خوێندن ئەوەیە، كە پێكەوە قوتابی فێر بكەن، واتە چەقەكە هەر قوتابییە، بەڵام كێشە لەچۆنێتی گەیاندنی مەنهەجەكە بۆ ناو مێشكی قوتابی هەیە، هێشتا لەناوەندەكانی خوێندنماندا بەتەواوەتی قوتابی ئەو مافەی خۆی وەرنەگرتووە وەك چەقی پرۆسەی خوێندن، هەرچەندە نكۆڵی لەوە ناكەم چەند ناوەندی خوێندن و مامۆستای بەڕێزمان هەیە لەفەلسەفەی پەروەردەیی هاوچەرخ تێگەشتووە و قوتابیەكانی كردووە بەچەق، بەڵام ئەمە بەس نییە، چونكە ئەگەر ئەویش سیستمەكە هانی نەدات، دامەزراوە پەروەردەییەكەی پشتگیری نەكات، ناتوانێت بەردەوام بێت. 

هەرێم نیوز: چۆن بتوانین قوتابیان پێداگۆجیكەڵانە سازبكەین بۆ كۆمەڵگە؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: ئەمە پرسیارێكی گرنگە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر بەلاتانەوە ئاسایی بێت، حەز دەكەم تێبینییەك بە ئێوەی میدیاكارو تەواوی دەستگا میدیاییەكان بدەم، كە زۆر جار لەمیانی دیمانەكانمدا تێبینیم كردووە، ئەویش بەكارهێنانی وشەی بێگانە و چەمك و زاراوەی زانستییە. وەك دەزانن میدیاكار قسە بۆ زۆرینەی خەڵك دەكات، لەناو ئەوانەدا خەڵكانی ئاست بەرز و ئاست ناوەندی و ئاست نزم لەڕووی زانستی و ڕۆشنبیرییەوە هەن، جا باشترە وشەو چەمك و زاراوە بیانییەكان بكەن بەكوردی ئەوجا بەكاریان بهێنن، چونكە ئێوەی میدیاكارو ئێمەی ئەكادیمی ئەركمان بەرانبەر زمانی نەتەوەكەمان لەسەرشانە و دەبێت زمانەكەمان بەوشەی جوان دەوڵەمەند بكەین و وشەی بیانی بۆ بكوردێنن.

وەك كاندیدی پارتی دیموكراتی كوردستان  لەبازنەی یەكەم لە پارێزگای هەولێر بەژمارەی (27). من بەپێی پسپۆڕی و ئەزموونی خۆم وەك سەرۆكی پێشووتری زانكۆی سەلاحەددین و سەرۆكی ئێستای زانكۆ لوبنانی فەرەنسی و ڕاوێژكاری پەروەدەیی، كاری لەپێشینەم بایەخدانە بەكەرتی پەروەدەو خوێندنی باڵا

بۆ ئەوەی زۆربەی وەرگران بەهەموو ئاستەجیاوازەكانیانەوە، لەگفتوگۆكەی من و بەڕێزت باشتر حاڵی ببن، دەبێت سەرەتا ئەوەیان پێبڵێین كە (پێداگۆجی) كە بەڕێزت بەكارتهێنا وشەیەكی بیانییە، بەڵگو زاراوەیەكی پەروەدەیی و لەئەسڵدا یۆنانییە و بەمانای (زانستی پەروەردە) دێت و واتە توانای ئەوەت هەبێت بەشێوەیەكی زانستیی بەپێی ڕێبازەكانی وانەگوتنەوە و میتۆدێكی دیاریكراو و دروست زانیاری و ڕۆشنبیری بگەیەنیت، ئەمەش زۆرجار لە نەوەیەكی گەورەترەوە بۆ نەوەیەكی بچووكتر لەتەمەندا دەگەیەندرێت. لێرەوە دێمەوە سەر ناوەرۆكی پرسیارەكەی بەڕێزت سەبارەت بەوەی چۆن بتوانین قوتابیان پێداگۆجیكەڵانە ساز بكەین بۆ كۆمەڵگە؟ دەڵێم: سەرەتا دەبێت بایەخ بە  پێداگۆجیا وەك زانستێك لەناوەندەكانی خوێندندا بدەین و مامۆستایان و دامەزراوە پەروەردەییەكانمان لە ئەو زانستەدا شارەزا بكەین، پاشان لەڕێگەی كۆڕ و كۆنفرانس و ڕاگەیاندنەوە خەڵكی پێ ئاشنا بكەین و لەواقیعیشدا بیكەین بەكردەیی، چونكە هەر خودی پێداگۆجیا جەختى زیاتر، لەسەر پەروەردە لەڕووی جێبەجێكردنەوە دەكات.

