دڵشاد مستەفا
جەنگ، ئەو كردە ماڵوێرانكەرەی دەستكردی ئینسانەو گەورەترین دوژمنێتی، ئەو دۆخە نائارام و پڕ لە نیگەرانی و ترس و دوودڵیەی مرۆڤ بەدەستی خۆی دەیخولقێنێ و دواتر بەدیار ئازارەكانیەوە دادەمێنێ و تەمی خەم بەرچاوی دەگرێ و هیچی لە پای چارەسەری زامە مەزنەكانیدا پێ ناكرێ.
جەنگ ئەو نەفرینەی ئیدی لەدوای ئەوەوە هیچ شتێكی بەدتر پێشبینی ناكرێ، لەم ماوەیەدا بۆتە سەرباس و هەموو كەسێك بەشی خۆی قسە لەسەر ئەو ماڵوێرانیانە دەكات كە یەخەی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووە كە نیشتمانی ئێمەش بەشێكە لێی و بەهیوام كوردستان لێی پارێزراو بێت.
ئەو دیاردەیەی نێو ژیان وەك هەموو دیاردەیەكی تری ئاسایی یان جێی سەرنج بۆتە كەرەستە بۆ فلمسازی و سینەما بە ژانرە جۆربەجۆرەكانیەوە مامەڵەی لەگەڵ بابەتەكانیدا كردووە.
ژمارەیەكی زۆر دۆكیومێنتری و فلمی كورت و درێژ بۆ گێڕانەوەی چیرۆكەكانی جەنگ تەرخان بوون.
بەپێی مێژووی فلمسازی و وەك ئەوەی (Puall Virilio) لەكتێبی (War and Cinema) ئاماژەی پێدەكات یەكەم وێنەی جەنگ لەلایەن (Nadar) وە لە ناو باڵۆنێكەوە ساڵی 1858 و لەكاتی جەنگی ناوخۆی ئەمریكادا گیراوە. یەكەم كەسی ئەمریكاییش كە رێ پێدراو بووە بۆ وێنەگرتنی وێنە راستەقینەكانی جەنگی یەكەمی جیهان بەشێوەی فلمی پروپاگەندە (D.W. Griffith) ی ئەمریكایی بووە.
ئەو دەمی ئەوروپاییەكان پلانی چوونە ناو جەنگێكی راستەقینەیان لەهاوینی 1914 دا دادەڕشت ئەو سەرقاڵی وێنەگرتنی دیمەنی درێژی جەنگی نێو فلمی (The Birth of Nation) بوو. گریفس لە 1914 دا سەفەری فەرەنسای كرد تا لەنزیكەوە وێنەكانی جەنگ بگوازێتەوەو بتوانێ ئەو ساتانە تۆماربكات كە بەشەڕهاتوەكانی ئەو كاتە پێیدا تێپەڕ دەبن.
رەنگە بەر لەو هەنگاوەی گریفس كەسی تر هەوڵی لاوەكی هەبووبێت وەلێ مێژووی سینەما ئەوەی تۆماركردووە.
لەدوای ئەوەوە ئیدی دروستكردنی فلم لەسەر جەنگ بووە خولیای بەشێكی زۆر لە دەرهێنەران و پاشتر هۆلیوود دەرهێنەری تایبەتی بۆ ئەو ژانرە لەنێو كایەكانی خۆیدا پێگەیاند. ژمارەیەكی باش لە ناودارترین دەرهێنەرەكانی دنیا لە كایە جیاوازەكانی ئەو ژانرەدا كاریان كردووە و دەتوانین ئاماژە بە هەندێك لەو كارانە بكەین كە تا هەنووكەش لە نێو یادەوەری بایەخدارانی بواری سینەمادا ماونەتەوە نموونەی (Apocalypse Now) ی كۆپۆلا و (Paths of Glory )ی ستانلی كۆبریك و (The Thin Red Line) ی دەرهێنەر (Terrence Malick) و (Rom Open City ) ی رۆسێلینی (Come and See) ی ( Elem Klimov) دەرهێنەر دەربارەی جەنگ لە روسیای سەردەمی جەنگی دووەمی جیهان و (Army of Shadows) ی دەرهێنەری فەرەنسی (Jean-Pierre Melville. ) و(The Deer Hunter ) ی (Michael Cimino) و (Saving Private Ryan) ی ستیڤن سپلبێرگ و چەندەهای تر كە دەربارەی نەهامەتییەكانی جەنگ و بێ هیوابوونی ئینسان لە دۆزینەوەی چارەسەر بۆ بنەبڕكردنی ئەو توندو تیژییەی لەنێویدا پەنهانەدروستكراون.
مێژووی ئێمەش پڕیەتی لەو نەهامەتیانە وەلێ نەمانتوانیوە وەك ئەوەی پێویستە لانی كەمی ئەو روداوانە لەڕێی زمانی سینەماوە بگێڕینەوە. هەڵبەتە دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە بەرهەمهێنانی ئەو ژانرە لەفلم توانایەكی تەكنیكی بێ شوماری پێویستە كە ئەوە بۆ ئێمە گەلێك گرانە وەلێ بەشێك لەو فلمانە كە چیرۆكەكانی پشتەوەی جەنگەكان دەگێڕنەوە و كاریان لەسەر لێكەوتەوەكانی ئەو جەنگانە كردووە و بەنێو دەروونی ئینسانەكاندا شۆڕبوونەتەوە ئەو پێداویستییە تەكنیكییە گەورانەیان لەبەرهەمهێنانی فلمەكاندا پێویست نەبووە و بەتەنها توانستی گێڕانەوە بە زمانێكی سینەمایی پاڵپشتی گەیشتنیانە بەو بینەرە فراوانە.
كەواتە فلمسازی كوردیش دەتوانێت بە نێو نهێنیەكانی ئەو شێوازە لەبەرهەمهێناندا بگەڕێت كە پێویستییە سەرەكیەكانی وریایی و بوونی هۆشیاری روانین و هەستی روانینە.