خۆشبەختانە ئێستا ئەمە لە ئاستی زانكۆدا بەشێوەیەكی ڕێكوپێك دەستی پێكردووە، هەر مامۆستایەكی زانكۆ بەر لەوەی ئێمە نازناوی زانستی پێبدەین، دەبێت چووبێتە خولی پێداگۆجییەوە، ئەم خولە چەند ساڵێكە لەزانكۆ حكومییەكانی كوردستان دەكرێتەوە، ئێمەش وەك (زانكۆی لوبنانی فەرەنسی) دەستمان كردووە بەكردنەوەی خولەكەو بەردەوامیش دەبین.

هەرێم نیوز: گۆڕانە كۆمەڵایەتیەكان تاچەند بونەتە هۆكاری كاریگەری دروستكردن لەسەر ئاستی فێرخوازان و فێركاران؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو:  جارێ با دیسان لەسەر ئەو چەمكە بوەستین و ڕوونی بكەینەوە كە بەكارتهێنا ئەویش (گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی)یە، وەك لەزانستی كۆمەڵناسیدا هاتووە، مەبەست لەگۆڕانكاری كۆمەڵایەتی ڕوودانی گۆڕانە لە بنیاتی كۆمەڵگەو سیستمەكەی و پەیوەندی سیستمەكان لەگەڵ یەكتردا، كە سیستمی خوێندنیش بەشێكە لەو سیستمانە و بەسیستمەكانی دیكە كاریگەر دەبێت.

بێگومان گۆڕانكاریی كۆمەڵایەتی كاریگەری ئەرێنی، یان نەرێنی لەسەر ئاستی فێرخواز و فێركار و كۆی پرۆسەی خوێندن دادەنێت، ئەگەر گۆڕانكاریی ناو سیستمە كۆمەڵایەتییەكان - لەپێشیانەوە سیستمی پەروەردە- ئەرێنی بوو، ئەوا بێگومان بەقازانجی فێرخواز و فێركار دەشكێتەوە، بەپێچەوانەشەوە دروستە. لەبیرمان نەچێت سیستمی پەروەردە خۆی دایكی سیستمەكانی دیكەیە، بۆیە گوتراوە ئەگەر ویستت وڵاتێك وێران بكەیت، دەست بۆ سیستمی پەروەردەكەی ببە. بۆیە دەبێت ئێمە سەرەتا بایەخ بە سیستمی پەروەردە بدەین وچاكی بكەین تا لەوێوە گۆڕانكاری لەكۆمەڵگەدا بكەین و كاریگەری لەچاككردنی سیستمەكانی دیكەش بكەین، ئەزموونیش پێمان دەڵێت ئەو وڵاتانەی سەرەتا گۆڕانكارییان لەپەروەردەدا بەرەو باشتر كردووە، دواجار سەركەوتوو بوون، وەك (یابان) بۆ نموونە.

پەروەردەو سیستمی هاتوچۆ:

هەرێم نیوز: هەموومان بەشێكین لە سیستەمی هاتووچۆ جا ئەگەر پیادە بین یان شوفێر بۆیە پێتان وانیە دەبوو وانەیەك لە مەنهەجی خوێندنماندا هەبوایە بە ئامانجی بەرچاوڕوونی زیاتر؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: زۆر باشتكرد كە بابەتی دیمانەكەت بەهاتووچۆوە بەستەوە، ئەگەر ڕێگەم بدەیت من چەند شتێك لەمبارەیەوە ڕوون دەكەمەوە و هاوكات وەڵامی پرسیارەكەشتی تێدایە. دروشمێك هەیە دەڵێت: "شۆفێریكردن زەوق و هونەر و ئەخلاقە". هەریەك لە ئەم چەمكانەش پەیوەندیی بە جۆرێك لە پەروەردەوە هەیە وەك (پەروەردەی زەوق) و (پەروەردەی هونەری) و (پەروەردەی ئەخلاق).

 جا كە دەڵێین شۆفێری زەوقە، بەمانای ئاداب و هەڵسوكەوت دێت، بەمای ئەوە دێت كە تۆ دەبێت پێش هەموو شتێك ماف بدەیت بە بەساڵاچووان و خانمان و منداڵان تاوەكو نەبیتە مایەی زیانگەیاندن پێیان بەبۆنەی شۆفێرییەكەتەوە. هەروەها كە دەڵێین: شۆفێری هونەرە، واتە تۆ بەشێوەیەكی شارەزاییانەو و ئارام و پارێزراو بە دەروونێكی دروستەوە بتوانیت ئۆتۆمبێل لێبخوریت، لەو ڕێگاوبانەی هەم هی تۆیەو هەم هی خەڵكانی دی، دەبێت بزانیت چۆن خۆت لە پێكدادان دەپارێزیت و خۆت و سەرنیشینەكانت دەگەیەنیتە شوێنی مەبەست. لێرەدا چەمكی ئەخلاق دێتە گۆڕێ، كە مەبەست لێی ئەوەیە بەشێوەیەكی باش مامەڵە لەگەڵ ئەو شۆفێرانە بكەیت كە لەگەڵ تۆ بەڕێگاكەدا دەڕۆن، هەمیش بەجوانی مامەڵە لەگەڵ پیادەڕێكان بكەیت.

لەئەو لێكدانەوە كورتەی سەرەوە، تێبینی ئەوەمان كرد كە هەمیشە (خەڵك) یان كەسانی دیكە بوونیان هەیە، كە هەریەك وەك تۆ لەو كۆمەڵگەیە دەژی كە تێیدات، بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵگەشدا تەبابیت، پێویستە بەسیستمێكی پەروەردەیی وەهادا ڕۆشتبیت، فێری كردبێتیت چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەوی دیكە، یان ئەوانی دیكە دەكەیت، بەتایبەتی لەو ڕێگاوبانانەی كە قەرەباڵغن. بەكورتی: شۆفێریكردنی تۆ هەڵسوكەوتێكە لەكۆمەڵگەدا و ڕەنگدانەوەی كەسێتیتە، هەر ئەوەش نیشانمان دەدات كەوا كەسێك چۆن پەروەردە كراوە؟.
لەسیستمە سەركەوتووەكانی پەروەردەدا (پەروەردەی هاتوو چۆ) یان ئەوەی بە عەرەبی پێی دەڵێن: (التربیە المروریە) لەمەنهەجی پەروەردەدا ڕەچاو كراوە و لەقوتابخانەكان دەوترێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا دامەزراوە پەروەردەییەكان و دامەزراوەكانی هاتووچۆ هەماهەنگن لە ئەنجامدانی چالاكی هاوبەش و بەردەوام بۆ ئاشناكردنی زیاتری قوتابیان بە یاساو ڕێساو نیشانەكانی هاتووچۆ، خوازیارم ئەو دوو دامەزراوە گرنگە لەكوردستانیش زیاتر و زیاتر چالاكی لەم بوارەدا بكەن.

بەسیستمی پەروەردەی هەر وڵاتێك بۆ ئەوەی سەركەوتووبێت لەبنیاتنانی تاكی تەندروستدا پێویستە تاكەكانی فێری چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ یەكدیدا بكات بەشێوەیك لێبوردەیی دروشمیان بێت، جا یەكێك لەو پەروەردە گرنگەی، كە پێویستە هەر لەقۆناغی باخچەی ساوایانەوە تاكەكانی لەسەر ڕابهێندرێت پەروەردەی هاتووچۆیە كە بەشێكە لە ئەو جۆرە پەروەردەیە و ئەمڕۆ یەكێكە لەشێوازە گرنگەكانی پەروەردە، بەتایبەتی لەمێستادا، كە فشاری دەروونی خەڵك زیاد بووە بەهۆی پەتاو ناسەقامگیرییەكانی هەندێك وڵاتەوە.
پەروەردەی هاتووچۆ تاكەكانی كۆمەڵگە فێر دەكات كە ڕێز لەیاسا و ڕێساكانی هاتووچۆ بگرن؟ لەكوێدا خێراییەكەیان كەم دەكەنەوە، چۆن ئۆتۆمبێلەكەیان بەكاردەهێنن ؟ چۆن هاوكاری كەسانی خاوەن پێداویستى تایبەت و بەساڵاچوواندا  دەكەن؟ یان چۆن هاوكاری هاوشۆفێرەكانیان دەكەن؟ .

لەبیرما نەچێت سیستمی پەروەردە، هەر ئەوە نییە لە دامەزراوە پەروەردەییەكاندا هەیە، بەڵكو لەناو خێزانەكانیشدا سیستمی پەروەردەیی خێزانیی هەیە كە لەسەرەتای منداڵییەوە ڕۆڵێكی كارا لەدورستكردنی (كەسێتی تاك)ەكان و بنیاتنانی كۆمەڵگەدا هەیە

لەبیرما نەچێت سیستمی پەروەردە، هەر ئەوە نییە لە دامەزراوە پەروەردەییەكاندا هەیە، بەڵكو لەناو خێزانەكانیشدا سیستمی پەروەردەیی خێزانیی هەیە كە لەسەرەتای منداڵییەوە ڕۆڵێكی كارا لەدورستكردنی (كەسێتی تاك)ەكان و بنیاتنانی كۆمەڵگەدا هەیە،  بۆ نموونە منداڵ كە لەدایك دەبێت بەشێوەیەكی ڕەمەكی (غریزی) نا ڕێك و پێك دەجوڵێت، بەڵام ئەوە سیستمی پەروەدەیی خێزانە كە جوڵە و هەڵسوكەوتەكانی ڕێك دەخات و فێری زمان و دابونەریتە كۆمەڵایەتییەكانی دەكات، بەمەش بەشداری لە دانانی بەردی بناخەی كەسێتی منداڵدا هەیە. جا زۆر گرنگە خێزانەكانیش بەشداربن لە ئاشناكردنی منداڵەكانیان بە یاساو ڕێساكانی هاتووچۆ، دەبێت بزانن كە ئەگەر مێردمنداڵەكانیان بەبێ ئاگاداری ئەوان و بەبێ بوونی مۆڵەتی شۆفێری، ئۆتۆمبێلەكەی باوكی یان دایكی بردە سەرجادە، ئەوە مانای شكستی ئەوان دەگەیەنێت لەپەروەردەكردنیدا، مخابن زۆرجار گوێمان لەهەواڵی لەوجۆرە هەبووە كە مێردمنداڵێك بەبێ مۆڵەت، ئۆتۆمبێلی باوكی بردووەتە دەرەوە و كەتنێكی كۆمەڵایەتی كردووە.

هەرێم نیوز: پێبژاردن یان ڕینماییكردن هۆكارێكی گونجاوە بۆ پابەندكردنی زیاتری شوفێران؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: پێبژاردن بەڕای من ڕێگاچارەیەكی ناچارییە كە سیستمی هاتووچۆ پەیڕەوی دەكات، بەڵام لەپێش ئەوەوە بێگومان ڕێنماییكردن لەڕێگەی سیستمێكی پەروەردەیی دروستەوە، لەهەموو شتێك گرنگترە، چونكە ئەوە ڕەقیبێك یان چاودێریكەرێكی مەعنەویی لەناخی تاكدا دروست دەكات كە لەكامێراكانی چاودێری سەرجادەكانیش گرنگترە بۆ ڕوونەدانی حاڵەتی نەخوازراو.

هەرێم نیوز:  لەكاتی دروستبوونی ڕووداوەكانی هاتوچۆدا یاسا سەروەر بكرێت گونجاوترە یاخود كۆڕبەندی كۆمەڵایەتی بۆ چارەسەر كردنی كێشەكان ؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: بێگومان یاسا سەروەربێت گونجاوترە، ئێمەش هەموو هەوڵێكمان بۆ سەروەربوونی یاسایە. كۆڕبەندی كۆمەڵایەتی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەو دەوڵەتانەدا زیاتر باوە كە یاساكانی حكومەت لەكایەی كۆمەڵایەتیدا پەراوێز خراون، بەڵام ئەمە مانای وەها نییە كە هەندێكجار كۆڕبەندی كۆمەڵایەتی لەوچوارچێوەی یاسا ڕێگەی پێداوە، هاوكار نییە لە چارەسەركردنی كێشەكان.

هەرێم نیوز: بەڕێزتان كاندیدی پارتی دیموكراتی كوردستانن لە بازنەی یەكەم لە پارێزگای هەولێر بە ژمارەی 27 بۆ پەرلەمانی عێراق ئەگەر سەركەوتووبوون گرنگترین  كارەکانی جەنابتان دەكرێ بزانین؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو:  سەرەتا سوپاسی بێپایانم بۆ ئێوە هەیە كە منتان بەشیاوی قسەكردن لەم بابەتە و کاندید بۆ پەڕلەمانی عێراق وەك كاندیدی پارتی دیموكراتی كوردستان زانی لەبازنەی یەكەمی لە پارێزگای هەولێر بەژمارەی (27). من بەپێی پسپۆڕی و ئەزموونی خۆم وەك سەرۆكی پێشووتری زانكۆی سەلاحەددین و سەرۆكی ئێستای زانكۆ لوبنانی فەرەنسی و ڕاوێژكاری پەروەدەیی، كاری لەپێشینەم بایەخدانە بەكەرتی پەروەدەو خوێندنی باڵا، چونكە ئەوە نهێنی سەركەوتنی هەر وڵاتێكی پێشكەوتووە.

هەروەها زۆر جەخت لەسەر بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەحكوومەتی ناوەندی و مافە دارایی و نەتەوەییەكانی كوردستانیان دەكەم بەهەموو ئەو پێكهاتانەشەوە كە لەم هەرێمە لەگەڵ ئێمەی كورددا دەژین. لەنێوان خۆم و خودادا بەڵێنمداوە، هەر وەك چۆن بەڵێن بەخەڵك و حیزبەكەشم دەدەم: درێغی لەگەیاندنی دەنگی ئەوان و بەدواداچوونی كردەیی بۆ ماف و خواستەكانیان نەكەم و ببمە ڕایەڵەیەكی پتەوی پەیوەندی لەنێوان هەرێم و بەغدا. ئەمە جگە لەوەی كە گەڕاندنەوەی بست بەبستی خاكی كوردستان ئامانجێكی سەرەكی منە كە بەداخەوە بەهۆی زۆری زۆرداران و خیانەتی هەندێك كەسەوە، بەشێكیمان لەدەستداوە.

هەرێم نیوز: لە كۆتاییدا هیچ شتێك ماوە بۆ گوتن كە باسمان نەكردبێت و جێگای سەرنجی بەڕێزتان بێت؟

د.محەمەد سدیق خۆشناو: هەر ئەوەندەم ماوە بڵێم: ڕاستە سیستمی پەروەردەیی فەرمی هاوكاری قوتابی دەكات تا بەپێی قۆناغەكانی تەمەن هەم زانیارییەكانی زیاد بكات، هەمیش فێری هەڵسوكەوتی باش ببێت. بەڵام ڕۆڵی سیستمی پەروەردەیی فەرمی، لەدوای سیستمی پەروەردەیی خێزانەوە دێت كە دەبێت خێزانەكانیش هاوكار و بەشداربن لەدروستكردنی كەسێتی تاكێكی سەركەوتوو بۆ كۆمەڵگە.

سوپاسی ئێوە دەكەم بۆ وروژاندنی ئەم بابەتە گرنگە، دەستی ماندبوونی پۆلیسی هاتووچۆ دەگوشم، كە لەبەر سەلامەتی ئێمە بەرگەی گەرمای تاقەتپڕوكێنی ئەم وەرزە و سەرمای زستان دەگرێت. هیوای سەلامەتی بۆ شۆفێران و سەرنشینان دەخوازم، خودا پارێزراویان بكات لەهەر ڕووداوێكى نەخوازراو.

د.محەمەد سدیق خۆشناو

• لە ساڵى (1955) لە بنەماڵەیەکى ئاینى و نیشتمانپەروەر لە دایک بووە.

• زمانەکانى ( کوردى، عەرەبى، ئینگلیزى) بە باشى دەزانێت.

• بڕوانامەى دکتۆرا و ماستەر لە پلاندانانى پەروەردەیى لە زانکۆى ساڵفۆرد-بەریتانیا.

• بڕوانامەى بەکالۆریۆس و ماستەر لە پارێزەرى لە زانکۆى وێستمنستەر-بەریتانیا(2000).

• بڕوانامەى بەکالۆریۆس لە زانستە سیاسییەکان لە زانکۆى بەغدا(1977).

• سەرۆکى زانکۆى سەڵاحەدین بووە. (2004- 2010).

• سەرۆکى زانکۆى لوبنانى فەڕەنسى – هەولێر لە (2013) تا ئێستا.

• ئەندامى بۆردى ڕاوێژکارى پەروەردەو فێرکردن بووە لە وەزارەتى پەروەردە (2012-2014).

• بەڕێوەبەرى گشتى دەزگاى پەروەردە و ڕاهێنان بووە لە لەندەن (1994-2003).

• سەرۆکى مەڵبەندى ڕۆشنبیرى کوردى بووە لە شارى لەندەن (1991- 1992).

• خاوەنى 23 توێژینەوە و 6ى کتێبى زانستییە و بەشدارى زیاتر لە دەیان کۆنفرانسى زانستى نێودەوڵەتى و ناوخۆیى کردوە.

• چاودێرى نێودەوڵەتى یەکەم پرۆسەى هەڵبژاردنى هەرێمى کوردستان بووە لە ساڵى (1992).